Jak uzasadniło jury, badał on konsekwencje zachowań społecznych i tego, jaki wpływ ma psychologia na indywidualne decyzje, a co za tym idzie na rynki finansowe.
W uzasadnieniu Akademia napisała, że Thaler "uwzględnia realistyczne założenia psychologiczne w swych analizach dotyczących podejmowania decyzji ekonomicznych".
.
- Badając konsekwencje ograniczonej racjonalności, preferencji społecznych i braku samokontroli wykazuje, jak te cechy ludzkie systematycznie wpływają na indywidualne decyzje, a także wyniki rynkowe - czytamy w oświadczeniu.
- Jego empiryczne ustalenia i teoretyczne rozeznania są przydatne w tworzeniu nowych i szybko się rozwijających dziedzin ekonomii behawioralnej, które mają głęboki wpływ w wielu obszarach badań i polityki ekonomicznej - uznali członkowie Królewskiej Szwedzkiej Akademii Nauk.
Jak podkreśliło jury, laureat badał konsekwencje zachowań społecznych i to, jaki wpływ ma psychologia na indywidualne decyzje, a co za tym idzie, na rynki finansowe.
Ekspert: to próba zrozumienia człowieka podejmującego decyzje
To bardzo ciekawy wybór, komentuje w rozmowie z Naczelną Redakcją Gospodarczą Polskiego Radia dr Artur Bartoszewicz ze Szkoły Głównej Handlowej. Idzie w kierunku wskazania użyteczności bezpośredniej, codziennej związanej z zarządzaniem na poziomie konsumenckim, z zadowoleniem ludzi.
Artur Bartoszewicz Człowiek ekonomiczny staje się wyznacznikiem podejmowanych decyzji i ocen.
- Idziemy chyba w takie uznanie, że twarde zasady ekonomiczne, które do tej pory były najistotniejsze, stały się mniej istotne, bo człowiek ekonomiczny staje się wyznacznikiem podejmowanych decyzji i ocen – wyjaśnia ekspert.
To próba zrozumienia człowieka, który podejmuje decyzje. Państwo ma mu w tym pomóc, pozostawiając jednocześnie wolność wyboru.
- Człowiek podejmuje decyzje o charakterze impulsu, ale z drugiej strony zachowując cały czas wolność. I państwa też w jakiś sposób sterują zachowaniami społecznymi, ale muszą – dbając np. o tę pozycję makro – szanować też pozycję mikro człowieka, czyli to, że on nadal zachowuje wolność wyborów. To robi wielką furorę w USA. Jest związane z włączeniem psychologii do ekonomii, która pokazuje, że człowiek nie zachowuje się racjonalnie. Tu ta racjonalność jest zawsze podważana. Człowiek często nie działa we własnym interesie. Podejmujemy decyzje szybko, podejmuje je nasza podświadomość – tłumaczy rozmówca Naczelnej Redakcji Gospodarczej Polskiego Radia. – Państwo powinno być architektem wyboru, ale nie powinno podejmować za człowieka decyzji – podkreśla.
Ekonomia behawioralna została doceniona
Ekonomia behawioralna została doceniona, co tym bardziej cenne, że nie jest to dział z głównego nurtu ekonomii, lecz niszowy - powiedział PAP dr Michał Krawczyk z Uniwersytetu Warszawskiego, komentując przyznanie Nagrody Nobla z dziedziny ekonomii Richardowi H. Thalerowi.
Thaler jednym z ojców ekonomii behawioralnej
− Jest to Nobel zasłużony, bo Thaler jest uważany za jednego z ojców założycieli ekonomii behawioralnej. A duża część jego badań dotyczyła tego, jak pomóc ludziom podejmować dobre decyzje z punktu widzenia ich długoterminowego dobrostanu" - zaznaczył Krawczyk.
Główną zdobyczą psychologii, którą Thaler uwzględniał w swoim modelowaniu jest, jak dodał rozmówca, "niedoskonała racjonalność". "Chodzi o to, że ludzie zbytnio sobie cenią dzisiejszą konsumpcję w porównaniu z konsumpcją przyszłą. A przy wyborach ekonomicznych nie biorą pod uwagę wszystkich możliwości, lecz upraszczają sobie wybór, bo nie są w stanie go dokonać biorąc pod uwagę wszystkie czynniki" - wyjaśnił ekonomista.
