Portal Polskiego Radia SA
słuchaj
shopping_cart
Powstanie Warszawskie Kalendarium
Section05

Kalendarium powstania warszawskiego

1 sierpnia

Godzina "W". Ponad 36 tysięcy żołnierzy Armii Krajowej wraz z oddziałami Narodowymi Siłami Zbrojnymi i Armią Ludowej rozpoczęło natarcie na obiekty, zajmowane przez Niemców w siedmiu obwodach Warszawy. Najwcześniej, bo już przed godz. 14, walki rozpoczęli żołnierze na Żoliborzu.

  • - Batalion miał opanować teren Wyścigów Konnych - wspominał Eugeniusz Tyrajski ps. Sęk. (PR)
  • - Ludzi opanowała euforia, że po raz pierwszy od 5 lat żyją w wolnej stolicy. (PR, 2014)

2 sierpnia

Powstańcy całkowicie opanowują Stare Miasto, zdobywają miedzy innymi Polską Wytwórnię Papierów Wartościowych, Pocztę Główną, elektrownię na Powiślu, budynek Zakładu Ubezpieczeń Społecznych na Czerniakowie.

  • - Byłem dowódcą sekcji karabinu maszynowego - opowiadał Stanisław Sieradzki ps. "Świst".
  • - Zobaczyłem trzy pędzące czołgi. Do trzeciego z nich rzucaliśmy każdym rodzajem granatu.

3 sierpnia

Powraca na Żoliborz oddział ppłk. Mieczysława Niedzielskiego ps. "Żywiciel". Po dramatycznych walkach w Śródmieściu powstańcy opanowują Dworzec Pocztowy, Dom Turystyczny, posterunek żandarmerii niemieckiej u zbiegu ulic Żelaznej i Chłodnej.

  • Zofia Rusecka ps. Zosia mówi o radości powstańców w pierwszych dniach walki. (PR)
  • Agnieszka Grabowska, historyk, mówi o zniszczeniach spowodowanych przez niemieckie lotnictwo. (PR, 2014)

4 sierpnia

Czwarty dzień powstania to szereg tragicznych wydarzeń w całym mieście. Na przedmieścia Woli przybywa odsiecz niemiecka. W pałacu Blanka przy ulicy Senatorskiej ginie poeta Krzysztof Kamil Baczyński.

  • - Dwóch chłopców otworzyło ogień - o walkach na ulicy Chmielnej opowiada Ryszard Boreński ps. Ryś. (PR)
  • - Główną siłą harcerskiej poczty polowej byli "Zawiszacy". (PR, 2014)

5 sierpnia

Żołnierze batalionu Armii Krajowej "Zośka" opanowali obóz koncentracyjny, tzw. "Gęsiówkę", znajdującą się na terenie zlikwidowanego Getta Warszawskiego. Niemcy próbują przedrzeć się do Ogrodu Saskiego i zabezpieczyć drogi przelotowe z Woli do mostu Kierbedzia.

  • - Więźniowie bali się z tych baraków wyjść - wspominał Witold Bartnicki ps. Wiktor. (PR)
  • - Moja kompania zdobywała obóz Gęsiówkę od strony ulicy Okopowej. (PR, 2014)

6 sierpnia

To niezwykle ważny dzień dla Mokotowa. Walczący w tej dzielnicy odzyskują łączność ze Śródmieściem. Od wczesnych godzin rannych oddziały niemieckie kontynuują natarcie wzdłuż ulicy Chłodnej. Trwa rzeź Woli.

  • - Zamiast broni odkryliśmy magazyn z winem i wódką - mówił Władysław Roman ps. Krzesław. (PR)
  • - Była to ostatnia tak spokojna niedziela na Starówce. (PR, 2014)

7 sierpnia

Hitler wydaje rozkaz, by zdławić powstanie. Na warszawskiej Woli jest on realizowany ze zbrodniczą precyzją. Z ludności cywilnej tworzone są żywe barykady.

  • - Prosił, by darować mu życie - Zdzisław Michalski ps. Sokół o schwytaniu niemieckiego jeńca. (PR)
  • - Mordowali wszystkich, gwałcili dziewięcioletnie dziewczynki, nie brali jeńców w ogóle. (PR, 2014)

8 sierpnia

To dzień sukcesów powstańców walczących w Śródmieściu. Żołnierze zajmują budynek Dyrekcji Wodociągów i Kanalizacji przy placu Starynkiewicza. Z gmachu PKO przy ul. Jasnej pierwszą audycję nadaje powstańcza radiostacja "Błyskawica".

