Kościół Ewangelicko-Augsburski (luteranie)
W Wielki Czwartek Kościół obchodzi Pamiątkę Ustanowienia Sakramentu Ołtarza. Tego dnia odbywają się nabożeństwa komunijne i mimo wciąż trwającego czasu pasyjnego nakrycia ołtarzowe zmieniane są z fioletu na kolor biały. Eucharystia jest nie tylko pamiątką śmierci Chrystusa, ale również antycypacją radości Zmartwychwstania, szczególnym wniknięciem w Boże Tajemnice, które dzięki ustanowieniu Chrystusa możemy rozważać i przyjmować dla naszego zbawienia. W Wieczerzy Świętej Chrystus Pan ukazuje samego Siebie, zstępuje ku nam i odpuszcza grzech. Luteranie wierzą, że dzięki obietnicy Pana zawartej w Słowach Ustanowienia (Verba Testamenti) Ciało i Krew Chrystusa obecne są prawdziwie w, pod i z chlebem i winem. Podobnie jak Chrystus miał dwie natury połączone i niezmieszane ze sobą tak i my przyjmujemy sakramentalnie dzięki słowom Zbawiciela Jego Ciało i Krew.
Cała liturgia prowadzi do wielkiej tajemnicy, którą wyrażają słowa Chrystusa „To jest Ciało Moje (…) To jest Krew Moja”. Sakramentalna obecność Pana Jezusa wykracza poza ludzki horyzont zmysłów, jest niewypowiedzianym darem ukrytym i złożonym w ręce grzeszników dla ich ratunku w pielgrzymce wiary.
Wielki Piątek jest w pobożności luterańskiej najbardziej dostojnym i liturgicznie ‘odrębnym’ świętem – nie ma innego dnia w roku kościelnym, w którym tak wiele zmian odnajdujemy w sprawowanej liturgii.
W kościołach odprawiane jest nabożeństwo wielkopiątkowe i czytana jest Historia Męki i Śmierci Pańskiej – często zestawiona z czterech ewangelii. Tego dnia milkną dzwony, krzyż zasłonięty jest kirem, a nakrycia ołtarzowe są czarne. Wielu luteran przestrzega ścisłego postu. Nabożeństwa wielkopiątkowe nazywane są „nabożeństwem pod krzyżem”, gdyż właśnie w tym dniu Kościół jako wspólnota i każdy z osobna staje przed Ukrzyżowanym, aby zrozumieć ogrom winu, ukorzyć się przed Niewinnym i przyjąć wielkie miłosierdzie. Po czytaniu Męki Pańskiej następuje chwila ciszy. W starszych porządkach liturgicznych duchowny wzywał zbór do modlitwy: „W głębokiej czci i uwielbieniu klękamy w duchu pod krzyżem Golgoty i prosimy: zmiłuj się nad nami, Panie Jezu Chryste, i nad całym światem. Bądź nam łaskaw i miłościw.” Tam, gdzie jest to możliwe podczas czytania Pasji, chór śpiewa Siedem słów Chrystusa z krzyża.
Po pieśni i kazaniu ksiądz odczytuje fragmenty ‘improperia’ (Ludu, mój Ludu, cóżem ci uczynił), a zbór odpowiada starokościelnym kanonem: Święty Boże, Święty Mocny, Święty, a Nieśmiertelny zmiłuj się nad nami. Po spowiedzi odbywa się liturgia komunijna. Wraz z końcem nabożeństwa nie kończy się wielkopiątkowa zaduma – trwa ona w refleksji i osobistej modlitwie.
W niektórych parafiach luterańskich – np. w Drogomyślu na Śląsku Cieszyńskim – nie odbywa się wieczorne nabożeństwa. Księża odczytują Historię Męki Pańskiej przeplatanej pieśniami, a po jej zakończeniu odbywa się tylko liturgia komunijna.
W Wielką Sobotę w większości parafii nie odbywają się żadne nabożeństwa – dzień ten poświęcany jest pogłębienie tajemnicy śmierci Chrystusa i przygotowaniu na radosną Ewangelię. Niemniej jednak w ciągu ostatnich lat rośnie liczba parafii, w których odprawiane są przedpołudniowe nabożeństwa Słowa Bożego (w Warszawie w kaplicy cmentarnej) lub nabożeństwa komunijne dla młodzieży (niektóre parafie na Śląsku Cieszyńskim).
W 1. Święto Zmartwychwstania Pańskiego odprawiane są nabożeństwa rezurekcyjne – w kościołach i kaplicach cmentarnych. Zaczynają się one między godziną 5 a 7 rano. Znów rozbrzmiewają dzwony, a w kościołach pojawia się biel. Odbywają się również nabożeństwa główne połączone z Sakramentem Ołtarza.
Kościół Starokatolicki Mariawitów
Wielki Czwartek jest pamiątką ustanowienia Sakramentu Eucharystii oraz Kapłaństwa. Kolor ornatu biały. Na śpiew „Chwała na wysokości” (Gloria) odzywają się po raz ostatni dzwony kościelne, dzwonki, sygnaturka oraz organy. Wszelkie instrumenty muzyczne milkną, zaś najważniejsze momenty liturgii, sygnalizują jedynie drewniane kołatki. Kołatanie ma przypominać o trzęsieniu ziemi, które miało miejsce w Jerozolimie po śmierci Chrystusa.
