Świętujemy Wielki Post
W Prawosławiu poprzedza go czterotygodniowy okres zwany przedpościem, mający wdrożyć wiernych do pełnego uczestnictwa i godnego przeżywania zarówno Postu Wielkiego, jak i samego święta Zmartwychwstania. Każda z czterech niedziel przedpościa poświęcona jest innemu wydarzeniu opisanemu w Piśmie Świętym.
W pierwszą niedzielę przedpościa, podczas nabożeństw, wspomina się historię Zacheusza (Łk19,1-10), pełnego pychy Faryzeusza i pokornego, skruszonego Celnika (Łk 18, 10-14). W drugą - Syna Marnotrawnego (Łk 15,11-32).
W trzecią - nazywaną Niedzielą Mięsopustną - ponieważ jest to ostatni dzień przed Wielkanocą, w którym wolno jeść posiłki mięsne (później bowiem spożycie mięsa jest albo całkowicie zakazane, albo drastycznie ograniczone) przypomina się wiernym o czekającym wszystkim ludzi Sądzie Ostatecznym (Mt 25,31-46).
Czwarta niedziela, ostatnią przed Wielkanocą, zwana jest Seropustną. Od tego dnia w niektóre dni, np. w piątek, środę, obowiązuje nie tylko zakaz spożywania mięsa, ale i nabiału, a także oleju i wina. Nazywa się ją także Niedzielą Wygnania Adama - bo w liturgii wspomina się wygnanie z raju pierwszych rodziców Adama i Ewy, lub Niedzielą Przebaczenia Win - ponieważ motywem głównym wszystkich wygłaszanych w tym dniu nauk jest wezwanie do wzajemnego darowania sobie wszystkich przewinień. Ideę tę wyraża obrzęd wybaczenia, odbywający się w cerkwi po wieczornym nabożeństwie - wieczerni. Wierni podchodzą do kapłana trzymającego ikonę, całują ją i wypowiadają formułę: Przebaczcie mnie grzesznemu (grzesznej) - Prostitie mnie grosznomu (gresznoj) i wraz z księdzem odpowiadają - Bóg przebaczy - Bog prostit.
Obrzęd ten poprzedza adoracja krzyża. Ośmioramienny krzyż prawosławny, nazywany Golgotą lub krzyżem golgockim, znajduje się w każdej cerkwi. Podczas adoracji w ostatnią, czwartą niedzielę przedpościa, obecni w cerkwi wierni ze czcią całują krzyż i składają przed nim głęboki pokłon, starając się dotknąć czołem posadzki.
Uroczystość ta wyznacza początek Wielkiego Postu i jest wprowadzeniem do wielkopostnej liturgii.
Post Wielki zwany jest także czterdziestnicą, ponieważ trwa czterdzieści dni i jest pamiątką czterdziestodniowego postu Jezusa Chrystusa, po chrzcie w Jordanie i przed rozpoczęciem działalności publicznej.
Tak jak u wszystkich chrześcijan Post Wielki jest czasem wzmożonej pobożności, umartwień i duchowych przygotowań do święta Zmartwychwstania Pańskiego, w Kościele prawosławnym nazywanym Paschą. Jest to czas pokuty, oczyszczenia i nabożnego skupienia.
Widok na ikonostas, około roku 1928.
Każda z sześciu niedziel Wielkiego Postu ma swój odrębny motyw przewodni i swoje przesłanie. W pierwszą wielkopostną niedzielę obchodzi się Tryumf Ortodoksji. Jest to święto zapoczątkowane w Konstantynopolu, w 842 roku, ustanowione na pamiątkę zwycięstwa nad ikonoklazmem, czyli ruchem zwalczającym kult ikon - świętych obrazów, i przywrócenia kultu ikon. W cerkwi na anałoju - wysokim, skośnie ściętym pulpicie, osłoniętym ozdobną tkaniną, na którym podczas nabożeństw spoczywa Ewangelia i krzyż, kładzie się ikonę z wizerunkiem Chrystusa i Matki Bożej. Odbywa się przy nim obrzęd zwany Czyn Prawosławia, podczas którego wygłaszane są formuły potępieni, klątwy heretyków, odmawia się moleben, czyli modlitwy dziękczynne i błagalne o nawrócenie grzeszników i wspomina męczenników, którzy ponieśli śmierć za wiarę.