  • Adam Drzewoski ps. Philips opowiada o audycjach radiostacji AK "Błyskawica". (PR)
  • - Przez całą okupację zbierałem elementy, części, lampy do budowy radiostacji. (PR, 2014)

9 sierpnia

Niemieckie władze nękane ciągłymi atakami oddziałów powstańczych ponoszą poważne straty. Podczas ewakuacji siedziby gubernatora dystryktu warszawskiego Ludwiga Fischera z pałacu Brühla, ginie jego zastępca Herbert Hummel, a Fischer zostaje ranny.

  • - Zostaliśmy skierowani do obrony cmentarza ewangelickiego, na ulicę Młynarską – mówił Tytus Karlikowski ps. Wąż. (PR)
  • - Po pięciu latach okupacji usłyszałam polskie słowa, z polskiej stacji. Trudno opisać to wrażenie. (PR, 2014)

10 sierpnia

W nocy nadchodzi pomoc z nieba. Z baz aliantów we Włoszech wylatują samoloty wypełnione bronią oraz amunicją, dokonują pierwszych zrzutów dla walczącej stolicy.

  • Opowieść Tadeusza Różyckiego ps. Dudek, łącznika Harcerskiej Poczty Polowej o nieudanym występie chóru dla rannych.
  • - Wiedzieliśmy, że to nie są zbyt wielkie zrzuty, ale to dodawało otuchy. (PR, 2014)

11 sierpnia

Powstańcy ponoszą serię klęsk. Oddziały ppłk. Jana Mazurkiewicza ps. "Radosław" z ciężkimi stratami wycofują się w kierunku ul. Stawki. Upada obrona Woli. Pada reduta wawelska, ostatni punkt oporu na Ochocie.

  • - Załadowaliśmy rannych i przez gruzy przedarliśmy się na Stare Miasto - mówiła Urszula Katarzyńska ps. Ula. (PR)
  • - Wychodzi rozkaz płk. Antoniego Chruściela ps. Monter dotyczący oznakowania i ubioru żołnierzy AK. (PR, 2014)

12 sierpnia

Winston Churchill kolejny raz depeszuje do Stalina z prośbą o pomoc dla walczących Polaków. Bez efektu. Niemcy rozpoczynają bój o Stare Miasto. Toczą się cieżkie walki o ulicę Stawki.

  • - Oddziały dostały rozkaz o wycofywaniu się ze Stawek - opowiadała Halina Andrzejewska ps. Sławka. (PR)
  • - Natarcie niemieckie szło od ulicy Powązkowskiej i od strony getta. (PR, 2014)

13 sierpnia

Tragiczny epizod na Starym Mieście. Na ulicy Kilińskiego eksploduje wypełniony prawie półtonowym ładunkiem wybuchowym niemiecki czołg-pułapka. Ginie ok. 300 osób.

  • - Jak opadł kurz, zobaczyłem dosłownie jatkę z ludzkich ciał - wspominał Włodzimierz Piłatowski ps. Żubr. (PR, 2014)
  • - Zdobyliśmy czołg. Cieszyliśmy się. Nikt nie przeczuwał, że dojdzie do takiej tragedii. (PR, 2014)

14 sierpnia

W nocy oddziały pułku ”Baszta” nacierają z Mokotowa w kierunku Śródmieścia. Atak załamuje się pod silnym ogniem nieprzyjaciela. Tej samej nocy alianci dokonują zrzutów w rejonie placów: Krasińskich i Napoleona.

  • - Codziennie patrzyliśmy w niebo, czekając na zrzuty z Zachodu - mówił Edmund Baranowski ps. Jur. (PR)
  • - Polski rząd w Londynie czyni bardzo intensywne zabiegi o brytyjskie wsparcie powietrzne. (PR, 2014)

15 sierpnia

Alianci dokonują kolejnych zrzutów broni i amunicji. Nad Warszawę dolatuje 26 samolotów, jednak osiem z nich zostaje zestrzelonych przez Niemców. Hitlerowcy z niespotykaną dotąd siłą atakują północne Śródmieście.

