Po 10 miesiącach urzędowania premier musiała dokonać zmiany na stanowisku ministra finansów - Pawła Szałamachę zastąpił wicepremier i minister rozwoju Mateusz Morawiecki. To jednak na konto Szałamachy należałoby wpisać zarówno sukcesy rządu w sektorze finansów w ciągu pierwszego roku, jak i wpadki.
Premier Beata Szydło: wywiązaliśmy się z obietnic danych Polakom
Nowelizacja budżetu 2015
Aktywność MF w nowym rządzie zaczęła się od niespodziewanej nowelizacji pod koniec ub. roku budżetu na 2015 rok. Nowela zakładała, że deficyt budżetowy miał być większy o 3,9 mld zł i miał wynieść 49,98 mld zł wobec założonych pierwotnie 46,08 mld zł.
Ministerstwo tłumaczyło, że nowelizacja jest konieczna, bo dochody budżetu państwa w 2015 r. będą niższe od zaplanowanych o 10,5 mld zł, tj. o 3,5 proc. Jako główny powód obniżenia prognozy dochodów wskazano niższe o 13,3 mld zł dochody z VAT oraz podatku akcyzowego o 0,6 mld zł.
Opozycja była jednak krytyczna wobec tej decyzji. Były wiceminister finansów i poseł PO Janusz Cichoń podkreślał, że nowela nie jest konieczna i "to zwykła sztuczka", bo chodzi o przesunięcie dochodów z aukcji LTE z obecnego roku na rok 2016. Dzięki temu, dodał, PiS zamierza finansować obietnice wyborcze - przede wszystkim program 500 plus.
Tym niemniej w 2016 r. rzeczywiście nie było większych problemów z finansowaniem programu 500 plus, właśnie dzięki dochodom z aukcji LTE, a także dzięki wyższym niż planowano o 5 mld zł wypłatom z zysku NBP.
Z kolei w przypadku nowych, wprowadzanych podatków - bankowego i od marketów - wpływy w budżecie 2016 szacowano początkowo na ok. 7,5 mld zł (5,5 mld zł z podatku bankowego, 2 mld zł z podatku od hipermarketów). Łącznie dochody podatkowe mają wzrosnąć o 8,1 proc. Nie wszystko udało się zrealizować.
Podatek bankowy
Podatek bankowy zaczął obowiązywać od 1 lutego 2016 r. Banki, firmy ubezpieczeniowe oraz inne instytucje finansowe zostały obłożone daniną, wynoszącą rocznie 0,44 proc. wartości ich aktywów. Dochody z podatku bankowego mają jednak sięgnąć, według ostatnich szacunków MF, jedynie ok. 3,4 mld zł.
Znacznie większe problemy wywołało wprowadzanie podatku handlowego. Daninę od hipermarketów PiS zapowiadało w kampanii wyborczej. Miała dotyczyć przede wszystkim zagranicznych sieci handlowych. Premier Szydło podkreślała, że ma on dać możliwość konkurowania z nimi polskim małym firmom handlowym.
Podatek powstawał przez kilka miesięcy, zaczął obowiązywać od 1 września, ale krótko potem został zakwestionowany przez Komisję Europejską. Wszczęła ona postępowanie w sprawie tego podatku i wezwała Polskę do zawieszenia jego stosowania. Zdaniem Brukseli jego konstrukcja może faworyzować mniejsze sklepy, co może być uznane za pomoc publiczną.
Zmniejszenie luki VAT-owskiej
Za jeden z istotniejszych elementów szarej strefy rząd od początku uznawał tzw. "lukę VAT-owską". W czasie majowej prezentacji "bilansu otwarcia" w Sejmie minister finansów przekonywał, że w 2007 r., gdy kończyły się poprzednie rządy PiS, luka VAT-owska była na poziomie 8,8 proc., natomiast przez niską ściągalność wszystkich podatków za czasów koalicji PO-PSL budżet mógł tracić rocznie do 60 mld zł.
