Portal Polskiego Radia SA
słuchaj
shopping_cart
Section00
Polskie RadioUnia Lubelska
Section01

450. rocznica zawarcia Unii Lubelskiej 1 lipca 1569

kalendarium

Fragment obrazu upamiętniającego unię w Krewie (około 1861 rok)

Unia w Krewie - 14 sierpnia 1385

Zagrożone przez Krzyżaków Polska i Litwa decydują się na zawarcie unii personalnej – wielki książę litewski Władysław Jagiełło ma się ochrzcić i wyjść za Jadwigę Andegaweńską, dzięki czemu zostanie królem. Chrzest i ślub odbył się 24 lutego 1386.

– Polska liczyła na sojusz z Litwą w walce z Krzyżakami i wzrost prestiżu polskiego państwa ze względu na chrystianizację Litwy. Litwini szukali sojusznika w walce z Zakonem i Moskwą – podkreślał prof. Grzegorz Myśliwski. (PR, 9.02.2001)

volume_up
0:00 0:00
Witold Kiejstutowicz

Unia wileńsko-radomska – 1401

Kolejna unia miała określić stopień zależności Litwy od Korony – Witold Kiejstutowicz, kuzyn Jagiełły, za cenę hołdu złożonego Koronie zachowuje tytuł Wielkiego Księcia Litwy. Unia wzmacniała pozycję Jagiełły po śmierci Jadwigi w 1399 roku. Zapewniała też bojarom litewskim głos w sprawie wyboru władcy w przypadku bezpotomnej śmierci Jagiełły.

- Unia podkreślała alians polityczny i związek, który coraz bardziej przybierał formę związku dwóch państw – podkreślał prof. Wojciech Fałkowski. (PR, 25.03.2003)

volume_up
0:00 0:00
Bitwa pod Grunwaldem, obraz Jana Matejki

Wielka Wojna z Zakonem
1409-1411

Po objęciu godności Wielkiego Mistrza przez Ulricha von Jungingena Krzyżacy rozpoczęli starania o zajęcie litewskiej Żmudzi oraz zajęli Ziemię Dobrzyńską i Kujawy, co doprowadziło do otwartego konfliktu z połączonymi unią Litwą i Koroną. Rozstrzygająca bitwa pod Grunwaldem (15 lipca 1410) złamała potęgę Zakonu. Sukces wzmocnił więź polsko-litewską.

- Wielki sukces militarny nie został w pełni wykorzystany pod względem politycznym – podkreślał prof. Grzegorz Myśliwski (PR, 11.02.2001)

volume_up
0:00 0:00
Akt Unii Horodelskiej

Unia horodelska
2 października 1413

Kolejna unia miała zacieśnić współdziałanie obu państw. Określono podległość Witolda wobec Jagiełły i zadecydowano, że o następcy księcia będą decydować polscy panowie. Upodobniono też administrację w obu państwach. Ważnym aktem było udostępnienie 47 litewskim, katolickim rodom bojarskim herbu przez rody polskie i zrównanie ich pod względem prawa ze szlachtą polską.

– Mamy do czynienia nie tylko z ujednoliceniem przywilejów dla całej grupy społecznej, ale też brataniem się i ścisłym aliansem polityczno-towarzyskim elity obu państw - powiedział prof. Wojciech Fałkowski.

volume_up
0:00 0:00
Zygmunt Kiejstutowicz

Unia grodzieńska – 1432

Po śmierci Witolda władzę na Litwie przejął jego młodszy brat i rywal – Świdrygiełło. Nowy władca postanowił uniezależnić się od Korony. To spowodowało, że Jagiełło wyznaczył młodszego brata Świdrygiełły, Zygmunta, dożywotnim wielkim księciem. Władzę po nim mieli dziedziczyć synowie Jagiełły.

- W efekcie doszło do podziału Litwy między Świdrygiełłę i Zygmunta. W Grodnie Zygmunt potwierdził zależność od Jagiełły, potwierdzono też, że bojarzy katoliccy będą się cieszyć tymi samymi przywilejami, co szlachta polska – podkreślał prof. Wojciech Fałkowski. (PR, 4.04.2003)

volume_up
0:00 0:00
Kazimierz Jagiellończyk jako wielki książę litewski

„Rozpad” unii po śmierci Jagiełły1 czerwca 1434

Po śmierci Jagiełły na króla Polski został wybrany (25 lipca 1434) jego starszy syn, Władysław. Po śmierci Zygmunta Kiejstutowicza władzę na Litwie objął młodszy syn Jagiełły, Kazimierz Jagiellończyk. Władzę miał sprawować jako namiestnik króla Władysława, ale litewska szlachta obwołała go Wielkim Księciem Litewskim.