  • Zbigniew Ścibor-Rylski ps. Motyl z "Czaty 49" opowiada o niemieckim bombardowaniu ulicy Mławskiej. (PR)
  • - Mimo ciężkich walk i wielu tragedii powstańcy uroczyście obchodzą święto Matki Boskiej Zielnej. (PR, 2014)

16 sierpnia

Do Warszawy docierają długo oczekiwane oddziały z Kampinosu. Toczą się ostre walki w rejonie Polskiej Wytwórni Papierów Wartościowych. Powstańcy odpierają atak wroga na Rynek Starego Miasta.

  • Głód, setki rannych, polowy szpital przy ul. Długiej - wspomnienie Bronisława Trońskiego ps. Jastrząb. (PR)
  • Był to dzień, w którym zginęło dwóch poetów - Tadeusz Gajcy i Zdzisław Stroiński. (PR, 2014)

17 sierpnia

Powstańcom coraz bardziej doskwiera brak wody. Po wielu dniach nieprzerwanego ostrzału artyleryjskiego i bombardowań płonie Stare Miasto. W ogniu staje katedra św. Jana i ratusz przy placu Teatralnym.

  • Marian Adamski ps. Adaś opowiada o swojej samotnej straży w bramie na Muranowie i zbliżaniu się Niemców. (PR)
  • - Szperaliśmy po piwnicach, pytaliśmy się dozorców i wyszukiwaliśmy studnie. (PR, 2014)

18 sierpnia

Od rana lotnictwo niemieckie nasila bombardowanie Starówki. Bomby pustoszą okolice rynku i Banku Polskiego przy ul. Bielańskiej. Niemcy dokonują ostatniej egzekucji na Pawiaku.

  • Wspomnienia Jacka Cydzika ps. Ran o walkach na Sadybie. (PR)
  • - Na Czerniakowie był ślub mego kolegi, Mietka Pokrzywy. Jego żona zginęła następnego dnia. (PR, 2014)

19 sierpnia

Z Lasu Kabackiego na Sadybę przebija się ok. 370 żołnierzy Armii Krajowej. Powstańcy opuszczają budynek Politechniki Warszawskiej. Niemcy rozpoczynają generalne natarcie na Stare Miasto.

  • - Walki były straszliwe - Urszula Katarzyńska ps. Ula opowiada o bombardowaniu ul. Franciszkańskiej. (PR)
  • - Stare Miasto znalazło się w pełnym okrążeniu nieprzyjaciela. (PR, 2014)

20 sierpnia

To dzień chwały oręża Armii Krajowej. Żołnierze batalionu "Kiliński" zdobywają budynek PASTY. Do końca powstania gmach pozostał w polskich rękach. W czasie walk zabito 40 Niemców, do niewoli wzięto ponad 120.

  • Ataki na budynek PASTy rozpoczęły się już w pierwszych dniach powstania – mówił Zbigniew Dębski ps. "Zbych".
  • - Walki rozpoczęły się o 2.00 w nocy. Budynek atakowało 250 powstańców. Po kilkunastu godzinach walki zdobywają budynek "PASTy". (PR, 2014)

21 sierpnia

Niemcy kontynuują naloty i ostrzał Starówki. Okupanci wysadzają więzienie na Pawiaku. Powstańcze Polskie Radio nadaje apel kobiet walczącej Warszawy do papieża Piusa XII.

  • - Niemiec chciał puścić serię z karabinu w naszą stronę - wspominał Andrzej Rumianek ps. Tygrys. (PR)
  • - Ojcze Święty! Nikt nam nie pomaga, świat nie chce wiedzieć o naszej walce! (PR, 2014)

22 sierpnia

Zacięte walki na Starym Mieście, toczy się bój o każdy skrawek ziemi. Powstańcy bronią dostępu do placu Krasińskich. Wieczorem Niemcy obsadzają Arsenał. Niepowodzeniem kończy się atak żołnierzy AK na Dworzec Gdański.

  • - Wyprawa kanałami na Żoliborz to było wielkie przeżycie - mówił Jerzy Peltz ps. Szerszeń. (PR)
  • - Walka o Dworzec Gdański była ewenementem, jeśli chodzi o użycie artylerii i broni maszynowej. (PR, 2014)

23 sierpnia

Nad ranem powstańcy zdobywają budynek tzw. małej PASTY przy ul. Piusa XI. Po ciężkich bojach w ręce żołnierzy AK dostaje się gmach Komendy Policji przy Krakowskim Przedmieściu oraz kościół św. Krzyża.

