Opodal Pasargadów, dawnej stolicy starożytnej Persji, zbudowano tamę, która może zagrozić znajdującym się tam zabytkom.
Zapewne nigdzie jak w Iranie historia starożytna nie wzbudza takich emocji. W Iranie, będącym od 1978 roku republiką islamską, szczególnie w okresie tuż po rewolucji istniała tendencja do lekceważenia preislamskiej przeszłości tego kraju. Obecnie związane z tym kontrowersje rozgorzały na nowo. Opodal Pasargadów, dawnej stolicy starożytnej Persji, zbudowano tamę, która może zagrozić znajdującym się tam zabytkom. Ich obrońcy wyczuwają w tym afront w stosunku do starożytnej przeszłości Iranu. Zdaniem przeciwników tamy nie tylko negatywnie ona wpłynie na środowisko, ale może także zagrozić jednemu z najwspanialszych zabytków z Pasargadów, grobowcowi Cyrusa Wielkiego, założyciela pierwszego perskiego imperium.
Cyrus w niełasce
Cyrus (panował w latach 559-530 p.n.e.) podbił cały Bliski Wschód od Azji Mniejszej po wschodni Iran, włączając do swojego państwa między innymi Medię, Babilonię oraz Lidię. Biblia opisuje Cyrusa jako wyzwoliciela narodu żydowskiego. Król ten zezwolił Żydom (których przesiedlił król Babilonii Nabuchodonozor II kilkadziesiąt lat wcześniej) na powrót do Palestyny i odbudowę świątyni. Jest on także autorem edyktu zapisanego na tzw. cylindrze Cyrusa, który nazywano pierwszą „kartą praw człowieka”. Dokument w języku akadyjskim mówi o tym, że Cyrus po pokonaniu babilońskiego króla Nabonida odnowił zburzone przez niego świątynie i przywrócił stare kulty, a także pozwolił na powrót uprzednio deportowanych mieszkańców. Nie jest on co prawda kodyfikacją praw człowieka, a raczej rodzajem propagandowej proklamacji przedstawiającej w negatywnym świetle poprzedniego władcę na tle chwalebnych poczynań nowego zdobywcy. Mimo to przez wieki Cyrus cieszył się wielką popularnością i jego pozytywna legenda była przekazywana nawet przez Greków, tradycyjnie niechętnych Persom. Dlatego nie można się dziwić, że współcześni Irańczycy uważają go za swojego bohatera. „My naprawdę jesteśmy z niego dumni. On był wyjątkowy” jak powiedział Reza Hosseini, mieszkaniec niedalekiego Szirazu w południowym Iranie. Także obalony przez islamistów szach Iranu, Mohammad Reza Pahlawi, był szczególnym wielbicielem Cyrusa Wielkiego (nawet nazwał jednego ze swoich synów imieniem Cyrusa), co jest dodatkowym powodem niechęci obecnych władz to tej postaci historycznej.
Jednak z Cyrusem są związane pewne kontrowersje. Dzisiaj badacze uważają, że pochodził on z dynastii Teispidów, która w 522 roku p.n.e. została obalona przez Dariusza I, założyciela irańskiej dynastii Achemenidów, uzurpatora, który zdobył kontrolę nad całą Persją, a swoje prawa do tronu wzmocnił żeniąc się z córkami Cyrusa. Między innymi dlatego wielu badaczy zaczęło dokładnie badać rodzinę Cyrusa i jej pochodzenie, które okazało się odmienne od Achemenidów. Część z nich uważa, że Teispidzi nie byli Irańczykami, tylko Elamitami, przedstawicielami dużo starszej cywilizacji, która zajmowała tereny południowo-zachodniego Iranu na długo przed przybyciem plemion irańskich. Historycy bowiem znaleźli wiele dowodów świadczących o bliskich związkach Cyrusa i jego rodziny z Elamem i elamicką kulturą. Ta hipoteza, jak można się domyślić, jest raczej niezbyt popularna pośród Irańczyków.
Tama kontra zabytki
Grobowiec Cyrusa znajduje się na południowy-wschód od ruin pałaców w Pasargadach. Jest to kamienna budowla, przypominająca kształtem dom ze spadzistym dachem, umieszczony na kilkustopniowym postumencie. Tradycja mówi, że tam pochowano ciało wielkiego króla. W tym miejscu, 200 lat po śmierci Cyrusa, hołd jemu oddał ówczesny zdobywca Persji, Aleksander Wielki.