Elementem przygotowywanego przez resort finansów całościowego pakietu "uszczelniającego" pobór VAT był tzw. pakiet paliwowy, czyli projekt nowelizacji ustawy o podatku od towarów i usług. Rząd przygotował to wiosną i przeprowadził przez parlament. Pakiet paliwowy miał uszczelnić pobór VAT przy tzw. wewnątrzwspólnotowych nabyciach paliwa i uszczelnić koncesjonowanie obrotu paliwami z zagranicą. Jedna z najważniejszych zmian przewidywała, że obowiązek zapłaty podatku z tytułu wewnątrzwspólnotowego nabycia paliw płynnych powstaje w ciągu 5 dni od momentu wprowadzenia paliwa do kraju. MF szacowało, że budżet zyska na tym rozwiązaniu ok. 2,5 mld zł rocznie - pierwsze sygnały z rynku zdają się te prognozy potwierdzać.
Do października bowiem, według danych MF, o 14 proc. wzrósł legalny popyt na paliwa silnikowe, co przekłada się na zwiększone wpływy do budżetu. Zadeklarowana kwota VAT z tytułu WNT paliw w sierpniu i wrześniu wyniosła 95 mln zł. Jednocześnie nastąpił znaczący wzrost importu oleju napędowego.
"Duża" nowelizacja ustawy o VAT
Pod sam koniec urzędowania Pawła Szałamachy na stanowisku szefa MF światło dzienne ujrzała też "duża" nowelizacja ustawy o VAT, mająca być głównym instrumentem walki z dziurą VAT-owską. Projekt został przyjęty przez Radę Ministrów i trafił do Sejmu.
W połowie lipca zaczęła obowiązywać z kolei tzw. klauzula przeciw unikaniu opodatkowania, wprowadzona nowelizacją ordynacji podatkowej. Ma ona uniemożliwić firmom dokonywanie sztucznych i niemających uzasadnienia gospodarczego czynności, za pomocą których próbowałyby ominąć przepisy i osiągnąć korzyści podatkowe.
Przepisy o Jednolitym Pliku Kontrolnym
Z kolei od 1 lipca weszły w życie przepisy o Jednolitym Pliku Kontrolnym (JPK). Zakładały, że duże firmy będą musiały co miesiąc przesyłać fiskusowi drogą elektroniczną, w formie JPK, swoje rejestry VAT, czyli zestawienia wszystkich transakcji. Dzięki niemu fiskus miałby lepszą orientację w transakcjach podatników. Ponadto firmy te będą zobligowane do dostarczania w formie JPK danych żądanych w związku z prowadzoną kontrolą. W pierwszej fazie JPK miałby według rządu objąć ok. 3,2 tys. dużych przedsiębiorstw.
Zmianą instytucjonalną, która również ma poprawić ściągalność podatków, ma być powołanie Krajowej Administracji Skarbowej z połączenia służby celnej i organów skarbowych. KAS ma być wyposażona w "nowoczesne narzędzia informatyczne". Ma ona działać od 1 stycznia 2017 r.
Swoje pomysły na zniwelowanie luki podatkowej przedstawił też w ostatnich tygodniach minister sprawiedliwości Zbigniew Ziobro. Zaproponował m.in. wprowadzenie kar więzienia do 25 lat za fałszowanie faktur, których wartość przekracza 10 mln zł.
Obniżenie podatku CIT dla firm
W dorobku rządu jest jednak nie tylko uszczelnianie podatków - gabinet Beaty Szydło postanowił np. obniżyć z 19 do 15 proc. podatek CIT dla firm, których obroty roczne nie przekraczają równowartości 1,2 mln euro
W myśl złożonego w Sejmie projektu budżetu na 2017 r., polska gospodarka ma się w nadchodzącym roku rozwijać w tempie 3,6 proc., deficyt sektora finansów publicznych ma wynieść 2,9 proc. PKB.
Mniej inwestycji
Cieniem na sytuacji gospodarczej naszego kraju kładzie się kwestia inwestycji, a co za tym idzie mniejszy niż planowany wzrost PKB (pierwotnie planowano na 2016 r. 3,8 proc.).