  • Juliusz Kulesza ps. Julek opowiada o wielogodzinnej obronie Państwowej Wytwórni Papierów Wartościowych. (PR)
  • - Nasi weszli na wieżyczkę kościoła i stamtąd strzelali do niemieckich czołgów. (PR, 2014)

24 sierpnia

Stare Miasto jest morzem ruin, ale wciąż pozostaje celem nieustannych ataków nieprzyjaciela. Radiostacja "Błyskawica" nadaje jeden z najgłośniejszych wierszy powstania "Żądamy amunicji" autorstwa Zbigniewa Jasińskiego.

  • - Część plutonu została skierowana do służby kanałowej - mówił Tymoteusz Duchowski ps. Motek. (PR)
  • - Polskie Radio nadaje apel do Międzynarodowego Czerwonego Krzyża o pomoc dla wypędzonych warszawiaków. (PR, 2014)

25 sierpnia

Miażdżący ostrzał sił niemieckich Polskiej Wytwórni Papierów Wartościowych. Nocą ze Starówki ewakuuje się kanałami Komenda Główna AK. Wraz z nią do Śródmieścia przechodzą władze cywilne, m.in. wicepremier Jan Stanisław Jankowski oraz Kazimierz Pużak.

  • - Szereg osób potraciło w kanałach zmysły. Były odcinki, gdzie leżały stosy trupów. (PR, 2014)
  • - Kule gwizdały mi koło uszu - Henryk Łagodzki ps. Orzeł opowiada o walce z Ukraińcami na ul. Pańskiej. (PR)

26 sierpnia

Mimo ciągłych ataków na Stare Miasto powstańcy nadal utrzymują pozycje w Banku Polskim, w zrujnowanym pasażu Simonsa, w ruinach ratusza oraz w pałacu Blanka.

  • Janusz Tyman ps. Dżigan wspominia alianckie i sowieckie zrzuty. (PR)
  • - Było dwóch Niemców, którzy zrzucili mundury i walczyli po naszej stronie. (PR, 2014)

27 sierpnia

Toczą się zacięte walki o Polską Wytwórnię Papierów Wartościowych przy ul. Sanguszki. Nocą rusza natarcie, które ma połączyć Mokotów ze Śródmieściem. Wobec silnego oporu Niemców, atak się załamuje.

  • - Czołg strzelił prosto w nasze drzwi - mówił Andrzej Danysz ps. Filozof. (PR)
  • - Do sforsowania murów archikatedry przy ul. Świętojańskiej Niemcy wykorzystali zdalnie sterowane miny tzw. goliaty. (PR, 2014)

28 sierpnia

To czarny dzień dla Starówki. Niemcy zdobywają gmach Polskiej Wytwórni Papierów Wartościowych przy ul. Sanguszki. Powstańcy, którzy dostali się do niewoli, zostają rozstrzelani. Archikatedrę przy ul. Świętojańskiej też zajmują okupanci.

  • - Nie pamiętam, ile czasu myśmy się tam bronili - mówił Czesław Zaborowski ps. Lalka. (PR)
  • - Katedra była już tak zniszczona, że trudno ją było poznać. (PR, 2014)

29 sierpnia

Niemieckie samoloty bombardują szpital sióstr Elżbietanek przy ulicy Goszczyńskiego. Ginie 200 rannych i część personelu. Trwają intensywne bombardowania i ostrzał artyleryjski Starego Miasta.

  • - Niemcy pokazywali światu, że powstańcy to zwykli bandyci, a nie żołnierze. (PR, 2014)
  • Ryszard Chmielewski ps. Jaskółka opowiada o bombardowaniu szpitala i bestialstwie oddziału ukraińskiego. (PR)

30 sierpnia

Dowództwo Armii Krajowej na Starym Mieście w porozumieniu z komendantem Okręgu Warszawa AK płk Antonim Chruścielem "Monterem" decyduje się ostatecznie na ewakuację obrońców Starówki do Śródmieścia. Wieczorem oddziały powstańcze przegrupowują się i przygotowują do przebicia się ulicą Bielańską w kierunku Hali Mirowskiej i placu Za Żelazną Bramą.

