Prawdziwy "Pan Tadeusz" może przerażać...

Dwójka
Jacek Puciato 06.09.2012
Na planie filmowym Pana Tadeusza, reż. Andrzej Wajda
Na planie filmowym "Pana Tadeusza", reż. Andrzej Wajda , foto: Tomasz Gzell/PAP

"Pamiętniki Soplicy" Henryka Rzewuskiego były dla Mickiewicza jedną z inspiracji do stworzenia "Pana Tadeusza". Książka ta jest bardzo polska – czasem się uśmiechamy, czasem jednak jest tu straszno...

Mickiewicz, który wychowywał swe dzieci na emigracji, bał się, że źle na nich wpłynie odcięcie do codziennej polszczyzny. Jako remedium na groźbę odpolszczenia zastosował pewną lekturę: swej najstarszej córce kazał czytać "Pamiątki Soplicy". Nie chodziło oczywiście o Soplicę z, dopiero co stworzonego, poematu z Tadeuszem w tytule, ale o szlacheckiego bohatera gawęd napisanych przez Henryka Rzewuskiego.
- U genezy tej książki doszukać się można wpływu samego Mickiewicza - mówiła o "Pamiątkach JPana Seweryna Soplicy, cześnika parnawskiego" Zofia Lewinówna, historyk literatury, autorka powojennych opracowań tego tekstu. Według relacji samego Rzewuskiego, która zgadza się z innymi świadectwami, Mickiewicz spotkał go w 1830 w Rzymie. Tam Rzewuski zabawiał poetę opowiadaniami ze szlacheckiej przeszłości. W pewnym momencie Mickiewicz miał powiedzieć: "Powinieneś pisać to, co opowiadasz". Taka prawdopodobnie była geneza tej arcyszlacheckiej książki, która z kolei stanowiła w jakiejś mierze inspirację dla Mickiewicza piszącego swój poemat.
- "Pamiątki Soplicy" to książka absolutnie polska. Czasem się nad nią uśmiechamy, czasem jednak robi nam się straszno - opowiadała Zofia Lewinówna, omawiając zawartość opowieści Rzewuskiego. Ich autor należał do wielkich piewców szlacheckiej przeszłości - gawędy, które stworzył (wprowadzając tym samym nowy gatunek literacki do polskiej prozy), pokazują szlachcica z całym bagażem jego zalet i - być może przede wszystkim - wad. Te ostatnie widzimy z perspektywy, której nie dostrzegał Rzewuski. Podobnie patrzył jednak już Mickiewicz: jego bohaterowie szlacheccy w większości pokazani zostali z - owszem: złagodzonym - krytycyzmem. Pozytywnie przedstawieni są w "Panu Tadeuszu" ci, którzy potrafią wyjść z zaścianka.

Kim był Rzewuski, który snuł "gawędy z życia dawnej szlachty" Mickiewiczowi? Dlaczego sprzeciwiał się ruchom narodowowyzwoleńczym, przekreślał hasła niepodległościowe? Zapraszamy do wysłuchania archiwalnej audycji Ewy Szymańskiej i Marii Sawickiej pt. "Polakiem jestem i nic co polskie nie jest mi obce".

Narodowe czytanie "Pana Tadeusza" na antenie Dwójki - zobacz więcej

W najbliższą sobotę (8 września) mija 200 lat od momentu, w którym zakończyła się akcja "ostatniego zajazdu na Litwie”. Z tej okazji 8 września z inicjatywy Bronisława Komorowskiego, Prezydenta RP, zostanie zainaugurowane "Narodowe czytanie Pana Tadeusza”. Na wszystkich antenach Polskiego Radia , które wspiera przedsięwzięcie, już od początku tygodnia pojawiają się specjalne audycje poświęcone temu projektowi. Natomiast Portal Polskiego Radia uruchomił specjalną stronę internetową pantadeusz.polskieradio.pl , poświęconą "Narodowemu czytaniu”. Za jej pośrednictwem 8 września będzie można obejrzeć transmisję wideo z uroczystej inauguracji przedsięwzięcia w Ogrodzie Saskim.

Archiwalne nagrania