- Jesteśmy rzeczywiście dzisiaj w takim dołku inwestycji publicznych, które w przyszłym roku bardzo wyraźnie odbiją. Co do tego, w jaki sposób to się przełoży na wzrost PKB, to trzymamy się tych prognoz, które są założone w ramach budżetu państwa, czyli w tym roku zrewidowany wzrost PKB na poziomie 3,4 proc., a w przyszłym – 3,6 proc. - mówił niedawno wicepremier, minister rozwoju i finansów Mateusz Morawiecki. - W przyszłym roku, jestem przekonany, że nastąpi odbicie inwestycji w sektorze budowlanym i podsektorach szeroko rozumianego sektora administracji publicznej - wskazał.
Nasz kraj cały czas zmaga się też z deflacją, jednak, według Morawieckiego, "ważne z punktu widzenia budżetu jest to, że odbija inflacja".
"Konstytucji dla biznesu"
Informację nt. planowanych rozwiązań do uregulowania w ramach "Pakietu Konstytucji Biznesu" Morawiecki ma przedstawić na wtorkowym posiedzeniu rządu. Sam dokument ma być zaprezentowany podczas kongresu 590, który odbędzie się w czwartek i piątek w Rzeszowie. "Konstytucja dla biznesu" ma ustanowić podstawowe zasady podejmowania i wykonywania działalności gospodarczej oraz usprawnić relacje z urzędami, zastępując obowiązującą ustawę o swobodzie działalności gospodarczej nowym aktem prawnym prawa gospodarczego. Zapowiadając w ubiegłym tygodniu przedstawienie "Konstytucji dla biznesu", Morawiecki podkreślał, że będzie to pakiet ustaw, którego rdzeniem będzie nowa, prowolnościowa ustawa określająca zasady prowadzenia działalności gospodarczej w Polsce.
#100zmianDlaFirm. Rząd odkrywa karty
100 zmian dla firm
Z kolei pakiet 100 zmian dla firm ma na celu usunięcie konkretnych barier w prawie, które stoją na przeszkodzie w rozwoju przedsiębiorstw. Jeden z projektów ustaw realizujących pakiet, dotyczący poprawy otoczenia prawnego przedsiębiorców, w minionym tygodniu został przyjęty przez rząd. Kolejne projekty, w tym tzw. pakiet wierzycielski (chodzi o usprawnienie dochodzenia należności i zapobieganie zatorom płatniczym), przyjął już Stały Komitet RM i czekają one na rozpatrzenie przez rząd.
Niektóre inne zmiany planowane w ramach pakietu to: sukcesja przedsiębiorstwa osoby fizycznej (m.in. niezakłócone funkcjonowanie jednoosobowej działalności gospodarczej po śmierci właściciela), czy skrócenie okresu przechowywania akt pracowniczych oraz ich elektronizacja (m.in. krótszy okres przechowywania akt osobowych i dokumentacji pracowniczej po zakończeniu stosunku pracy - 10 lat zamiast obecnych 50).
Nowelizacja Prawa Zamówień Publicznych
Elementem rocznego dorobku MR jest również nowelizacja Prawa Zamówień Publicznych, która weszła w życie pod koniec lipca. W założeniu resortu stanowi ona pierwszy etap przekształcania systemu zamówień publicznych w silny instrument realizacji polityki gospodarczej i społecznej państwa. Nowela przewiduje m.in.: odchodzenie od kryterium najniższej ceny w przetargach, ułatwienia dla małych i średnich przedsiębiorstw, uwzględnienie punktów za innowacyjność i klauzul społecznych, premiowanie przedsiębiorców zatrudniających na umowę o pracę.
Powstanie Polskiego Funduszu Rozwoju
Udało się ponadto powołać instytucję, która ma realizować tzw. plan Morawieckiego. Chodzi o Polski Fundusz Rozwoju, w ramach którego zintegrowano działania takich instytucji, jak PARP, ARP, PAIiIZ, KUKE czy BGK, które prowadzą działania związane z procesem rozwoju. Cele to zapewnienie synergii działań; stworzenie lepszych możliwości sięgania po pieniądze zewnętrzne od instytucji międzynarodowych i zapewnienie lepszej współpracy z sektorem prywatnym i funduszami międzynarodowymi. A także wsparcie dla małych i średnich przedsiębiorstw, wsparcie innowacyjności, promocja eksportu i zagranicznej ekspansji polskich firm oraz przyciąganie inwestycji zagranicznych.