  • - W dymie i kurzu przeskoczyliśmy do bram kościoła św. Antoniego przy Senatorskiej - wspominał Bolesław Górecki ps. Śnica. (PR)
  • W brytyjskim tygodniku "The Times" ukazuje się fotoreportaż z ulic walczącej Warszawy. (PR, 2014)

31 sierpnia

W nocy powstańcy podejmują nieudaną próbę połączenia Śródmieścia ze Starym Miastem. Z ulicy Bielańskiej rusza główne natarcie, które załamuje się pod silnym ostrzałem niemieckiem. Oddziałom śródmiejskim również nie udaje się dotrzeć do placu Bankowego. Powstańcy ponoszą ogromne straty - liczba zabitych i rannych wynosi blisko 300.


  • O obronie przez batalion "Chrobry" pasażu Simonsa na Starym Mieście u zbiegu ulic Długiej i Nalewek opowiada Jerzy Peltz ps. Szerszeń. (PR)
  • - Zdjęliśmy opaski, byliśmy w mundurach niemieckich i szliśmy przez Ogród Saski. Pod osłoną nocy udało nam się dotrzeć do ulicy Królewskiej - wspominał Tadeusz Sumiński ps. Laszczyc. (PR, 2014)

1 września

Siły niemieckie wspierane przez lotnictwo rozpoczynają szturm na Stare Miasto. Powstańcy opuszczają kolejne ulice. Ze Starówki nie pozostaje nic, zgodnie z rozkazem Hitlera, że "Warszawa ma zniknąć z powierzchni ziemi". Tego dnia równie zaciekle Niemcy atakują Sadybę i Czerniaków.


  • - Wchodziliśmy do kanału na rogu Długiej i Miodowej, a wychodziliśmy przy Wareckiej róg Nowego Światu. To było coś strasznego - wspominał Stanisław Wicherkiewicz ps. Zawieja. (Archiwum PR)
  • - Stare Miasto staje się wielkim płonącym gruzowiskiem - mówi historyk Zbigniew Osiński z Muzeum Powstania Warszawskiego. (PR, 2014)

2 września

Pada obrona Starego Miasta. Niemieckie czołgi niszczą kolumnę Zygmunta. W nocy rozpoczyna się ewakuacja żołnierzy ze Starówki do Śródmieścia. Ewakuowanych zostaje blisko 4,5 tysiąca powstańców. Tego dnia Niemcy bestialsko mordują 1300 osób, rannych w szpitalu przy ul. Długiej 7.

  • - Szedłem 4,5 godziny kanałami od włazu przy placu Krasińskich do Śródmieścia - opowiada Marian Adamski ps. Adaś. (Archiwum PR)
  • - Kazali chorym wychodzić na podwórko i natychmiast rozstrzeliwali. Tych, którzy nie mogli wstać, rozstrzeliwali w łóżkach - mówi Henryk Klaniewski ps. Mały Henio. (PR, 2014)

3 września

W nocy z 2 na 3 września powstańcy z oddziału "Kampinos" odnoszą wielki sukces - we wsi Truskaw rozbili oddział kolaboracyjnej brygady SS RONA, skladający się z renegatów rosyjskich. Niemcy ogromnymi siłami uderzają na Powiśle. Piechota niemiecka naciera na ulice: Traugutta, Mazowiecką, Królewską i Grzybowską.

  • - Ronowcy byli strasznie zdemoralizowani, tylko pili, gwałcili i rabowali - mówił Jerzy Oszada z grupy "Kampinos". (PR, 2014)
  • Danuta Gałka ps. Blondynka opowiada o gwałconych dziewczynach, rozstrzeliwaniu rannych i podpaleniu przez Niemców szpitala na Podwalu. (Archiuwm PR)

4 września

35. dzień powstania. W zbombardowanym budynku PKO ciężkie rany odnoszą szef Sztabu Komendy Głównej Armii Krajowej gen. Tadeusz Pełczyński "Grzegorz" oraz jego zastępca Kazimierz Pluta-Czachowski "Kuczaba". Zbambardowana elektrownia na Powiślu staje się gruzowiskiem. Powiśle i Śródmieście bombardowene były codziennie.

