Niebawem bociany przylecą z Afryki, aby wychować u nas pisklęta. Te piękne ptaki gnieżdżą się blisko ludzi, są bohaterami licznych przysłów, zwykle jednak mało o nich wiemy... Jakie są tajemnice ich wędrówek i menu? Dlaczego boćki nie śpiewają i skąd wzięło się powiedzenie, że przynoszą dzieci? Poczytajcie, zanim przylecą.
1. Czy bociany białe to polska „specjalność”?
Bociany białe są w dużej mierze polską specjalnością, dlatego, że najchętniej gnieżdżą się właśnie u nas, na obszarach północno-wschodnich i wschodnich Polski. Przylatuje do nas ok. 50 tys. par czyli blisko jedna czwarta światowej populacji. Bociany budują dość licznie gniazda także w Hiszpanii oraz na terenie Ukrainy, Białorusi, Litwy i Łotwy. Natomiast w ciągu ostatnich stu lat boćków dramatycznie ubyło w wielu krajach północnej i zachodniej Europy – winą za to obarcza się osuszanie terenów podmokłych, stosowanie pestycydów w rolnictwie oraz częściowo zmiany klimatyczne. Bociany prawie znikły z północnej Francji, Belgii, Holandii, Danii, zachodnich i południowych Niemiec, a w Szwecji i Szwajcarii przez pewien czas zupełnie ich nie było.
Organizacja Euronatur przyznała w 2001 r. zaszczytny tytuł Europejskiej Wioski Bocianiej - Tykocinowi na Podlasiu i leżącej nieopodal kolonii Pentowo, po tym jak w jednym z tamtejszych gospodarstw założyło gniazda aż 19 bocianich par! Polskie boćki uczczono zadedykowanym im Muzeum Bociana Białego w Kłopocie (60 km od Zielonej Góry). Być może bocian zostanie także polską maskotką Euro 2012?
2. Czy bocian był niegdyś czczony jako święty ptak?
Tak, w wielu kulturach, m.in. starożytnej Grecji, Macedonii, Bułgarii, muzułmańskich krajach Bliskiego Wschodu i Maroku. Pitagoras twierdził, że bociany noszą w sobie dusze zmarłych poetów. Historyk Plutarch (45-125) przytacza natomiast w swoich dziełach historię skazania na śmierć mężczyzny z Tesalii, który zabił bociana. Musiał być zatem bocian niegdyś ptakiem niezwykle szanowanym, otoczonym czcią. Właściwie nadal w świecie arabskim panuje przekonanie, że w bociany wcielają się dusze zmarłych muzułmanów, którzy nie odbyli za życia pielgrzymki do Mekki, aby w ptasiej postaci dopełnić religijnego obowiązku.
Bociany w Afryce, fot. fotos z filmu Makrokosmos.W Mołdawii bocian jest symbolem hodowców winorośli i wytwórców win. Według jednej z mołdawskich legend ptak ten przyniósł do oblężonej twierdzy winogrona, którymi posilili się wyczerpani obrońcy i tym sposobem zdołali oni odeprzeć atak. W wielu krajach Europy bocian był i jest uznawany za ptaka przynoszącego szczęście i urodzaj. Znakiem tego jest chociażby źródłosłów holenderskiej nazwy boćka: ooievaar. Pochodzi ona od staroniemieckiego: odobero (przynoszący szczęście). Powszechnie wierzono też, że bociany chronią dom przed piorunami i pożarem.
Polska legenda z bocianimi bohaterami chwali je za to, że wyjadły hałaśliwe żaby ze stawu w okolicy Latowicza na Mazowszu. Głośne płazy sprowadziła z Włoch królowa Bona, która odpoczywała latem w dworku Latowicz i chciała tam sobie stworzyć namiastkę ojczyzny. Nie chciała słuchać skarg mieszkańców, na szczęście zainterweniowały bociany. Dzisiaj są symbolem tego regionu.
3. Czy boćki jadają wyłącznie żaby?
Ich dieta jest znacznie bardziej różnorodna niż zwykło się uważać. W menu bocianim znajdują się gryzonie, szarańczaki (w tym pasikoniki), chrząszcze, dżdżownice, jaszczurki, żaby, a nawet małe rybki i węże. Jeśli w danym roku jest obfitość myszy i norników, to bociany żywią się prawie wyłącznie nimi, wyświadczając wielką przysługę rolnikom.
4. Czy bocianie pary dochowują sobie wierności i przylatują zawsze do tego samego gniazda?
Źr. Wikipedia.W czasie lotu na zimowiska ptaki lecą w dużych stadach, przemieszane. Łączą się w pary wiosną, po przylocie na gniazdo. Nie zawsze decydują się na bycie z tym samym partnerem. A jeśli nawet – to niekoniecznie rok w rok w jednym i tym samym gnieździe. Obserwacje znakowanych bocianów potwierdziły przypadki tych samych par powracających regularnie na lęgi do tego samego miejsca albo niedaleko od niego. Generalnie ptaki, którym udało się w zeszłym roku szczęśliwie odchować i wyprowadzić młode, chętniej wracają do tego samego gniazda.