- Tym samym została podważona unia polsko-litewska. Kazimierz próbował nawet zbrojnie przyłączyć Ziemię Drohicką (część Mazowsza) do Litwy – mówił prof. Wojciech Fałkowski. (PR, 14.04.2003)

volume_up
0:00 0:00
Kazimierz Jagiellończyk, rysunek Jana Matejki

Wznowienie unii personalnej
25 czerwca 1447

Trzy lata po śmierci Władysława Warneńczyka w bitwie z Turkami w 1444 roku, tron polski objął jego młodszy brat, wielki książę litewski Kazimierz Jagiellończyk, przywracając tym samym unię personalną między Polską i Litwą.

- Kazimierz Jagiellończyk potrafił przejąć inicjatywę polityczną i zdobył ogromny autorytet wśród poddanych – oceniał prof. Wojciech Fałkowski. (PR, 23.04.2003)

volume_up
0:00 0:00
Śmierć Kazimierza Jagiellończyka

Rozpad unii po śmierci Kazimierza Jagiellończyka

7 czerwca 1492 zmarł Kazimierz Jagiellończyk. Umierając podzielił swoje władztwo pomiędzy dwóch synów – Jana Olbrachta, któremu przypadła Polska, i Aleksandra, który otrzymał Wielkie Księstwo Litewskie. Na okres rządów braci przypadał czas bliskiej współpracy obu państw.

- Czyżby uznał, że dynastia jest na tyle silna, a związki między państwami na tyle spójne, że nie dojdzie do konfliktu między braćmi? – pytał prof. Wojciech Fałkowski. (PR, 25.04.2003)

volume_up
0:00 0:00
Jan Olbracht, portret pędzla Marcello Baciarellego

Unia krakowsko-wileńska
6 maja/24 lipca 1499

Bliska współpraca Litwy i Polski została potwierdzona w 1499 roku na mocy unii krakowsko-wileńskiej. Postanowienia unii nawiązywały do postanowień unii horodelskiej. Na unii zyskiwała Litwa - zagrożony przez Moskwę kraj wzmacniał sojusz z Koroną. Ponadto w tekście ugody nie było mowy o ewentualnym włączeniu Litwy do Korony, co dobitnie pokazuje osłabienie Polski po klęsce wyprawy Jana Olbrachta w 1497 roku na Mołdawię.

Aleksander Jagiellończyk

Unia mielnicka
23 października 1501

Unia została podpisana jako część negocjacji Aleksandra Jagiellończyka w staraniach o tron polski po śmierci jego brata Jana Olbrachta. Aleksander scedował część swoich uprawnień na senat (przywilej mielnicki) ale umacniał też związek Litwy, zagrożonej wówczas przez Moskwę, z Polską.

- Na jej mocy postanowiono, że ma następować zawsze wspólna elekcja wspólnego władcy, unia potwierdzała też solenną współpracę w sprawie polityki zagranicznej i militarnej - wyjaśniał prof. Wojciech Fałkowski (PR, 7.05.2003)

volume_up
0:00 0:00
Mistrz zakonu kawalerów mieczowych składa hołd lenny królowi Polski

Polska i Litwa przejmują kontrolę nad Inflantami – 1561

Państwo zakonu kawalerów mieczowych na Inflantach (ob. północna Litwa, Łotwa i południowa Estonia) targane było od XVI wieku konfliktami wewnętrznymi podsycanymi przez sąsiadów – Litwę, Moskwę, Szwecję i Danię.

- Wielcy mistrzowie, którzy znajdowali się w potrzasku, kierowali się w stronę Polski i Litwy. Na mocy traktatu w Pozwalu z 1557 roku Inflanty stały się lennikiem Polski, a w 1561 roku zakon został rozwiązany, Kurlandia stała się lennem, zaś Inflanty oddane zostały pod zwierzchność Polski i Litwy – mówiła prof. Teresa Chynczewska-Hennel. (PR, 2.06.2003)

volume_up
0:00 0:00
Zygmunt August, portret z epoki

Sejm i ruch egzekucyjny
1562-1563

Za czasów panowania Stanisława Augusta wykrystalizował się ruch średniej szlachty, który dążył do egzekucji dóbr, czyli ukrócenia procederu nieprawnie utrzymywanych przez magnatów ziem królewskich. Król wykorzystał postulaty szlachty do wzmocnienia własnego programu politycznego.

- Członkom ruchu egzekucyjnego chodziło również o usprawnienie administracji, scentralizowanie państwa oraz ściślejsze złączenie Korony i Litwy – wyjaśniała prof. Teresa Chynczewska-Hennel. (PR, 3.06.2003)

volume_up
0:00 0:00

Zawarcie Unii Lubelskiej
1 lipca 1569

Na sejmie lubelskim po burzliwych obradach dotyczących kształtu związku dwóch państw i początkowym proteście możnowładców litewskich doszło do zawarcia Unii Litewskiej. Ta unia realna przetrwała do rozbiorów w 1795 roku.

