Nowelizację ustawy o SKOK-ach, uchwaloną w kwietniu 2013 roku, w czerwcu tamtego roku prezydent Bronisław Komorowski skierował do Trybunału Konstytucyjnego. Już po złożeniu podpisu, w tzw. trybie następczym.
Własne wnioski skierowali wtedy do TK także parlamentarzyści PiS - grupa posłów, a także grupa senatorów. Teraz Trybunał ma rozpatrywać wszystkie skargi razem - prezydencką, dwie poselskie i grupy senatorów PiS. Jeden z dwóch wniosków poselskich (zmodyfikowany w związku z nowelą z 2013 roku) dotyczy jeszcze ustawy o SKOK-ach z 2009 roku, na mocy której kasy trafiły pod nadzór KNF.
Wnioski parlamentarzystów PiS są wyjątkowo obszerne - skarżą oni kilkadziesiąt artykułów ustawy. Wniosek prezydenta Komorowskiego obejmuje zaś kilka artykułów.
Do TK o rozstrzygnięcie zwrócił się prezydent
Prezydent zwrócił się do TK zwłaszcza o rozstrzygnięcie, czy w przypadku tej ustawy ważniejsze jest zapewnienie stabilności finansów, czy pewność prawa i gwarancje dla prawa własności. - W szczególności chodzi o przepis, zgodnie z którym od decyzji Komisji Nadzoru Finansowego o przejęciu kasy nie ma odwołania, a sama decyzja jest prawomocna, nawet jeśli była wydana niezgodnie z prawem - mówił w 2013 roku, uzasadniając swój wniosek. - To budzi moje wątpliwości - dodawał.
Chciał też, by TK ocenił konstytucyjność zapisanej w ustawie "procedury przejęcia spółdzielczej kasy oszczędnościowo-kredytowej przez bank krajowy, możliwości przejęcia przez bank krajowy wybranych praw lub zobowiązań kasy", a także procedury likwidacji kasy oraz ochrony wierzycieli kasy, w przypadku częściowego jej przejęcia.
Parlamentarzyści: dyskryminacja SKOK-ów względem banków
Parlamentarzyści (jako ich przedstawiciel pod jednym z wniosków podpisany jest obecny prezydent-elekt Andrzej Duda) zakwestionowali m.in. konstytucyjność zapisu o tym, że zezwolenia KNF wymaga samo utworzenie kasy. - Rozwiązanie takie jest niezgodne z zasadą minimalizacji ingerencji prawotwórczej (zasadą subsydiarności), wyrażoną w art. 2 Konstytucji, albowiem brak jest społecznej potrzeby koncesjonowania tworzenia spółdzielczych kas oszczędnościowo-kredytowych - głosi skarga.
Wiele artykułów ustawy, uważają parlamentarzyści, dyskryminuje SKOK-i względem banków. Posłom nie podoba się też m.in. przepis, zgodnie z którym środki rezerwy płynnej kas, utrzymywane na odrębnych rachunkach w Kasie Krajowej, "mogą być przez Kasę Krajową inwestowane wyłącznie w papiery wartościowe emitowane lub gwarantowane przez Skarb Państwa, emitowane przez Narodowy Bank Polski, emitowane przez rządy lub banki centralne państw OECD oraz jednostki uczestnictwa funduszy inwestycyjnych rynku pieniężnego". - Przepis ten stanowi nadmierną, nieuzasadnioną potrzebą ochrony ważnego interesu społecznego, ingerencję legislacyjną w swobodę działalności Kasy Krajowej - głosi skarga.
Z kolei sprzeczny z gwarantowaną przez konstytucję swobodą działalności gospodarczej jest, zdaniem autorów wniosków, przepis dający KNF "kompetencję do zatwierdzania wzorców umów zawieranych pomiędzy Kasą Krajową i kasami w zakresie: doradztwa prawnego, organizacyjnego i finansowego, organizowania szkoleń, prowadzenia działalności wydawniczej, opracowywania standardów świadczenia usług i prowadzenia dokumentacji oraz systemów informatycznych, przyjmowania lokat, udzielania pożyczek i kredytów, pośredniczenia w przeprowadzaniu rozliczeń pieniężnych i wydawania kart płatniczych, czyli właściwie w całym zakresie działalności Kasy Krajowej".
Zdaniem parlamentarzystów PiS to "głęboka ingerencja organu władzy publicznej w działalność spółdzielni". Posłom i senatorom tej partii nie podoba się także czasowe ograniczanie kadencji członków rad nadzorczych i zarządów kas.
"Naruszenie zasady demokratycznego państwa"
Z kolei zasadę demokratycznego państwa prawnego narusza, zdaniem skarżących, przepis, który przewiduje obligatoryjne przekazanie przez Kasę Krajową na rzecz funduszu BFG "całości wolnych środków funduszu stabilizacyjnego Kasy Krajowej bezzwrotnie i nieodpłatnie". W przypadku gdyby środki kasowego funduszu BFG uległy wyczerpaniu, w związku z wypłatami na rzecz klientów niewypłacalnej kasy.
- Zawarte w tym przepisie rozwiązanie stanowi bezprecedensowy w systemie prawnym przypadek obligatoryjnej darowizny ze środków prywatnych - głosi skarga do TK.
Burzliwa historia ustaw dotyczących SKOK-ów
Historia ustaw dotyczących SKOK-ów i związanych z nimi skarg konstytucyjnych jest burzliwa i niewolna od tła politycznego.
Jesienią 2009 roku Sejm przyjął nową ustawę o SKOK (która zastąpiła ustawę z 1995 roku), na mocy której kasy trafiły pod nadzór KNF. Ustawę, przed podpisaniem, skierował jednak do TK prezydent Lech Kaczyński, uważając, że ustawa zbyt daleko ingeruje w samorządność i autonomię kas.
W marcu 2011 roku kolejny prezydent Bronisław Komorowski wycofał część skargi, m.in. zastrzeżenia wobec przepisów ustanawiających nad działalnością SKOK-ów nadzór KNF. W styczniu 2012 roku TK uznał, że dwa przepisy ustawy o SKOK-ach, które zaskarżył prezydent Kaczyński, a pozostawił prezydent Komorowski, są jednak niezgodne z konstytucją.
Po usunięciu przez Sejm w maju 2012 roku tych niezgodności, ustawa weszła w życie, wskutek czego od października 2012 roku SKOK-i trafiły "pod skrzydła" KNF.
W międzyczasie, w lipcu 2012 roku, do Sejmu trafił projekt nowelizacji ustawy z 2009 roku, autorstwa Platformy Obywatelskiej. Nowela ustanawiała m.in. obowiązkowy system gwarantowania depozytów zgromadzonych w SKOK-ach, w formie odrębnego funduszu własnego BFG, finansowanego z wnoszonych przez SKOK-i obowiązkowych opłat rocznych.
Wyposażała także Komisję Nadzoru Finansowego w nowe instrumenty nadzorcze. KNF zyskała możliwość wydawania rekomendacji dotyczących dobrych praktyk ostrożnego i stabilnego zarządzania Kasą Krajową. Nowelizacja umożliwiała również bankom przejmowanie kas, które popadłyby w kłopoty finansowe.
Właśnie tej noweli, która została uchwalona przez Sejm 19 kwietnia 2013 roku, dotyczą skargi, które Trybunał Konstytucyjny będzie rozpatrywał 29 i 30 lipca.
PAP, awi