Reforma walutowa i uzdrowienie skarbu były najważniejszymi zadaniami powołanego 19 grudnia 1923 r. pozaparlamentarnego gabinetu, na czele którego stanął Władysław Grabski. W chwili obejmowania przez niego urzędu premiera sytuacja gospodarcza w Polsce była wyjątkowo trudna. Panująca hiperinflacja powodowała, że ceny rosły z dnia na dzień.
Pod koniec września 1923 r. za 1 dolara trzeba było zapłacić 75,8 tys. marek polskich, a w połowie stycznia 1924 r. już 9,8 mln.
Banknot dwuzłotowy z Dąbrówką z 1936 roku
Naprawa skarbu państwa
20 grudnia 1923 r. w wygłoszonym na posiedzeniu Sejmu i Senatu expose premier Grabski, pełniący jednocześnie funkcję ministra skarbu, wskazując najważniejsze zadania rządu stwierdził: Dominujące znaczenie wśród nich mieć będzie zgodnie z sytuacją, w jakiej nasz kraj dziś się znajduje - naprawa skarbu. Doszliśmy bowiem do takiego stanu, że żaden postęp w żadnej dziedzinie, nawet szkolnictwa, nie mówiąc o reformie rolnej lub udoskonaleniach socjalnych, stają się niemożliwe, jeżeli najpierw - i to wkrótce - nie uporamy się z trudnościami finansowymi, które nie tylko paraliżują wszelkie porywy do udoskonalenia naszego stanu wewnętrznego, ale wytwarzają niebezpieczeństwo zarówno utrzymania pokoju wewnętrznego, jak i stanu obronności naszego kraju, wymagającej znaczniejszych nakładów pieniężnych - mówił Grabski.
11 stycznia 1924 r. Sejm przyjął "Ustawę o naprawie Skarbu Państwa i reformie walutowej". Zgodnie z nią rząd premiera Grabskiego otrzymał na sześć miesięcy specjalne pełnomocnictwa w zakresie spraw dotyczących zmiany ustawodawstwa podatkowego, wprowadzenia nowego systemu monetarnego i waluty, ogłoszenia statutu Banku Emisyjnego, sprzedaży przedsiębiorstw państwowych oraz zaciągania pożyczek do wysokości 500 milionów franków w złocie.
Złoty jednostką monetarną
20 stycznia 1924 r. ukazało się "Rozporządzenie prezydenta Rzeczypospolitej w przedmiocie systemu monetarnego", w którym stwierdzano, że jednostką monetarną w Rzeczypospolitej Polskiej jest "złoty" oraz ustanawiano statut Banku Polskiego, nadając mu wyłączne prawo emisji biletów bankowych będących prawnym środkiem płatniczym. Bank miał być spółką akcyjną, niezależną od administracji państwowej.
W tym samym czasie powołany został Komitet Organizacyjny Banku Polskiego, na czele którego stanął związany z Narodową Demokracją finansista Stanisław Karpiński.
Rozważano także inne propozycje nazwy dla nowej waluty: "piast", "pol" czy też "lech".
Koniec drukowania marek
1 lutego 1924 r. zaprzestano druku marek polskich na pokrycie deficytu skarbowego.
14 kwietnia 1924 r. Prezydent RP wydał rozporządzenie o zmianie ustroju pieniężnego. Ustalono w nim m.in. relację marki polskiej do nowej waluty - złotego: 1,8 mln marek polskich za 1 złotego. Następnego dnia odbyło się spotkanie założycielskie akcjonariuszy Banku Polskiego, na którym wybrano Radę Banku. Jej prezesem został Stanisław Karpiński.
Rozpoczęcie działalności Banku Polskiego
Bank Polski SA rozpoczął swoją działalność w kwietniu 1928 r. Jego kapitał zakładowy stanowiło milion 100 złotowych akcji: 35 proc. z nich wykupił przemysł, 23 proc. pracownicy państwowi i przedstawiciele wolnych zawodów, 12 proc. banki, 10 proc. handel.
28 kwietnia 1924 r. Bank Polski podjął emisję nowej waluty - złotego polskiego. Wartość nowej jednostki monetarnej - złotego - była równa frankowi szwajcarskiemu i odpowiadała wartości 9/31 grama czystego złota. Za dolara płacono 5 zł 18 gr.
Bank Polski SA miał pokrycie 30 proc. banknotów w złocie i obcych walutach oraz 70 proc. w srebrze, monetach srebrnych i zobowiązaniach Skarbu Państwa. Przejął złoto i waluty od Polskiej Krajowej Kasy Pożyczkowej, a także społeczne dary od tzw. "Skarbu Narodowego".
Od 1 lipca 1924 r. marka przestała być prawnym środkiem płatniczym w Polsce. W ostatnim dniu działalności Polskiej Krajowej Kasy Pożyczkowej obieg jej biletów wynosił 570,7 trylionów marek. Wymieniono 543 tryliony marek, co równało się 301,7 mln złotych.
Pogorszenie sytuacji ekonomicznej
Po kilku miesiącach odczuwania pozytywnych skutków reformy walutowej w lipcu 1924 r. sytuacja ekonomiczna zaczęła się pogarszać.
Negatywnie na stan polskiej gospodarki wpłynęły m.in. nieurodzaj w 1924 r. oraz wojna celna z Niemcami, która wybuchła w połowie 1925 r.
W lipcu 1925 r. kurs złotego zachwiał się. 12 listopada tego roku Bank Polski SA odmówił dalszego wydatkowania walut dla jego podtrzymania. Następnego dnia premier Grabski, który nie zgadzał się z tą decyzją, podał się do dymisji.
Kurs złotego ostatecznie ustabilizował się w 1927 r., a złoty pozostał stabilną walutą do końca okresu międzywojennego.
PAP, awi