  • Roman Szaudel ps. Kajtek opowiada o zdobywaniu jedzenia podczas powstania. (Archiwum PR)
  • Elektrownia była przez miesiąc ostrzeliwana przez Niemców. Bronili jej pracownicy, którzy jednocześnie ją obsługiwali. (PR, 2014)

5 września

Pod naporem ataku niemieckiego powstańcy opuszczają budynek elektrowni na Powiślu. Udaje się utrzymać ruiny budynku Komendy Policji i kościoła Śwętego Krzyża przy Nowym Świecie. Sztab Komendy Okręgu Warszawa AK przenosi się do budynku kina Palladium przy ul. Złotej.

  • Jacek Cydzik ps. Ran opowiada o zbombardowanej Czerniakowskiej i walkach z Niemcami niedaleko klasztoru Nazaretanek. (PR, 2014)
  • Niemcy zrzucali nad Warszawą ulotki wzywające walczących do poddania. (PR, 2014)

6 września

Niemcy przypuszczają generalny szturm na Powiśle. Po zaciętych walkach powstańcy stopniowo przesuwają się w stronę Śródmieścia. Wieczorem Powiśle jest już całkowicie zajęte przez wroga. Linią frontu staje się Nowy Świat.

  • - Towarowej broniliśmy aż do kapitulacji powstania - mówił Jerzy Zakrzewski ps. Młot o walkach na Towarowej i wysadzeniu niemieckich ciężarówek. (PR, 2014)
  • - Wróg był doskonale uzbrojony, nam na barykadach często brakowało broni, ale duch walki nie upadał - wspominał Jan Brotek ps. Lotnik. (PR, 2014)

7 września

Po zajęciu Powiścia oddziały niemieckie ruszają na północną część Śródmieścia, nacierają na Nowy Świat, a z Ogrodu Saskiego i placu Za Żelazną Bramą na plac Grzybowski. Od strony Dworca Głównego atakują Chmielną, a z placu Zawiszy ulicę Towarową. Jednocześnie niemieckie lotnictwo bombarduje ten teren.

  • - To był dzień najbardziej dla mnie tragiczny, zginęli wszyscy moi przyjaciele - mówił Zbigniew Dębski ps. Zbych. Archiwum (PR)
  • Niemcy usiłowali zniszczyć barykadę w Alejach Jerozolimskich u wylotu ulicy Kruczej, która oddzielała południową i północną część Śródmieścia. (PR, 2014)

8 września

Oddziały niemieckie usiłują wedrzeć się do Śródmieścia. Głównie walki toczą się od strony Nowego Światu i Królewskiej o domy przy ulicach Świętokrzyskiej, Czackiego, Traugutta, Chmielnej i Wareckiej. Powstańcy wycofują się z budynków Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Komendy Policji przy Krakowskim Przedmieściu.



  • - Ogień był piekielny, ulice zasłane były trupami - opowiadał Marian Adamski ps. Adaś o walkach na Brackiej i Alejach Jerozolimskich. (Archiwum PR)
  • Po kilku dniach przerwy wznawiają nadawanie dwie warszawskie rozgłośnie - powstańcza "Błyskawica" i Polskie Radio. (PR, 2014)

9 września

O godz. 9 rano zamilkły strzał. Na dwie godziny ogłoszono zawieszenie broni. W tym czasie na wezwanie Czerwonego Krzyża stolicę opuszczają cywile - w ciągu dwóch dni blisko 8 tysięcy osób.


  • - Ciągle wspominam sytuacje całkowitej bezsilności, kiedy nie dało się komuś pomóc - mówiła Maria Stypułkowska - Chojecka ps. Kama. (PR, 2014)
  • - To dla wszystkich były niezwykle trudne chwile - wspomina wyjście z miasta swojej rodziny Zdzisław Sobociński ps. Wojciech. (PR, 2014)

10 września

Trwa zaciekły bój o Śródmieście-Północ. Niemcy atakują rejon Nowego Światu, placu Napoleona i ulicy Brackiej. Na Chmielnej, Wareckiej i Świętokrzyskiej toczą się walki o każdy dom.

  • - Walki trwały już pięć tygodni, pomoc z Zachodu nie nadchodziła, a Stalin chciał, żeby powstanie się poddało - mówi historyk Zbigniew Osiński. (PR, 2014)
  • Edward Serednicki ps. Pol opowiada o walce z niemieckimi czołgami w Alejach Jerozolimskich. (PR)

11 września

Rozmowy w sprawie kapitulacji powstania zostają zerwane. Słychać odgłosy walk na Pradze. Niemcy wstrzymują walki w innych dzielnicach, wszystkie siły kierując na Czerniaków.