- Szlachta polska domagała się początkowo włączenia Litwy do Polski. Szlachta litewska początkowo nie chciała połączenia państw unią realną. W końcu zatwierdzono projekt kompromisowy – podkreślała prof. Teresa Chynczewska-Hennel. (PR, 5.06.2003)

volume_up
0:00 0:00

1385

1401

1409

1413

1432

1434

1447

1492

1499

1501

1561

1562

1569

Przyczyny i okoliczności podpisania unii

Zagrożenie Litwy ekspansją Moskwy

Być albo nie być dla Litwy

Dla Litwy związek z Polską był kwestią być albo nie być. Silny był element obawy przed Rusią, że Moskwa sięgnie po wszystkie ziemie ruskie, które były na terenie Wielkiego Księstwa Litewskiego – wyjaśniał prof. Artur Korobowicz z UMCS w Lublinie. (PR, 2009)

volume_up
0:00 0:00

Utworzenie ruchu egzekucyjnego

Ruch egzekucyjny programem zmian

Ruch egzekucyjny jest chyba jedynym w dziejach ruchem masowym, który nie tylko powiedział „nie” istniejącemu porządkowi, nie tylko wypracował program zmian, ale dochodząc do władzy potrafił, przynajmniej w części, te zmiany zrealizować - mówił prof. Henryk Wisner. (PR, 1993)

volume_up
0:00 0:00

Dążenie szlachty litewskiej do wzmocnienia pozycji

Oręż litewskiej szlachty

Wielkim krokiem naprzód poprzedzającym unię był drugi statut litewski i kodeks prawa litewskiego, który zachowując odrębność ustrojową i prawną Litwy zbliżał wzory ustrojowe i życie polityczne Litwy do polskiego modelu ustrojowego, wprowadzając m.in. samorząd i sądownictwo szlacheckie – wyjaśniał Tadeusz Wasilewski, historyk UW. (PR, 1990)

volume_up
0:00 0:00

Obawa przed rozpadem unii w przypadku bezpotomnej śmierci króla Zygmunta Augusta

Król liczył na potomka

Zygmuntowi Augustowi zarzucić można brak wyobraźni politycznej. Należało przewidzieć, jak będzie wyglądał wybór króla po wygaśnięciu dynastii, a po drugie, jak będzie wyglądało funkcjonowanie Sejmu. Gdyby król miał potomka, robiłby wszystko, żeby do unii nie dopuścić – mówił prof. Janusz Tazbir. (PR, brak daty)

volume_up
0:00 0:00
Rzeczpospolita po unii
X
Section014
Section015
Section017

podpisanie unii polsko-litewskiej

obraz jana matejki

ukryj oznaczenia

Unia Lubelska - obraz Jana Matejki (1869)

podpisanie unii polsko-litewskiej

obraz jana matejki

ukryj oznaczenia

Unia Lubelska - obraz Jana Matejki (1869)

Section024

postanowienia unii

Wspólny Władca

Wspólny Sejm

Wspólna Polityka Zagraniczna

Wspólna Moneta

Przekazanie Ukrainy do Korony

Odrębne Urzędy

Odrębny Skarb

Odrębne Siły Zbrojne

Odrębne Języki Urzędowe

0:00

postanowienia unii

skutki i ocena unii

Polityczne

Kulturowe

Gospodarcze

• Rzeczpospolita stała się państwem z olbrzymim potencjałem terytorialnym i ludzkim

• Korona wplątuje się w nieprzerwany klincz z Moskwą i Turcją

- Rzeczpospolita była państwem, z którym musieli liczyć się chociażby Habsburgowie, którzy dotąd szachowali Królestwo Polskie. Z drugiej strony Polska skazywała się na nieustanny konflikt z Rosją, której celem było zebranie pod berłem Moskwy wszystkich ziem ruskich – wyjaśniał historyk dr hab. Marek Andrzej Janicki.

Polityczne

Kulturowe

Gospodarcze

• Polonizacja Wielkiego Księstwa Litewskiego

• Wytworzenie unikatowej, wspólnej kultury

- Unia Lubelska doprowadziła do wytworzenia się wspólnoty myśli i idei, która przetrwała likwidację polskiej państwowości w końcu XVIII wieku. Nie wyobrażamy sobie dziś kultury polskiej bez Adama Mickiewicza i inwokacji do „Pana Tadeusza”, która rozpoczyna się słowami „Litwo, Ojczyzno moja…” – mówi historyk dr hab. Marek Andrzej Janicki.

Polityczne

Kulturowe

Gospodarcze

• Ekspansja gospodarcza Polaków na Wschodzie

• Wzrost znaczenia gospodarczego magnackich rodów litewskich

- Dochodzi do wzajemnej ekspansji gospodarczej szlachty z obu części Rzeczpospolitej. Klasycznym przykładem jest ród Ostrogskich, duży ród kniazi ruskich. Konstanty Ostrogski był prawosławny, zaś jego syn, Janusz Ostrogski, był katolikiem i jednym z najbogatszych ludzi w Koronie. Wzrost znaczenia gospodarczego rodów litewskich doprowadził z kolei do uzależnienia od nich szlachty średniej – podkreślał historyk dr hab. Marek Andrzej Janicki.

Section025