Jak wskazał Krawczyk, nawet jeśli ludzie są nieracjonalni i w krótkim okresie są skłonni ulegać impulsom oraz mieć słabą wolę, to można pozostawić im pewien wybór. "Można np. pomóc ludziom więcej oszczędzać, ale tak, by nie zmuszać ich do tego, ale zostawić im wybór, przy czym tak go ustrukturyzować, żeby wybierali to co jest dla nich dobre" - wskazał.
Jako przykład podał częściową likwidację OFE w Polsce i pozostawienie konsumentom tzw. opcji domyślnej - czyli "jeśli nie zrobisz nic to zostaniesz wypisany z OFE i przeniesiony do ZUS". "Nawet przy bardzo ważnych wyborach to, co jest opcją domyślną, znacznie częściej zostanie de facto wybrane" - wskazał. Dodał, że wynika to z tego, że wielu ludzi nawet przy podejmowaniu ważnych decyzji nie jest pewnych co zrobić, nie ma czasu, żeby się nad tym zastanowić. "Chodzi o to, żeby domyślna opcja była dobra dla większości, i żeby można było stosunkowo tanio popełniać błędy" - zaznaczył.
Ekspert przypomniał, ze Thaler proponuje m.in. wspierać dobrowolne oszczędzanie na emeryturę, dzięki programom typu Save More Tomorrow (SMaRt), polegającym na tym, że pracownicy zobowiązują się część następnej podwyżki przeznaczyć na zwiększenie oszczędności.
Według Krawczyka "dzisiejsza konsumpcja jest psychologicznie inna od wszelkiej innej konsumpcji". "Łatwiej jest pozbyć się dolara, którego dostanę za pół roku, niż tego, którego mam już dzisiaj. Poza tym łatwiej jest się pozbyć dodatkowego dolara, którego mógłbym dostać, a którego jeszcze nie mam. Bo strata boli bardziej niż zysk cieszy" - ocenił.
Jego zdaniem jest to dobry przykład tego, w jaki sposób wiedza z ekonomii behawioralnej na temat tendencji do nieracjonalnego podejmowania decyzji pozwala tak ustrukturyzować wybór, żeby ludzie wybierali to, co jest dla nich dobre. "Jasne jest, że większość ludzi niedostatecznie oszczędza na starość. Stopa zastąpienia jest bowiem zbyt niska. Zbyt drastycznie spadają nasze zarobki w momencie, gdy przechodzimy na emeryturę" - wyjaśnił.
Najmłodsza z nagród
W przeciwieństwie do nagród: pokojowej, z chemii, fizyki, fizjologii lub medycyny oraz literatury, Alfred Nobel nie ustanowił w swoim testamencie wyróżnienia z ekonomii. Jego fundatorem jest od 1969 roku Bank Szwecji.
Stąd oficjalna nazwa brzmi - Nagroda Banku Szwecji im. Alfreda Nobla. Laureata wybiera grono złożone z profesorów ekonomii Królewskiej Szwedzkiej Akademii Nauk. Pozostałe Noble są przyznawane od 1901 roku. Zwycięzcy w dziedzinie nauk ekonomicznych otrzymują - podobnie jak uczeni z innych dziedzin - nagrodę z rąk króla Szwecji na wspólnej uroczystości 10 grudnia, w rocznicę śmierci Alfreda Nobla.
Teoria umów
W ubiegłym roku ekonomicznego Nobla dostali - Brytyjczyk Oliver Hart i Fin Bengt Holmström, za wkład w teorię umów. Komitet Noblowski wskazał, że nowe narzędzia teoretyczne stworzone przez badaczy są cenne dla zrozumienia realnych kontraktów i dostrzeżenia potencjalnych pułapek w ich konstruowaniu.
Do tej pory Nagrodę Nobla w dziedzinie nauk ekonomicznych przyznano 48 razy, honorując 78. laureatów. Początkowo rywalizacja między naukowcami z Europy i Stanów Zjednoczonych była wyrównana, ale w ostatnich latach wyraźną przewagę uzyskali Amerykanie. Najwięcej wyróżnień przyznano w dziedzinie makroekonomii.
Polskie akcenty
Wśród nagrodzonych osób nie ma Polaków, choć polski akcent pojawił się w 2007 roku. Uhonorowany został wtedy profesor Leonid Hurwicz (zmarł w 2008 roku), amerykański ekonomista polsko-żydowskiego pochodzenia, za prace nad teorią wdrażającą systemy matematyczne w procesy gospodarcze.
W gronie laureatów jest jedna kobieta - Amerykanka Elinor Ostrom (zmarła w 2012), wyróżniona w 2009 roku.
NRG/IAR/PAP, abo, awi