  • - Obrona ulicy Książęcej była niezmiernie ważna. Ta ulica łączyła Czerniaków ze Śródmieściem - mówił Witold Bartnicki ps. Wiktor. (PR)
  • - Sowieci zrzucali amunicję i broń, ale bez spadochronów, więc po upadku duża część była zniszczona. Ale to i tak dawało nadzieję. (PR, 2014)

12 września

Trwa silny ostrzał artyleryjski i bombardowanie Czerniakowa.

  • Jerzy Kłoczowski ps. Piotruś mówi o wysadzeniu niemieckiego bunkru na Mokotowie przy ul. Madalińskiego. (PR, 2014)
  • - Sowieci zwodzili dowództwo Armii Krajowej - podkreślał gen. Tadeusz Bór-Komorowski, Naczelny Wódz Armii Krajowej. (Archiwum PR)

13 września

Oddziały Armii Czerwonej wkraczają na przedmieścia Pragi. Niemcy wysadzają wszystkie warszawskie mosty i kontynuują ataki na Czerniaków. Opanowują m.in. Port Czerniakowski, parzystą stronę ulicy Łazienkowskiej, gmach ZUS i szpital św. Łazarza przy ul. Książęcej.

  • Maria Stypułkowska - Chojecka ps. Kama opowiada o zniszczeniu mostu Poniatowskiego. (PR)
  • - Rotę przysięgi powstańcy składali na walkę aż do odzyskania przez Polskę wolności - mówił Władysław Bartoszewski ps. Teofil. (Archiwum PR)

14 września

Walki na Pradze z udziałem 1. Armii Wojska Polskiego kończą się całkowitym wyparciem Niemców za Wisłę. Praga jest wolna. Na Żoliborzu trawają walki. Niemcy napierają od strony Marymontu i atakują Czerniaków.

  • - Niemcy zbombardowali szpital. Zginęło tam mnóstwo osób. Cudem uratowałem się z kolegą z tego gruzowiska - wspominał świadek. (Archiwum PR)
  • - Wszystko wskazywało na to, że Polacy otrzymają pomoc - mówi Zbigniew Osiński z Muzeum Powstania Warszawskiego. (PR, 2014)

15 września

Na Przyczółku Czerniakowskim toczą się ciężkie walki. Do tragedii dochodzi na Solcu, kiedy to w czasie przeprawy przez Wisłę żołnierz w 1. Armii Polskiej otwierają ogień do powstańców przebranych w niemieckie mundury.

  • Gen. Zbigniew Ścibor - Rylski ps. Motyl opowiada o kontaktach powstańców z berlingowcami. (Archiwum PR)
  • - Prawdopodobnie oni nie wiedzieli ani nie widzieli, że w niemieckich mundurach z biało-czerwonymi opaskami walczą powstańcy z ugrupowania "Radosław". (PR, 2014)

16 września

Nad ranem 1. Armia Wojska Polskiego rozpoczyna przeprawę przez Wisłę - na Solec przedostaje się 420 żołnierzy 9. pułku piechoty pod dowództwem porucznika Sergiusza Kononkowa. Tego dnia w morzu ognia tonie Żoliborz, powstańcy są wypierani z kolejnych punktów oporu.

  • Bolesław Górecki ps. Śnica opowiada o walkach na ulicy Wilanowskiej. (Archiwum PR)
  • "Kalendarium Powstania Warszawskiego" - walki o przyczółek czerniakowski wspomina ich uczestnik gen. Zbigniew Ścibor-Rylski. (PR, 16.09.2014)

17 września

Walki na Czerniakowie stają się coraz uciążliwsze. Podejmowane są starania, żeby Armia Czerwona ruszyła na pomoc walczącej Warszawie. Jak wspominał po latach Tadeusz Komorowski "Bór", dowództwo radzieckie cały czas podstępnie zachęcało Polaków do walki i obiecywało pomoc, ale tak naprawdę Sowieci pomóc nie chcieli.

