"Operacja polska" NKWD 1937-1938: dziura w pamięci

11 sierpnia 1937 roku sowiecki komisarz spraw wewnętrznych Nikołaj Jeżow wydał ,zatwierdzony przez Stalina, rozkaz 00485 rozpoczynający "Operację polską". Była to największa z operacji narodowościowych zrealizowanych w Związku Sowieckim przed II wojną światową. 

Uroczystości w ramach obchodów 80. rocznicy "Operacji Polskiej w latach 1937-1938" przed pomnikiem Poległym i Pomordowanym na Wschodzie przy ul. Muranowskiej w Warszawie (2017)

Foto: (nlat) PAP/Tomasz Gzell

Funkcjonariusze NKWD zamordowali ponad 100 tysięcy Polaków zamieszkałych w ZSRS, a drugie tyle wywieziono do Kazachstanu i na Syberię. Historycy mówią o narodzie rozstrzelanym, o mordzie taśmowym. NKWD wyszukiwało Polaków nawet w książkach telefonicznych. Rozstrzeliwano także polskich komunistów. 

Kategoriami przewinienia były określenia: polski kontrrewolucjonista, wróg Związku Sowieckiego, polski kułak, piłsudczyk, aktywny działacz katolicki, członek polskiej kontrrewolucyjnej organizacji POW. Dlaczego w końcu lat 30. ubiegłego wieku Sowieci dokonali takiego ludobójstwa? Przecież jeszcze kilka lat wcześniej Polacy zostali objęci dekretem Stalina  o korienizacji – "powrocie do korzeni narodów uciskanych przez carat".

Powstały rejony Narodowe: tzw. Marchlewszczyzna na Ukrainie w 1925 roku i Dzierżyńszczyzna na Białorusi w 1932 roku. Jaka była, jaka jest obecnie wiedza o "Operacji polskiej", o tym sowieckim mordzie? Czy opinie o mozolnym przebijaniu się tej historii, do powszechnej świadomości czy wręcz dziurze w pamięci są słuszne? Rosyjski  dysydent, historyk Nikołaj Iwanow obliczył, że Polak w 1937 roku stawał 36 razy częściej przed plutonem egzekucyjnym niż sowiecki obywatel innej narodowości.

***

Do wysłuchania audycji "Historia żywa", w poniedziałek (8.01) po godz. 21.05, zaprasza Dorota Truszczak

mg