Jak długo Słowianie goszczą w Europie Środkowej?
Zdaniem uczonych z Bydgoszczy, nawet 3-4 tys. lat. Większość uczonych uważa, że przybyli tu dopiero we wczesnym średniowieczu, bydgoszczanie mają jednak dowody genetyczne.
Szeroko rozpowszechniona opinia głosi, że Słowianie wyodrębnili się - jako grupa - stosunkowo niedawno na terenach położonych na wschód i południowy-wschód od Polski i że przybyli na tereny Europy dopiero około III-IV wieku n.e. - w dorzeczu Dniepru, Prypeci i Prutu, czyli na terenach dzisiejszej Ukrainy - i stamtąd mieli gwałtownie migrować na tereny środkowo-wschodniej Europy.
Wbrew opinii tych archeologów, bydgoscy uczeni sądzą, że Słowianie nie musieli zasiedlić naszej części Europy dopiero w średniowieczu. Niektórzy przodkowie Słowian mogli mieszkać tutaj już 3-4 tys. lat temu - twierdzą genetycy z Collegium Medicum Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Bydgoszczy.
Przebadali oni mitochondrialne DNA (mtDNA) Słowian. Próbki do analiz pochodziły od 2,5 tys. osób z różnych współczesnych populacji słowiańskojęzycznych. Byli to zarówno Polacy, Czesi, Słowacy, Rosjanie, Białorusini, Ukraińcy, jak i Chorwaci, Serbowie i Słoweńcy.
- Wchodzimy w dyskusję z archeologami, którzy w znacznej większości utrzymują, że etnogeneza Słowian to sprawa stosunkowo niedawna. Według nich Słowianie jako etnos pojawili się w Europie dopiero we wczesnym średniowieczu. Wnioski takie mogą wynikać z obiektów kultury materialnej odnajdywanych w Europie. Tymczasem my na podstawie badań genetycznych stwierdziliśmy, że niektórzy przodkowie Słowian pojawili się w Europie znacznie wcześniej - nawet 4 tys. lat temu - mówi członek zespołu badawczego, prof. Tomasz Grzybowski z CM UMK.
mtDNA jest dziedziczone tylko w linii żeńskiej. Matka przekazuje więc swoje DNA potomstwu, a jej córki przekazują je dalej. Ponieważ przekazują je tylko kobiety, nie ma w nim domieszki materiału ojcowskiego. Jedyne zróżnicowanie w mtDNA pojawia się na skutek mutacji, a to z kolei oznacza, że ten typ DNA jest znakomitym datownikiem. Wiemy, jak szybko zachodzą mutacje, a zatem, porównując ze soba dwie próbki genetyczne, możemy oszacować, jak dawno ich włąściciele mieli wspólnego przodka.
Genetycy we współczesnej puli mtDNA wydzielają tzw. haplogrupy, czyli grupy cząsteczek z pewnymi określonymi mutacjami, wywodzące się od wspólnego przodka. Haplogrupy powstały w określonym miejscu i czasie - każda miała swoją "założycielkę". - Dzięki znajomości tempa mutacji w mtDNA staraliśmy się określić, kiedy dane haplogrupy powstały. Na podstawie wieku ewolucyjnego tych haplogrup wyciągnęliśmy pewne wnioski dotyczące pochodzenia populacji środkowo-wschodniej Europy - zaznacza badacz z CM UMK.
Naukowcy doszli do wniosku, że niektóre podhaplogrupy mają podobny środkowo-europejski rodowód, a ich wiek ewolucyjny jest zaawansowany. - Jesteśmy w stanie wskazać kilka takich, które powstały kilka tysięcy lat temu - zaznacza badacz.
Prof. Grzybowski skłania się zatem do teorii autochtonizmu Słowian. Zwolennicy autochtonizmu Słowian uważają, że przodkowie Słowian byli w Europie Środkowej przynajmniej od epoki brązu i żelaza. - W naszych danych odnajdujemy komponenty puli mtDNA Słowian, które były obecne w Europie Środkowej już w epoce brązu, więc przynajmniej w 3 tysiącleciu p.n.e. - mówi prof. Grzybowski. Mutacje odnajdowane u Słowian musiały powstać w Europie już w starożytności.
Ci, którzy twierdzą, że Słowianie to młoda grupa, mają w ręku dowody archeologiczne. Na początku średniowiecza, ok. V-VI wieku na ziemiach polskich doszło do całkowitej (jak się wydaje) wymiany ludności, o czym świadczy tzw. przerwa osadnicza - brak jakichkolwiek istniejących wówczas osad. Potem dopiero, od VI wieku, pojawiają się nowi osadnicy o charakterystycznej słowiańskiej kulturze materialnej.
- Przez badania genetyczne nie wyjaśniamy zagadek kulturowych - przyznaje prof. Grzybowski. - Pula genowa to jedno, a kultura materialna to może być coś odrębnego. Nie kwestionujemy, że u schyłku starożytności miały w Europie miejsce pewne przemiany kulturowe, ale twierdzimy, że tym przemianom niekoniecznie musiały towarzyszyć pewne migracje ludności, czy zmiany demograficzne, takie jak gwałtowna ekspansja - komentuje badacz. A zatem Słowianie byli tu wcześniej, zniknęli na chwilę z danych archeologicznych, ale potem znowu się pojawili. Archeolodzy na pewno będą protestować!
Wyniki badań zespołu CM UMK ukazały się na łamach PLoS ONE.
