Logo Polskiego Radia
POSŁUCHAJ
polskieradio.pl
Aleksandra Kluzek 23.04.2012

Radio Free Europe in October '56

Workers’ riots in Poznan on June 28, 1956, made headlines for Poland all over Europe. RFE informed about those events in a balanced and cautious way, practically restricting itself to presenting only dry information.

Śmierć Stalina w marcu 1953 i postępująca odwilż polityczna w ZSRR doprowadziły do sytuacji, w którym możliwe stały się także zmiany w Polsce. Już od 1954 zwalniano niektórych więźniów politycznych, poszerzała się swoboda wypowiedzi (zwłaszcza dyskusji wewnątrzpartyjnych). Opozycji wewnątrzpartyjnej towarzyszyła kontestacja PRL-u przez środowiska intelektualne, czy dziennikarskie, a symbolem zmian było w 1955 ogłoszenie "Poematu dla dorosłych” Adama Ważyka w "Nowej Kulturze”.

Trybuną dla poglądów młodej inteligencji stało się pismo Związku Młodzieży Polskiej "Po Prostu”, ale także na łamach innych pism: "Nowej Kultury”, "Przeglądu Kulturalnego”, czy "Życia Warszawy” poruszano tematy stanowiące do niedawna tabu. W społeczeństwie i w samej partii narastał sprzeciw wobec stalinizmu, co wykorzystywały walczące o wpływy frakcje partyjne (tzw. grupa "puławska” i grupa "natolińska”).
Sytuację na bieżąco analizowano w zespole Rozgłośni Polskiej RWE, chcącej w tym czasie stać się głównie łącznikiem pomiędzy inteligencją a społeczeństwem. W audycjach podkreślano, że odnowa, świadomość koniecznych zmian musi dotyczyć wszystkich warstw społecznych. Na falach Rozgłośni Polskiej RWE nadano cykl audycji na podstawie relacji Seweryna Bialera, w których ujawniono szczegóły walk frakcyjnych w PZPR. Podkreślano podziały ideologiczne wewnątrz PZPR, uważając jednocześnie, by nie stać się rzecznikiem partyjnej opozycji. XX zjazd KPZR, referat Chruszczowa i śmierć Bolesława Bieruta – były wydarzeniami szczególnie nagłaśnianymi i relacjonowanymi przez monachijską rozgłośnię.
Rozruchy robotnicze w Poznaniu 28 czerwca 1956 sprawiły, że Polska znalazła się na czołówkach gazet i agencji prasowych całej Europy. W nadanym w RWE oświadczeniu Nowaka podkreślono, że ofiary śmiertelne wśród robotników Poznania, domagających się godnego życia i wolności, są przykładem na "antyludowe oblicze "dyktatury proletariatu" mianującej się obrońcą klasy robotniczej”.

Już następnego dnia reporterzy RWE nagrywali na lotniskach w całej Europie relacje przybyłych z Polski naocznych świadków wydarzeń (zwłaszcza cudzoziemców). Rozgłośnia Polska RWE relacjonowała też procesy robotników, uczestniczących w poznańskich wydarzeniach. Starała się jednak informować o wydarzeniach w sposób ostrożny, nie doprowadzać do jeszcze większych niepokojów społecznych.
Wypadki poznańskie doprowadziły w konsekwencji do sytuacji, w której rozegrały się wydarzenia Października 1956. Podczas obrad VIII Plenum KC PZPR (19-21 października), wybrano na I sekretarza PZPR Władysława. Gomułkę. W tym samym czasie toczono rozmowy z przybyłym do Warszawy kierownictwem sowieckiej partii komunistycznej na czele z Nikitą Chruszczowem, zaniepokojonym sytuacją w Polsce, a w kierunku Warszawy przesuwały się wojska sowieckie z tzw. Północnej Grupy stacjonującej w Polsce. Ostatecznie nie doszło do zbrojnej interwencji ZSRR.

Organizowano wiece poparcia dla Gomułki (wśród nich największy, z udziałem 400 tysięcy ludzi, który odbył się 24 października na Placu Defilad w Warszawie). Wydarzenia październikowe doprowadziły do uwolnienia kardynała Stefana Wyszyńskiego oraz odwołania ministra obrony narodowej Konstantego Rokossowskiego i innych generałów oraz wyższych oficerów sowieckich w Wojsku Polskim. Rozpoczęto też masowe rehabilitacje ofiar prześladowań politycznych, ograniczenie działalności Służby Bezpieczeństwa, zaniechano kolektywizacji rolnictwa oraz ustalono korzystniejsze dla Polski zasady współpracy gospodarczej pomiędzy Polską a ZSRR. Wznowiono repatriację Polaków z ZSRR.
Również o wydarzeniach polskiego Października Rozgłośnia Polska RWE informowała w sposób wyważony i ostrożny, ograniczając się w zasadzie do podawania suchych informacji. W obliczu możliwej interwencji wojsk sowieckich konieczne było zachowanie spokoju i opanowania, niedopuszczenie do krwawych rozruchów i powtórzenia sytuacji z powstania warszawskiego w 1944 – co wielokrotnie podkreślał później Jan Nowak-Jeziorański.