5. Skąd się wzięła bajka o bocianie przynoszącym dzieci?
Bociany przylatują do nas na przełomie marca i kwietnia. Są symbolem nadejścia wiosny, nowego życia, odrodzenia. Tak się również złożyło, że w naszej szerokości geograficznej najwięcej dzieci rodzi się wczesną wiosną, zwłaszcza w marcu. Wystarczyło powiązać te dwa zjawiska (przylot bocianów i szczyt ilości narodzin), aby powstał malowniczy obrazek bociana, niosącego w tobołku noworodka.
6. Czy gniazda bocianie chronią przed uderzeniem pioruna?
Wbrew powszechnemu przekonaniu, niestety nie. Uderzenia pioruna w bocianie gniazda zdarzają się, ponieważ ptaki starają się umieścić je w miejscu górującym nad okolicą (drzewa, słupy). Takie przypadki są bardzo rzadkie, ale się zdarzają. Naukowcy oszacowali, że przyczyną śmierci ok. 3 proc. bocianich młodych w gnieździe jest właśnie porażenie piorunem.
7. Dlaczego bocian nie śpiewa?
Bociany to prawie całkowite milczki. To rzadka sytuacja wśród ptaków. Narząd głosowy - krtań dolna u boćków jest uwsteczniona i dlatego nie wytwarza dźwięków. Ornitolodzy domyślają się, że bocian jest tak zbudowany, ponieważ właściwie nie potrzebuje krzyczeć i świergotać. Żyje na otwartych przestrzeniach, jest duży, kontrastowo ubarwiony i znakomicie widoczny z oddali, a całe jego ciało jest wizualnym komunikatem „Tutaj jestem!”. Jedyne dźwięki, jakie bociany wydają, to klekot i syk. Klekotają dziobem w czasie „ceremonii” wzajemnego witania się na gnieździe. Sykanie i świstanie przez gwałtowne wypuszczanie powietrza z tchawicy stosują natomiast głównie młode, domagające się od rodziców karmienia.
Kartka Lata z Radiem z bocianem.8. Co bociany porabiają w poszczególnych miesiącach?
Nasze bociany spędzają zimę w południowej Afryce. W lutym przygotowują się do drogi powrotnej do Europy. Jedzą dużo, gromadzą zapasy tłuszczu. Do Polski lecą aż 8 tys. km, przez Kanał Sueski, wzdłuż wybrzeży Morza Śródziemnego i przez cieśninę Bosfor. Lecąc, wykorzystują głównie prądy wznoszącego się w górę ciepłego powietrza. Unoszą one ptaki i pozwalają im stosować lot szybowcowy, bez poruszania skrzydłami.
Bociany zlatują do Polski pod koniec marca i na początku kwietnia. Pierwszy w gnieździe zjawia się samiec i je odbudowuje. Później dołącza do niego samica i na przełomie kwietnia i mają rozpoczynają lęgi. Pod koniec maja wykluwają się młode i rozpoczyna się gorący okres ich wychowywania. Na czerwiec przypadają treningi latania malutkich bocianików. Pod koniec lipca młode są już duże, dobrze latają i w ciągu dnia żerują z rodzicami na łące.
Odlot sierpniowy poprzedzony jest gromadzeniem się ptaków w duże stada, tzw. bocianie sejmiki. Boćki z Polski wędrują przez cieśninę Bosfor, Azję Mniejszą i dolinę Nilu. Ich zimowiska ciągną się od północnej Etiopii i środkowego Sudanu, przez wschodnią Afrykę, aż do południowych granic tego kontynentu. Bociany lecą tam nawet do 3-4 miesięcy, dziennie pokonując 50-300 km.
9. Czy można podglądać boćki w gnieździe na żywo za pośrednictwem internetu?
Wielką sławę zyskała pewna przesympatyczna para bociania z wielkopolskich Przygodzic. W 2006 r. na jednym z gniazd w tej miejscowości z inicjatywy PwG OTOP zainstalowano miniaturową kamerę, która za pośrednictwem internetu umożliwia obserwatorom na całym świecie śledzenie życia tej bocianiej rodzinki. Tak mówił Polskiemu Radiu Paweł Dolata, koordynator projektu „Blisko bocianów”: „To jest projekt, który przerósł nasze najśmielsze oczekiwania. Mamy zarejestrowanych użytkowników z ponad 100 krajów! Ludzie z całego świata to oglądają, nawet z Ameryki Południowej, z Afryki... Nasze bociany też bardzo dobrze się spisują, bo przekraczają wszelkie normy bocianie, składają po 5 jaj, a średnia dla bociana to jest 4. Co roku wychowują młode. Specjalnie wybraliśmy takie gniazdo, które funkcjonuje od 1991 roku. Nie wiemy, czy rodzice są ci sami, ale zawsze noszą te same dumne imiona Przygoda (bo mamy tutaj Przygodzice) i Dziedzic (ponieważ niedaleko jest wjazd na teren dawnego majątku Radziwiłłów). Dzięki kamerze dowiemy się również w tym roku co do minuty, kiedy wyląduje pierwszy bociek”.
Zachęcamy do obserwacji boćków z Przygodzic: http://www.bociany.ec.pl/ . Inne projekty obserwacyjne polskich bocianów są dostępne na stronie: http://www.bocianyonline.pl/ .
Agnieszka Labisko
Obejrzyj filmy:
1. Wysiadywanie jaj przez bociany
2. Karmienie 14-dniowych młodych bocianów
3. Pierwsze loty młodziutkich bocianów
