Produkty pszczele to jedne z najstarszych smakołyków i leków świata. Na jednym z najdawniejszych malowideł skalnych, w Cuevas de la Arena w Walencji, widzimy otwór w skale i krążące wokół pszczoły oraz dwóch ludzi wspinających się po linie, aby zaczerpnąć miodu z tego typu prostego „ula”. Współczesne badania naukowe w pełni potwierdzają odżywcze i lecznicze właściwości miodów, mleczka i pyłku pszczelego oraz propolisu.
Polska ma bardzo długą tradycję pszczelarstwa, mamy ok. miliona uli i znakomite miody. Niestety Polacy dzisiaj niezbyt często urozmaicają swoją dietę tego rodzaju zdrowotną delicją. Statystyczny Polak zjada jedynie 30 dag miodu w ciągu roku, głównie w czasie mrozów, a wraz z nadejściem wiosny zwykle wykreśla go z codziennej diety. Niesłusznie! Trwa ogólnopolska kampania edukacyjna Stowarzyszenia Pszczelarzy Zawodowych „Życie miodem słodzone”, która ma nam przypomnieć o tym naturalnym panaceum. Przedstawiamy lecznicze skarby z ula.
Co nam dają pszczoły?
Od tych maleńkich owadów pozyskujemy trzy grupy produktów. Są to surowce zebrane przez pszczoły (pyłek kwiatowy czyli obnóża), produkty zebrane i następnie przetworzone (propolis, miody nektarowe, pierzga) oraz wydzieliny pszczele (mleczko pszczele, jad pszczeli, wosk).
Na czym polegają lecznicze własności miodu?
Posiada on bogactwo substancji czynnych chemicznie. Składają się nań w 70 proc. cukry proste-glukoza i fruktoza (wchłaniane bezpośrednio bez potrzeby trawienia), poza tym kwasy organiczne, rutyna, enzymy – m.in. laktoza i inwertaza, elektrolity, liczne pierwiastki oraz pewna niewielka ilość witamin. Miód zwiększa odporność organizmu, ma działanie odżywcze, detoksykujące i bakteriostatyczne. Nie daje działań niepożądanych (o ile ktoś nie jest uczulony na produkty pszczele). Pod kontrolą lekarza mogą go pić w niewielkich dawkach nawet diabetycy.
Miód pszczeli jest jednym z naturalnych produktów najmniej skażonych przez szkodliwe substancje. Jacek Nowak, właściciel pasieki z Kamiannej, tak to wyjaśnia: „Mechanizm jest taki, że pszczoły w skażonym środowisku giną szybko, a jeżeli to środowisko jest tylko podtrute i dorosłe osobniki nie giną to mimo to pokarm z niewielką ilością trucizny zabija larwy. Taka rodzina się nie rozwija, jest słaba i nie jest w stanie produkować miodu.”
Jak kupić dobry miód?
Lepiej kupować określony gatunek miodu bezpośrednio z pasieki albo od sprawdzonego, renomowanego producenta. W hipermarketach królują miody-mieszanki z przemysłowych rozlewni, które zawierają często tylko niewielką część krajowego miodu, a resztę – miodu z Chin lub krajów tropikalnych. W importowanych miodach znajdują się obce pyłki (np. eukaliptus), na które nasz organizm może zareagować alergią, a także – zwłaszcza w tych chińskich - antybiotyki (np. chloramfenikol). Warto uważnie czytać etykietę – informacja o pochodzeniu zwykle podana jest maczkiem.
Jak rozpoznać pełnowartościowy, nie sfałszowany miód?
Warto zatem zwracać uwagę na datę rozlania i wygląd produktu w słoiku. Dobrze wiedzieć, że pełnowartościowy miód krystalizuje się po ok. 4 miesiącach od rozlania. Jeśli producent dolał do niego wody, wtedy miód pozostaje płynny po tym terminie (wyjątkiem jest miód akacjowy - naturalnie płynny nawet do roku). Można też wykonać domowy test zawartości miodu w miodzie – zaczerpnąć miodu łyżeczką i wlać z powrotem do słoika, obserwując, co się dzieje. Jeśli produkt zawiera mniej niż 20 proc. wody (sytuacja idealna), wlewany miód utworzy piramidkę. Inny sprawdzian jakości to rozpuszczenie łyżki miodu w szklance wody – powinno wystąpić jej lekkie zmętnienie.
Plaster z miodem, fot. Lubelskie Towarzystwo Pszczelarskie.Jak przechowywać miód oraz co i jak nim słodzić, żeby wyszedł nam na zdrowie?
Miód długo zachowuje swoje dobroczynne własności, przechowywany w temp. 5-10 stopni. Ten naturalny eliksir jest mało odporny na wyższe temperatury. Jego część enzymatyczna, decydująca o działaniu leczniczym, dezaktywuje się już w temp. 50 stopni, dlatego mija się z celem dodawanie miodu do gorących napojów. Aby skorzystać z pełni dobrodziejstw miodu dobrze jest rozpuścić jego małą porcję w szklance letniej wody wieczorem i wypić rano na czczo.
Wybitny specjalista apiterapii, prof. Artur Stojko ( „Medycyna naturalna” , PZWL) zaleca profilaktyczne spożywanie miodu 2 razy dziennie: dorosłym - 1 łyżki stołowej, a dzieciom od 4 roku życia - po pół łyżki. Jak najbardziej można jeść miód prosto z łyżeczki, ponieważ działa on także miejscowo korzystnie na gardło, przełyk i żołądek.
