Flinders Petrie

Egiptolog i archeolog, pionier systematycznej metodologii w nauce archeologicznej.

Rzadko kiedy odbywają się wystawy poświęcone pamięci i dokonaniom jednego tylko archeologa. Tak się stało w przypadku Excavating Egypt: Great Discoveries from the Petrie Museum of Egyptian Archaeology, którą otworzono w Muzeum Uniwersyteckim w Emory Univeristy w Atlancie. Zwiedzający mogą zobaczyć efekty wykopalisk słynnego brytyjskiego egiptologa, sir Williama Matthew Flindersa Petrie’go, układające się niczym zapis jego życia.

Flinders Petrie, źr. Wikipedia.

Wczesne lata

Sir William Matthew Flinders Petrie przyszedł na świat 3 czerwca 1853 roku w Charlton (obecnie część Londynu). Wyrastał w chrześcijańskim domu i wczesną edukację odebrał w zaciszu domowym. Już w wieku ośmiu lat uczono go francuskiego, łaciny i greki. Jak sam wspominał, wówczas pojawiły się u niego pierwsze zainteresowania archeologiczne związane z odkryciem rzymskiej willi w Brading na wyspie Wight. Ponieważ chorował na przewlekłą astmę, nie uczęszczał do żadnych szkół. Ten brak formalnej edukacji, także uniwersyteckiej, zarzucano mu w późniejszych latach jego życia i uważano za jego słabą stronę. Nie przeszkodziło mu to jednak w objęciu pierwszej profesury egiptologii w College of London.

Pod okiem ojca Petrie zgłębiał trygonometrię i geometrię. Ta wczesna edukacja połączona z pasją do archeologii spowodowała, że młody Flinders zainteresował się megalitycznymi ruinami, takimi jak Stonehenge. Jako trzynastolatek przeczytał książkę Charlesa Piazzi Smytha Our Inheritance in the Great Pyramid („Nasze dziedzictwo w Wielkiej Piramidzie”), która przekonała go, że kiedyś on sam powinien zobaczyć na własne oczy piramidy.

Tymczasem rozpoczął badania w Anglii. W 1872 roku wraz z ojcem badał Stonehenge.  Kolejne lata spędził na wykopaliskach w południowej Anglii. Gdy skończył 24 lata, ukazała się jego książka zatytułowana Stonehenge: Plans, Descriptions, and Theories („Stonehenge: Plany, Opisy i Teorie”), w której dokonał pomiarów stanowiska i samej konstrukcji megalitycznej. Nie była to jednak jego pierwsza publikacja: w 1874 ukazała się monografia zatytułowana: Researches on the Great Pyramid: or, Fresh Connections: Being a Preliminary Notices of some Facts… („Badania Wielkiej Piramidy, albo świeże powiązania: będące wstępnymi uwagami pewnych faktów…”).

Studia nad piramidami

1877 rok był przełomowy w jego karierze - wówczas zaczęła się jego przygoda z badaniami w Egipcie i na Bliskim Wschodzie. Wyjechał do Egiptu, aby sprawdzić popularne w Wielkiej Brytanii teorie, lansowane przez książki Piazzi Smytha i podobne. Głoszono  nich, że piramida była zbudowana przy pomocy sił boskich i że w jej wymiarach zawarta jest sekretna i głęboko ukryta informacja o historii i przeznaczeniu ludzkiej rasy.

W latach 1880-1882 Petrie studiował Wielką Piramidę w Gizie. Zamieszkał w jednym z otwartych grobowców, w nocy prowadząc pomiary wnętrza piramidy, a w dzień, omijając tłumy turystów, spisywał i analizował swoje obliczenia. Po kilku miesiącach spędzonych na pomiarach wielkiej piramidy przekonał się, że wszystkie teorie lansowane w jego ojczyźnie nie są prawdziwe. Mimo to młody badacz rozczarował się, gdy wielu ludzi odrzuciło jego wnioski. Zapałał miłością do Egiptu na tyle, że postanowił poświęcić swoje życie badaniom tego kraju.