Jedno z przedsięwzięć planu to projekt Batory, w ramach którego Polska Żegluga Bałtycka, Polski Fundusz Rozwoju oraz PKO BP zawarły porozumienie na finansowanie budowy dwóch promów pasażersko-samochodowych na kwotę ok. 1 mld zł. Kolejny projekt to E-bus – stymulowanie projektowania i produkcji polskich pojazdów elektrycznych na potrzeby komunikacji miejskiej: autobusy elektryczne, tramwaje. Następny to Luxtorpeda 2.0 – Pojazdy Szynowe PESA Bydgoszcz i PFR zawarły umowę o inwestycji 200 mln zł w spółkę Rail Capital Partners, która zaoferuje wynajem lokomotyw produkowanych w bydgoskich zakładach.
Od stycznia ruszy kolejna instytucja, która ma realizować plan Morawieckiego, czyli Polska Agencja Inwestycji i Handlu, która ma wspierać eksport i inwestycje zagraniczne polskich firm. Jej powołanie będzie oznaczać m.in. likwidację systemu Wydziałów Promocji Handlu i Inwestycji oraz zastąpienie go nową siecią zagranicznych placówek handlowych.
Program Budowy Kapitału
Przygotowano też Program Budowy Kapitału - koncepcję tworzenia dobrowolnego kapitałowego systemu oszczędzania w Polsce oraz długoterminowych produktów inwestycyjnych. Główne cele to bezpieczeństwo finansowe Polaków, rozwój społeczno-gospodarczy, długoterminowa stabilność finansów publicznych i bilansu płatniczego, efektywny dobrowolny kapitałowy system emerytalny.
Zakłada on: koniec OFE (każdy z 16,5 mln uczestników OFE otrzyma na Indywidulane Konto Emerytalne zgromadzony przez siebie wkład); zachęty do oszczędzania, w tym m.in. nowe formy oszczędzania w ramach III filaru (Pracownicze Plany Kapitałowe oraz Indywidualne Programy Kapitałowe).
Strategia Odpowiedzialnego Rozwoju
Na przyjęcie przez rząd czeka Strategia Odpowiedzialnego Rozwoju (SOR), która będzie rządowym dokumentem opisującym plan Morawieckiego. Ta średniookresowa strategia rozwoju jest już po konsultacjach społecznych, obecnie zgłoszone uwagi są analizowane i wprowadzane do projektu SOR.
Porozumienie klimatyczne ONZ
Za sukces z kolei Ministerstwa Środowiska można uznać ratyfikowanie przez Polskę globalnego porozumienia klimatycznego ONZ wynegocjowanego w ub.r. w Paryżu. Decyzję chwalili ekolodzy, którzy jednak apelują o odejście od paliw kopalnych i przestawienie się na energetykę odnawialną.
Przedstawiciele ministerstwa wielokrotnie podkreślali, że nasz kraj aktywnie uczestniczył w negocjacjach, które pozwoliły stworzyć dokument nie tylko o redukcji emisji gazów cieplarnianych, ale też o roli pochłaniania CO2. Umowa klimatyczna wskazuje ponadto na specyfikę poszczególnych państw. Dla nas to ważne, ponieważ jak przekonuje rząd, jeszcze przez lata głównym paliwem energetycznym Polski będzie węgiel. Resort środowiska zabiega też o "przełożenie" ustaleń ONZ-owskich na grunt europejski.
Obecnie na forum UE trwa dyskusja na temat reformy systemu handlu emisjami oraz szczegółów pakietu energetyczno-klimatycznego po 2020 r. Polska uważa, że państwa unijne powinny mieć elastyczne możliwości osiągnięcia celów ograniczenia emisji. Chcemy np., by jednostki emisyjne mogły być transferowane w obu kierunkach: z ETS, czyli z systemu handlu emisjami do non-ETS i na odwrót. Dzięki temu zaoszczędzone w jednym sektorze jednostki mogłyby być przypisane do drugiego, który byłby mniej wydajny.
Warszawa postuluje też, by emisja, za jaką odpowiada nasz kraj, mogła być bilansowana przez odpowiednią gospodarkę leśną, pochłanianie CO2 przez lasy.
Jedynka/PAP/IAR, awi