Ważne miejsce w liturgii tego dnia zajmuje postać św. Teodora Tyrona męczennika spalonego na stosie w 306 r. i ceremonia poświęcenia koliwa - kutii. Jest to rozgotowana pszenica z miodem, tradycyjna potrawa postna i żałobna, którą w ostatnich czasach przyrządza się także z kaszy lub ryżu i dla lepszego smaku doprawia nie tylko miodem, lecz także suszonymi owocami, rodzynkami, migdałami i orzechami. Obyczaj ten nawiązuje do czasów prześladowania pierwszych chrześcijan. W IV wieku cesarz Juliusz Apostata nakazał kropić krwią zwierząt ofiarnych mięso sprzedawane na straganach, aby uniemożliwić chrześcijanom przestrzeganie postu. Wówczas to biskupowi Konstantynopola miał ukazać się we śnie. św. Tyron z przesłaniem, aby polecił wiernym, aby wystrzegali się kupnej żywności, jedli tylko przyrządzoną własnoręcznie pszenicę z miodem i jagodami.
Druga niedziela Oświecającego Postu podkreśla znaczenie postu i umartwień w zwycięskiej walce z wszelkim grzechem i w pozyskaniu łaski bożej. W tym dniu wspomina się św. Grzegorza Palamasa (zmarłego w XIV wieku) arcybiskupa Tesalonik, który usystematyzował nauką prawosławną o łasce bożej.
Trzecia niedziela Wielkiego Postu poświęcona jest Adoracji Krzyża Świętego. Podczas nabożeństwa wierni biją pokłony do ziemi i całują krzyż umieszczony w środku cerkwi, na anałoju, przy śpiewie hymnu zwanego trop arionem, wyrażającego treść sprawowanego obrzędu. W piątek najbliższego tygodnia krzyż ten zostaje przeniesiony do części ołtarzowej cerkwi.
Czwarta zwana jest niedzielą św. Jana Klimaka, mnicha z Synaju, zmarłego około 600 roku, autora traktatu Drabina do raju, której 33 stopnie symbolizować miały lata ziemskiego życia Chrystusa i stopnie duchowego doskonalenia pobożnych chrześcijan. Imię tego świętego nosi czynna do dnia dzisiejszego warszawska cerkiew na Woli, należąca do dekanatu Warszawa diecezji warszawsko-bielskiej Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego (tzn. kościoła posiadającego specjalny status (autokefalię), a to oznacza, że jego zwierzchnik biskup, metropolita, patriarcha nie podlega hierarchom o wyższej randze).
Cerkiew wzniesiona została w początkach XX wieku (w latach 1903-1905 roku), według projektu architekta Władimira Pokrowskiego, na istniejącym na terenach reduty wolskiej cmentarzu prawosławnym, założonym ukazem carskim w 1834 roku. Początkowo miała to być świątynia cmentarna, odprawiająca nabożeństwa żałobne i pogrzeby głównie rosyjskich dostojników wojskowych i świeckich, w czasach zaborów osiedlanych w Warszawie. Cerkwią parafialną stała się dopiero w okresie międzywojnia.
Cerkiew prawosławna pw. św. Marii Magdaleny - widok ze skrzyżowania alei Świerczewskiego w ulicą Targową.
Budowa świątyni zainicjowana została i sfinansowana przez prawosławnego arcybiskupa warszawskiego i nadwiślańskiego Hieronima Egzemplarskiego i poświęcona pamięci jego syna Iwana, zmarłego w 1902 roku. Arcybiskup dokonał również konsekracji cerkwi w 1905 roku. Zmarł w dwa tygodnie później i zgodnie ze swoim życzeniem pochowany został obok syna. Cmentarz jest dotychczas jedyną w Warszawie otwartą nekropolią prawosławną, przeznaczoną dla osób tego wyznania. Od lat 70. XX wieku możliwe są tu również pogrzeby katolickie. Zarówno w cerkwi, jak i na cmentarzu zobaczyć można wiele cennych dzieł sztuki: historyczne nagrobki, rzeźby, freski autorstwa uznanych artystów, ikonostas i akcesoria związane z kultem religijnym. W 2003 roku zarówno cmentarz, jak i cerkiew zostały wpisane na listę zabytków.
Piąta - to niedziela św. Marii Egipskiej, pustelnicy i ascetki, z IV wieku. Te dwie niedziele - czwarta i piąta - mają w sposób szczególny zachęcać wiernych do umartwień, dyscyplinowania ciała i pobożnych praktyk.
Szósta i ostatnia niedziela Wielkiego Postu - Niedziela Palmowa, inaczej Wierzbowa - Wierbnoje Woskriesenje - upamiętnia tryumfalny wjazd Chrystusa do Jerozolimy i rozpoczyna kościelne obchody Tygodnia Paschalnego – Wielkiego Tygodnia Męki Pańskiej.
Barbara Ogrodowska
***
Na podstawie:
Elżbieta Smykowska, Liturgia prawosławia, Warszawa 2004, Verbinum
https://ortodoksja.pl //2017/03/wielki-post-prawoslawiu. Portal poświęcony kanonicznemu nauczaniu prawosławia-…
https://pl.wikipedia.org.wiki/Cmentarz_prawosławny w Warszawie
https://pl.wikipedia.org/wiki/Cerkiew _św. Jana Klimaka w _Warszawie_