Szczęście sprzyjało młodemu Petriemu. W 1883 znana podróżniczka i dziennikarka Amelia Edwards (1831-1892), doceniając zaangażowanie Petriego, zarekomendowała go do Egypt Exploration Fund (Fundusz Badań Egiptu, obecnie Egypt Exploration Society) i stała się jego stałą protektorką. Patrie objął stanowisko po szwajcarskim egiptologu Édouardzie Navillu (1844-1926) i mógł powrócić do Egiptu, by rozpocząć wykopaliska z ramienia Egipskiego Towarzystwa Archeologicznego.

Współpraca z Egypt Exploration Fund trwała do 1886 roku, kiedy to Petrie, pokłóciwszy się z Towarzystwem, postanowił prowadzić niezależne prace archeologiczne. Od 1887 finansowo pomagali mu prywatni filantropi. W 1894 Petrie założył Egyptian Research Account, które następnie przekształciło się w Bristish School of Archaeology in Egypt (Brytyjską Szkołę Archeologiczną w Egipcie). W latach 1896-1906 ponownie nawiązał współpracę z Egypt Exploration Found. W1892 został pierwszym profesorem archeologii i filologii Egiptu w University College of London, stanowiska którego fundatorem była Amelia Edwards. Ona także była fundatorką Petrie Museum of Egyptian Archaeology, któremu oddała swoją kolekcję egipskich zabytków.

Patrie prowadził wykopaliska w Egipcie aż do 1926 roku, z jednym wyjątkiem, tj. rokiem 1890, kiedy to pracował w Tell el-Hesi w Palestynie. Zazwyczaj spędzał zimę na wykopaliskach, by na lato powracać do Anglii i pisać raporty wykopaliskowe. Każdego roku wyprawiał statek ze swoją częścią zabytków, które co roku były eksponowane w Londynie. Nadało to duży rozgłos jego badaniom, przez co stał się postacią znaną w londyńskiej socjecie i co niewątpliwie przyczyniło się po części do oddania Katedry Egiptologii na Uniwersytecie Londyńskim właśnie jemu.
Petrie był znany z surowego stylu życia. Podczas wykopalisk mieszkał zazwyczaj w jednym z opuszczonych grobowców; namioty pojawiły się dopiero wraz z rozrostem ekipy archeologicznej. Nigdy nie przykładał wagi do wygód, posiadał jeden stół do pracy i do jedzenia. Mimo swoich małych dziwactw w 1897 roku Petrie ożenił się z Hildą Urlin. Hilda okazała się idealną żoną dla archeologa, nie przestraszył jej spartański styl życia męża. Towarzyszyła mu każdego roku, zajmując się nie tylko finansami i administracją. Była nieocenioną pomocą podczas rekonstrukcji obiektów i znakomitą ilustratorką.

Osiągnięcia w archeologii Egiptu

W trakcie swojej 42-letniej pracy archeologicznej Petrie prowadził wykopaliska na olbrzymiej ilości stanowisk m.in. w Hawara, Abydos i Amarnie, a także w Tebach i Nagada. Lista jego osiągnięć jest bardzo duża. Niewątpliwie do najważniejszych należą odkrycie Naukratis oraz Kahun, predynastycznego cmentarzyska z Nagada, a także wielu cennych zabytków z terenów Amarny, archaicznego materiału z królewskiego cmentarzyska z Abydos, a przede wszystkim steli Merenptaha, odkrytej w świątyni grobowej Merenptaha w Tebach w 1896 roku. Jest to najstarszy dokument, który zawiera odniesienie do ludu Izraela. Obecnie stela ta znajduje się w Muzeum Egipskim w Kairze. Jednym z ważniejszych jego odkryć jest także tzw. skarb z el-Lahun, który został odkryty w okolicy piramidy króla XII dynastii Sezostrisa II w 1914 roku. Także Petriemu zawdzięczamy odkrycie portretów fajumskich, które w krótkim czasie stały się jednymi z najważniejszych i najbardziej znanych obiektów późnej sztuki starożytnej. Obecnie uważa się, że te portrety grobowe dały początek malarstwu bizantyjskiemu, w szczególności ikonom.

