29 listopada 1780 roku zmarła Maria Teresa, arcyksiężna Austrii i cesarzowa, uczestniczka I rozbioru Polski, współtwórczyni potęgi monarchii Habsburgów.
Trudne początki
Maria Teresa odziedziczyła tron na mocy sankcji pragmatycznej z 1713 roku. Mimo, iż dokument gwarantujący jej przejęcie władzy został zaakceptowany przez państwa europejskie, to gdy wstąpiła na tron w 1740 roku wybuchła ośmioletnia wojna z tymi, którzy nie uznali jej praw do sukcesji: m.in. Bawarią i Hiszpanią.
- W sensie siły tradycji to było wielkie novum, zezwolenie kobiecie na sukcesję tronu austriackiego - wyjaśniał prof. Piotr Ugniewski w audycji "Klub ludzi ciekawych wszystkiego" Hanny Marii Gizy.
60:19 cesarzowa maria teresa_ kobiety na tronach świata___v2012001095_tr_0-0_104051700973d9ff[00].mp3 Audycja Hanny Marii Gizy z cyklu "Klub ludzi ciekawych wszystkiego" poświęcona Marii Teresie Habsburg. (PR, 18.02.2012)
Osłabienie państwa wykorzystał król Prus Fryderyk II, który w 1740 roku najechał na Śląsk i ostatecznie przyłączył go do swojej monarchii 23 lata później. - To była bardzo bogata prowincja, łakomy kąsek dla monarchii pruskiej - mówił prof. Piotr Ugniewski. - Bez Śląska Prusy nie stałyby się europejską potęgą.
- Paradoks historii Marii Teresy polega na tym, że na początku jej panowania Austrii groził rozbiór. Po latach to ona stała jednym z zaborców – dodał prof. Piotr Ugniewski.
Reformatorka w stylu absolutyzmu oświeconego
Józef II Habsburg - wielki reformator Austrii
Porażki militarne i straty terytorialne Maria Teresa rekompensowała reformami wewnętrznymi, które kontynuował jej syn (jeden z szesnaściorga dzieci) i współregent, Józef II. Zgromadziła wokół siebie grupę doradców, ograniczała rolę Kościoła (w tym skasowała zakony), reformowała administrację, wojsko i prawo. Pod koniec rządów utworzyła Komisję Cnoty - urząd, którego zadaniem było dbanie o moralne zachowanie poddanych.
Zaborca z wątpliwościami
Maria Teresa udzieliła azylu dowódcom konfederacji barskiej. To nie przeszkodziło jej w 1772 roku wziąć udział w pierwszym rozbiorze Polski. Austrii przypadły bogate tereny południa kraju: województwo krakowskie (bez Krakowa) oraz okolice Lwowa.
- Podobno podczas podpisywania traktatu rozbiorowego płakała, co miało być podyktowane skrupułami wynikającymi z głębokiej religijności. Ona czuła, że sprawa jest co najmniej dwuznaczna w sensie etycznym - twierdził historyk.
Czy Polska mogła uniknąć rozbiorów?
Własnoręcznie wykreśliła z traktatu rozbiorowego słowo "prawnie" sąsiadujące ze słowem "zajmują". Z drugiej strony: dokonała aneksji polskiego Spiszu w 1769 roku, co było precedensem, który mógł zainspirować Prusy i Rosję. Zmarła niedługo później - 29 listopada 1780 roku.
Posłuchaj audycji Hanny Marii Gizy "Klub ludzi ciekawych wszystkiego".
bm