Niektórzy boją się że tama i rezerwuar wodny spowodują zagrożenie dla podstawy budowli. Tama, zwana tamą Siwand (od miasta w pobliżu którego się znajduje), może zwiększyć wilgotność w suchej okolicy niedaleko miasta Sziraz, a w konsekwencji spowodować zniszczenia mauzoleum. Rządowi urzędnicy uważają obawy za bezpodstawne. Jednak ten konflikt uwydatnia głęboką niechęć, jaką żywi republika islamska w stosunku do preislamskich reliktów. „To jest nielegalny projekt, który może zniszczyć nasze historyczne dziedzictwo” - powiedział o tamie Mohammad Ali Dadkhah, prawnik oraz współpracownik Shirin Ebadi, laureatki Pokojowej Nagrody Nobla za działalność na rzecz praw człowieka, w szczególności praw kobiet w Iranie. Dadkhah oskarża władze o nie przykładanie należytej uwagi do miejsc pochodzących sprzed inwazji arabskiej na Persję w VII w. n.e.: „Oni nie dbają o historię preislamską”.
Prezydent Mahmud Ahmedineżad oficjalnie otworzył tamę w kwietniu, a jest ona oddalona od Pasargadów o około 9 km. Otoczone przez nagie i płowe wzgórza, Pasargady są według UNESCO jednym z ośmiu irańskich miejsc światowego dziedzictwa, chociaż nie są tak dobrze zachowane i słynne jak Persepolis wzniesione przez Dariusza I i jego następców bliżej dzisiejszego Szirazu.
Urzędnicy rządowi twierdzą, że tama jest potrzebna by pomóc rolnikom w nawadnianiu ziemi przy uprawie kukurydzy, ryżu, pomidorów i innych produktów rolniczych. Obiecują monitorować każdą zmianę spowodowaną funkcjonowaniem tamy. Wiceprezydent Iranu, Esfandiar Rahim Mashai, stojący na czele państwowej organizacji kultury i dziedzictwa, zasugerował że za protestem stoją grupy przeciwne republice islamskiej. „To jest daleko stąd”, powiedział jeden ze strażników na miejscu tamy, która powoli się wypełnia. „Nie będzie żadnych szkód”.
Ludzie mieszkający w stolicy prowincji, Szirazie, znanym jako miasto poetów, róż i pięknych meczetów, a także z imperialnych, perskich ruin - nie są już tacy pewni. Narzekają na sprzeczne informacje na temat potencjalnego wpływu tamy i twierdzą że nie wiedzą w co wierzyć. „Jeżeli istnieje choćby cień wątpliwości co do zniszczeń historycznych zabytków to musimy być bardzo ostrożni” - powiedział Omid Nejati, właściciel sklepu, sprzedający ręcznie robione dywany z wełny i jedwabiu, także zdobione motywem grobu Cyrusa. Blisko samej tamy, nawet jeden z rolników, któremu jej istnienie miałoby rzekomo pomóc, jest sceptyczny. „Nie mamy problemów z wodą”, powiedział 35 letni mężczyzna, odmawiając podania swojego nazwiska.
Opodal w górach leży wąwóz Bolaghi, który zostanie zalany jako część projektu. Międzynarodowe zespoły przez kilka lat prowadziły w tym rejonie ratunkowe wykopaliska części drogi królewskiej z okresu panowania Achemenidów, pałacu Dariusza i innych miejsc archeologicznych z najróżniejszych okresów historii Iranu. W wykopaliskach tych brała udział także misja polska pod kierownictwem prof. Barbary Kaim z Uniwersytetu Warszawskiego. Farzin Fardanesh, konsultant Organizacji do Spraw Nauki i Kultury Narodów Zjednoczonych powiedział, że nikt nie jest w stanie przewidzieć jakie będą skutki zbudowania tamy. Istnieje usprawiedliwiona obawa, ale nie „udowodnione zagrożenie” dla Pasargadów.
Na ostateczne konsekwencje zbudowania tamy pewnie będzie trzeba poczekać wiele lat. Analogiczny przypadek budowy wielkiej tamy na rzece Nil w egipskim mieście Asuan dowiódł, że skutki budowy takiej zapory dla środowiska są zupełnie nieprzewidywalne. Tama w Asuanie spowodowała zdziesiątkowanie populacji wielu zwierząt żyjących w Nilu, przyczyniła się do większej wilgotności powietrza w Egipcie oraz zmian klimatycznych, które zagroziły nie tylko zabytkom znajdującym się w pobliżu samej tamy i zbiornika wodnego zwanego jeziorem Nasera, który powstał po jej zbudowaniu, ale spowodowały niszczenie starożytnych ruin w całym Egipcie. Dodatkowo, zmniejszony przepływ wód Nilu skutkuje stopniowym zasalaniem delty rzeki i niszczeniem urodzajnych gruntów. Przykład ten pokazuje, że tak znaczna ingerencja człowieka w środowisko naturalne może powodować katastrofalne skutki. Pozostaje jedynie mieć nadzieje, że skutki budowy tamy w Siwand nie będą tak negatywne dla Iranu, jak w Asuanie dla Egiptu.
Tytus Mikołajczak
Na podstawie: MSNBC