W trakcie badań w Palestynie Petrie rozwinął metodę datowania znalezisk na podstawie ceramiki, którą potem wykorzystał w Egipcie. Uważany jest za twórcę techniki seriacji (systemu datowania sekwencyjnego),a także za odkrywcę pierwszego pisma proto-alfabetycznego, tzw. pisma proto-synajskiego. Do tej pory, mimo stu lat badań, odcyfrowano jedynie jedno zdanie zapisane w tym alfabetem.

Petrie jest uważany za pioniera w archeologii Egiptu. Wyjątkowy wówczas był jego nacisk na naukowy spis rozproszonych obiektów na stanowisku, a nie na proste poszukiwanie artefaktów. Petrie wychował wielu wspaniałych archeologów, którzy pracowali z nim na stanowiskach, ucząc się od niego technik prowadzenia badań. Poprzez wykopaliska Petrie zdołał ustanowić chronologię najwcześniejszych okresów historii starożytnego Egiptu. Jako profesor na University College of London uczył studentów o ważności studiowania danych archeologicznych i poznania kontekstu historycznego w celu lepszego zrozumienia przeszłości. W 1914 założył czasopismo Ancient Egypt którego przez dwadzieścia lat był redaktorem naczelnym. Opublikował około tysiąca książek, artykułów i recenzji, w tym wielu raportów wykopaliskowych.

Petrie przeszedł na emeryturę w 1933 roku i przeprowadził się na stałe do Jerozolimy gdzie wraz z żoną mieszkał w British School of Archaeology (dzisiejszy Albright Institute). Ostatnie lata swojego życia spędził na wykopaliskach w pobliżu Gazy. Zmarł w Jerozolimie 28 lipca 1942 roku i został pochowany na brytyjskim cmentarzu na górze Syjon. Chociaż wiele z jego chronologicznych konkluzji zostało zweryfikowanych przez późniejsze odkrycia, Petrie wciąż uznawany jest za jedną z najwybitniejszych postaci w archeologii nie tylko Egiptu ale i całego Bliskiego Wschodu.

Wiele z obiektów znalezionych podczas wykopalisk Petriego obecnie znajduje się w muzeum uniwersyteckim jego imienia w Londynie. W 1913 roku Petrie sprzedał większość swojej kolekcji muzeum uniwersyteckiemu, tym samym tworząc jedną z większych kolekcji egiptologicznych poza Egiptem. Jego zbiory składały się z tysięcy obiektów, które badacz kolekcjonował przez lata wykopalisk w Egipcie. Ich wyjątkowość wynika z faktu, że składają się ona głównie z przedmiotów ilustrujących życie zwykłych ludzi. Muzeum Petriego istnieje do dzisiaj, a reprezentatywna część zbiorów tego muzeum podróżuje właśnie po Stanach Zjednoczonych. Obecnie wznoszony jest nowy budynek, w którym mają być prezentowane wszystkie eksponaty. Otwarcie planowane jest na 2010.

Aleksandra Hallmann

Flinders Petrie (właśc. profesor Sir William Matthew Flinders Petrie, ur. 3 czerwca 1853, zm. 28 lutego 1942) - brytyjski egiptolog i archeolog, pionier systematycznej metodologii w nauce archeologicznej. Był pierwszym szefem Katedry Egiptologii w Wielkiej Brytanii. Znany dzięki wykopaliskom na najważniejszych stanowiskach Starożytnego Egiptu (jak Naukratis, Tanis, Abydos i Amarna), w tym dzięki odkryciu steli Merenptaha.