Jaki rodzaj miodu wybrać? Który miód pomaga przy nadkwasocie, miażdżycy, zapaleniu oskrzeli, alergii?
Miód lipowy sprawdza się przy przeziębieniach, działa wykrztuśnie, uspakajająco oraz obniża ciśnienie krwi. Miód akacjowy sprzyja leczeniu nadkwasoty żołądka. Miód gryczany zawiera sporo magnezu, działa antymiażdżycowo, przyspiesza gojenie złamanych kości oraz ... znakomicie wzbogaca smak piernika. Miód wrzosowy pomaga przy zapaleniu dróg moczowych, kamicy nerkowej oraz zapaleniu jelit. Miód wielokwiatowy natomiast polecany jest szczególnie osobom, które mają sezonową alergię na pyłki, objawiającą się katarem siennym. Działa on bowiem jak naturalna szczepionka przeciwalergiczna. Zaleca się, aby brać go z okolicy, w której się mieszka i jeść regularnie kilka miesięcy przed wystąpieniem sezonowych dolegliwości.
Miód spadziowy (wytwarzany przez pszczoły z wydzielin mszyc i czerwców) jest znakomitym naturalnym antybiotykiem. Zawiera też więcej biologicznie aktywnego żelaza niż pozostałe gatunki miodu (nektarowe).
Jakie miody kupować za granicą?
Warto zakosztować lokalnych miodowych specjałów, takich jak aromatyczny miód tymiankowy (niezwykle popularny w Grecji), miód kasztanowy (we Włoszech), oryginalny miód lawendowy (delikatny przysmak z francuskiej Prowansji) oraz turecki miód piniowy (którym przekłada się także deser o nazwie baklava).
Czym są i jak działają inne niż miód produkty pszczele?
Propolis czyli kit pszczeli służy pszczołom jako spoiwo do przytwierdzania plastra do ścian ramek oraz uniwersalny wypełniacz wszelkich uszkodzeń ula. Pracowite owady wytwarzają go na bazie żywicy znajdującej się w szparach kory drzew liściastych i iglastych oraz na pączkach topoli i brzozy. Propolis ma właściwości bakteriobójcze, grzybobójcze, antywirusowe i regeneracyjne na uszkodzone tkanki. Wykorzystuje się go m.in. w leczeniu zapalenia błon śluzowych jamy ustnej i dziąseł. W ortopedii w przypadkach ropnych zapaleń kostnych stosuje się plomby kostne z propolisu. Flawony zawarte w kicie pomagają organizmowi usunąć ołów oraz zlikwidować alergię. Propolis w kremie skutecznie likwiduje trądzik młodzieńczy, a maść propolisowa pomaga w gojeniu oparzeń i odmrożeń. Jest wiele gotowych preparatów propolisowych w różnych postaciach.
Pyłek kwiatowy to komórki rozrodcze męskie kwiatów, podstawowe źródło białka dla pszczół. Owady sczesują przylepiony do ich ciała pyłek i formują grudki, które transportują w koszyczkach na trzeciej parze nóg. Natomiast pierzga to zapasy pyłku specjalnie przetworzone przez pszczoły (przez dodanie wydzieliny gruczołów ślinowych i miodu), przechowywane w ulu. Pyłek i pierzgę stosuje się w różnych rodzajach zaburzeń metabolicznych, przy nadciśnieniu, chorobach nowotworowych, w czasie menopauzy u kobiet oraz przy przeroście gruczołu krokowego u mężczyzn. Zwykle stosuje się trzy razy dziennie jedną łyżeczkę pyłku zmieszaną z taką samą ilością miodu albo rozpuszczoną w mleku lub soku owocowym.
Mleczko pszczele „odkryte” przez dr Caillasa w 1953 r., to wydzielina gruczołów gardzielowych i ślinowych pszczół karmicielek przeznaczona do karmienia larw, z których powstaną pszczoły matki. Mleczko zawiera hormony i enzymy, dlatego pobudza metabolizm oraz zmniejsza zawartość glukozy w surowicy krwi. Wykorzystuje się je w leczeniu nadciśnienia, bezsenności, nerwic i owrzodzenia dwunastnicy. Nie można go stosować w przypadku ostrych chorób zakaźnych, nowotworowych i alergii. Występuje w sprzedaży w różnych postaciach (liofilizowane, tabletki do ssania, płyn).
Wosk wytworzony w gruczołach woskowych robotnic, którego naturalnym przeznaczeniem jest budowa plastrów, wykorzystuje się do wykonywania nietoksycznych świec, które jonizują ujemnie powietrze i neutralizują dym tytoniowy. Wosk jest też składnikiem kremów i maści. Żucie kawałków plastra miodowego poleca się natomiast profilaktycznie na miesiąc przed spodziewanym atakiem pyłkowicy.
Nawet jad pszczeli stosowany jest pod kontrolą lekarską w wielu krajach, m.in. we Francji (tzw. apitoksynoterapia). Wskazaniem są reumatyczne zapalenie stawów, zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa i zwyrodnienia stawów. W Polsce nie wytwarza się preparatów z jadem pszczelim.
Agnieszka Labisko
Obejrzyj filmy:
1. Pszczoła zbierająca nektar
2. Jak powstaje miód?