Jedna z istniejących opinii głosi, że Słowianie wyodrębnili się - jako grupa etniczna - stosunkowo niedawno i że przybyli na tereny Europy dopiero około III-IV wieku n.e. Osiedliwszy się w dorzeczu Dniepru, Prypeci i Prutu, czyli na terenach dzisiejszej Ukrainy, stamtąd dopiero mieli szybko migrować na tereny środkowo-wschodniej Europy.
Wbrew opinii tych archeologów, bydgoscy uczeni sądzą, że Słowianie nie musieli zasiedlić naszej części Europy dopiero w średniowieczu. Niektórzy przodkowie Słowian mogli mieszkać tutaj już 3-4 tys. lat temu - twierdzą genetycy z Collegium Medicum Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Bydgoszczy.
mtDNA jak zegar
Przebadali oni mitochondrialne DNA (mtDNA) Słowian. Próbki do analiz pochodziły od 2,5 tys. osób z różnych współczesnych populacji słowiańskojęzycznych. Byli to zarówno Polacy, Czesi, Słowacy, Rosjanie, Białorusini, Ukraińcy, jak i Chorwaci, Serbowie i Słoweńcy.
- Wchodzimy w dyskusję z archeologami, którzy w znacznej większości utrzymują, że etnogeneza Słowian to sprawa stosunkowo niedawna. Według nich Słowianie jako etnos pojawili się w Europie dopiero we wczesnym średniowieczu. Wnioski takie mogą wynikać z obiektów kultury materialnej odnajdywanych w Europie. Tymczasem my na podstawie badań genetycznych stwierdziliśmy, że niektórzy przodkowie Słowian pojawili się w Europie znacznie wcześniej - nawet 4 tys. lat temu - mówi członek zespołu badawczego, prof. Tomasz Grzybowski z CM UMK.
mtDNA jest dziedziczone tylko w linii żeńskiej. Matka przekazuje więc swoje DNA potomstwu, a jej córki przekazują je dalej. Ponieważ przekazują je tylko kobiety, nie ma w nim domieszki materiału ojcowskiego. Jedyne zróżnicowanie w mtDNA pojawia się na skutek mutacji, a to z kolei oznacza, że ten typ DNA jest znakomitym datownikiem. Wiemy, jak szybko zachodzą mutacje, a zatem, porównując ze sobą dwie próbki genetyczne, możemy oszacować, jak dawno ich właściciele mieli wspólnego przodka.
Genetycy we współczesnej puli mtDNA wydzielają tzw. haplogrupy, czyli grupy cząsteczek z pewnymi określonymi mutacjami, wywodzące się od wspólnego przodka. Haplogrupy powstały w określonym miejscu i czasie - każda miała swoją "założycielkę". - Dzięki znajomości tempa mutacji w mtDNA staraliśmy się określić, kiedy dane haplogrupy powstały. Na podstawie wieku ewolucyjnego tych haplogrup wyciągnęliśmy pewne wnioski dotyczące pochodzenia populacji środkowo-wschodniej Europy - zaznacza badacz z CM UMK.
Naukowcy doszli do wniosku, że niektóre podhaplogrupy mają podobny środkowo-europejski rodowód, a ich wiek ewolucyjny jest zaawansowany. - Jesteśmy w stanie wskazać kilka takich, które powstały kilka tysięcy lat temu - zaznacza badacz.
Archeolodzy mają inne zdanie
Prof. Grzybowski skłania się zatem do teorii autochtonizmu Słowian. Zwolennicy autochtonizmu Słowian uważają, że przodkowie Słowian byli w Europie Środkowej przynajmniej od epoki brązu i żelaza. - W naszych danych odnajdujemy komponenty puli mtDNA Słowian, które były obecne w Europie Środkowej już w epoce brązu, więc przynajmniej w 3 tysiącleciu p.n.e. - mówi prof. Grzybowski. Mutacje odnajdowane u Słowian musiały powstać w Europie już w starożytności.
Ci, którzy twierdzą, że Słowianie to młoda grupa, mają w ręku dowody archeologiczne. Na początku średniowiecza, ok. V-VI wieku na ziemiach polskich doszło do całkowitej (jak się wydaje) wymiany ludności, o czym świadczy tzw. przerwa osadnicza - brak jakichkolwiek istniejących wówczas osad. Potem dopiero, od VI wieku, pojawiają się nowi osadnicy o charakterystycznej słowiańskiej kulturze materialnej.
- Przez badania genetyczne nie wyjaśniamy zagadek kulturowych - przyznaje prof. Grzybowski. - Pula genowa to jedno, a kultura materialna to może być coś odrębnego. Nie kwestionujemy, że u schyłku starożytności miały w Europie miejsce pewne przemiany kulturowe, ale twierdzimy, że tym przemianom niekoniecznie musiały towarzyszyć pewne migracje ludności, czy zmiany demograficzne, takie jak gwałtowna ekspansja - komentuje badacz.
Pomiędzy poglądem skrajnie autochtonicznym (ewolucja Słowian zaszła na ziemiach polskich) oraz skrajnie allochtonicznym (Słowianie na przełomie starożytności i średniowiecza przyszli na nasz kontynent spoza Europy) istnieje sporo poglądów pośrednich. Genetyka i dane archeologiczne nie muszą zatem się wykluczać.
Wyniki badań zespołu CM UMK ukazały się na łamach PLoS ONE.
(ew/PAP-Nauka w Polsce)