Po Mszy Świętej następuje przeniesienie Sanctissimum do specjalnie przygotowanej do tego celu kaplicy, która nosi nazwę Ciemnica. Przenajświętszy Sakrament (dwie konsekrowane hostie) nie jest umieszczany w monstrancji, jak ma to miejsce zazwyczaj, ale w kielichu nakrytym welonem i związanym u podstawy białym kawałkiem płótna. Symbolizuje to związanie Chrystusa i uwięzienie Go w lochu.
W Wielki Piątek nie jest odprawiana Msza św., ale sprawuje się Mszę Prekonsekracyjną (Mszę z Darów Uprzednio Poświęconych). Wszystkie światła w kościele są zgaszone. W wielu świątyniach mariawickich okna zakryte są fioletowymi zasłonami. Obrzędy sprawuje się przy, specjalnie na ten cel urządzonym, ołtarzu bocznym. Liturgię poprzedza śpiew Męki Pańskiej (wg św. Łukasza), wezwań błagalnych oraz uroczyste odsłonięcie pasyjki na krzyżu (krzyże w kościołach od V niedzieli wiekopostnej są zakrywane fioletowymi zasłonami) i adoracja krucyfiksu (polegająca trzykrotnym przyklęknięciu przed krzyżem i ucałowaniem pasyjki).
Następnie przenosi się Sanctissimum z Ciemnicy do ołtarza bocznego. Na ołtarzu tym zapala się wówczas świece. Kapłan jedną hostię spożywa, zaś drugą umieszcza w monstrancji. Tego dnia nie jest udzielana komunia wiernym. Następnie procesjonalnie przenosi się monstrancję do Grobu Pańskiego. Grób jest zawsze urządzany w wielkim ołtarzu. Jest w nim zawsze figura zmarłego Chrystusa (lub obraz przedstawiający tą scenę), leżąca w grocie, otoczona kwiatami i donicami z kiełkującym owsem. Przestrzeń kościoła, dzięki pozasłanianym oknom, staje się również symbolem grobu, w którym spoczął Chrystus. Szaty liturgii są fioletowe.
W Wielką Sobotę rano odbywa się poświęcenie ognia i wody. Obrzędy, dokonywane przez kapłana lub diakona w białej kapie lub dalmatyce, zwiastują zmartwychwstanie Chrystusa. Od ognia, rozpalonego przed kościołem, zapala się trianguł (trójświecznik), symbol objawienia Trójcy Świętej w ewangelii Chrystusa. W kościele nadal panuje ciemność. Przy bocznym ołtarzu, od triangułu zapala się paschał. Orędzie Wielkanocne zapowiada złamanie praw natury przez Chrystusa: noc zajaśnieje blaskiem. Następnie kapłan przywdziewa kapę fioletową i udaje się do kruchty kościoła, aby tam poświęcić wodę chrzcielną. Obrzędu tego dokonuje się przez tchnienie nad jej taflę, rozlanie odrobiny tej wody na cztery strony świata oraz wlanie do niej oleju katechumenów i krzyżma.
Kapłan zdejmuje kapę i stułę, udaje się na środek kościoła, kładzie się krzyżem w nawie środkowej przed wielkim ołtarzem. Chór w tym czasie śpiewa Litanię do Wszystkich Świętych. Po słowach „My grzeszni, Ciebie Boga prosimy” kapłan wstaje i udaje się do zakrystii. Tam przywdziewa odświętny ornat koloru białego. Gdy śpiewacy skończą śpiew litanii, rozpoczynają „Panie zmiłuj się” (Kyrie). W tym czasie kapłan wychodzi ze Mszą Świętą do bocznego ołtarza. Po Kyrie kapłan intonuje Gloria. Wówczas uderzają wszystkie dzwony oraz grają organy, zaś kościół na powrót jest rozświetlony. Następnie śpiewa się Lekcję z 3 rozdziału Listu św. Pawła do Kolosan. Po niej następuje trzykrotny śpiew Alleluja, śpiewany na przemian przez kapłana i chór. Po Alleluja chór śpiewa werset (Graduał) z Ps. 116. Dalej Msza się odprawia jak zwykle, jednak pomija się Baranku Boży (Agnus Dei), a po puryfikacji, w miejsce nieszporów śpiewa się potrójne Alleluja, antyfonę do Magnificat, Kantyk NMP z oracją oraz rozesłanie: „Błogosławmy Panu. Alleluja, Alleluja” i odpowiedź: „Bogu dzięki. Alleluja, Alleluja”. Dopiero wówczas następuje końcowe błogosławieństwo oraz Ostatnia Ewangelia (Prolog Ewangelii św. Jana). Po liturgii dokonuje się poświecenia pokarmów (tak zwana święconka).
W Niedzielę Wielkanocną wczesnym rankiem (zazwyczaj o godz. 6.00) odbywa się rezurekcja, czyli otworzenie Grobu Pańskiego. Po obrzędach otworzenia Grobu, z kościoła wyrusza procesja eucharystyczna. Przy krzyżu niesiona jest figura Zmartwychwstałego Chrystusa oraz zapalony paschał. Procesja obchodzi kościół trzykrotnie. W tym czasie Grób Pański jest rozbierany, aby można było odprawić Mszę św. przy Wielkim Ołtarzu. Zasłony są zdejmowane z okien. Po zakończeniu procesji rozpoczyna się Jutrznia, po której śpiewa się pieśń skomponowaną przez jedną z sióstr mariawitek: „W ciemnościach nocy śpi Jeruzalem”. W tym czasie kapłan ubiera ornat odświętny koloru białego i wychodzi ze Mszą św.
ekumenizm.pl