  • O ataku zdalnie sterowanych niemieckich min samobieżnych "Goliath" wspominała Barbara Miłecka–Rasz ps. Nina. (Archiwum PR)
  • Próby nawiązania kontaktów z Armią Czerwoną, nie przyniosły pożądanego rezultatu. (PR, 2014)

18 września

Na Przyczółek Czerniakowski przeprawia się 63 żołnierzy z 9. pułku piechoty wraz z mjr Stanisławem Łatyszonkiem, który obejmuje dowództwo. Do wieczora Niemcy opanowują całą ulicę Czerniakowską. W ciągu dnia nad miastem pojawia się 107 amerykańskich Boeingów B-17. Zrzucają ok. 1300 zasobników z bronią, amunicją, żywnością i zaopatrzeniem medycznym.

  • - To była ogromna armada samolotów, z których zaczęły spadać spadochrony - wspominał Wojciech Militz ps. Bystry. (Archiwum PR)
  • - Mimo ogromnej skali amerykańskiej pomocy, powstańcom udało się przejąć jedynie 20 proc. zrzutów. (PR, 2014)

19 września

Na Powiśle przeprawia się przez Wisłę 370 żołnierzy 6. pułku piechoty 1. Armii Wojska Polskiego. Osaczeni na wybrzeżu nie mieli szans na wsparcie powstańczych oddziałów. Na Czerniakowie trwa wielkie natarcie niemieckie wzdłuż ulic Wilanowskiej i Zagórnej. Niemcy używają czołgów, broni ciężkiej i maszynowej.


  • - Prowadziłyśmy grupę w kanale i udało nam się szczęśliwie wyjść przy ul. Wiktorskiej - wspomina Urszula Katarzyńska ps. Ula. (Archiwum PR)
  • - W porównaniu ze szturmowym wyposażeniem nieprzyjaciela Polacy posiadali bardzo niewiele sprzętu i ludzi. (PR, 2014)

20 września

Na Przyczółku Czerniakowskim w domu przy ulicy Wilanowskiej 1 ginie 12-letni kapral Witold Modelski, najmłodszy uczestnik walk powstańczych. Część walczących wobec beznadziejnej sytuacji postanawia przeprawić się na prawy brzeg Wisły.

  • Bolesław Górecki ps. Śnica opowiada o ewakuacji rannych na prawy brzeg Wisły. (Archiwum PR)
  • - Witold Modelski był niezwykle odważnym i dzielnym dzieckiem. Uciekł z domu, żeby przyłączyć się do powstańców. (PR, 2014)

21 września

Trwa nieprzerwany atak Niemców na Przyczółek Czerniakowski. Powstańcy utrzymują już tylko dwa domy - Solec 52 i Wilanowską 1. Brakuje już wszystkiego - broni, amunicji, jedzenia, wody.

  • Kazimierz Łumiński ps. Kocio opowiada o swojej misji dostarczenia sprzętu radiowego i fotograficznego z ul. Królewskiej. (PR, 2014)
  • - Nikt nie myślał o prywatnych potrzebach - mówił gen. Zbigniew Ścibor-Rylski ps. Motyl. (Archiwum PR)

22 września

Na Przyczółku Czerniakowskim trwają zacięte walki o ostatnie punkty powstańczego oporu, pada przedostatni dom broniony przez powstańców – Solec 53. Załoga domu Wilanowska 1 odpiera tego dnia kilkanaście szturmów niemieckich. W nocy obrońcy Przyczółka Czerniakowskiego podejmują próbę przebicia się do Śródmieścia Południe.

  • O próbie przebicia się na Śródmieście opowiada Stanisław Puzio ps. Henio. (Archiwum PR)
  • - Powstańców od wroga dzieliła zaledwie ulica Wilanowska. Po stronie parzystych numerów domów byli Polacy, po stronie nieparzystych Niemcy. (PR, 2014)

23 września

Padł ostatni punkt oporu na Przyczółku Czerniakowskim. Niemcy bezkarnie rozpoczęli masowe mordy i gwałty na powstańcach i ludności cywilnej.

  • Janina Szczęsna ps. Jeanette opowiada o przepływaniu przez Wisłę i ucieczce z rąk NKWD. (Archiwum PR)
  • - Walczył z nami w powstaniu w okolicy Wilanowa ochotniczy oddział Czechów i Słowaków. (PR, 2014)

24 września

Po upadku Przyczółka Czerniakowskiego Mokotów staje się głównym celem Niemców. Powstańcy tracą Królikarnię oraz placówkę przy ulicy Puławskiej 162. Sytuacja walczących jest beznadziejna, wielu żołnierzy jest rannych.

  • - Nasz kontratak miał za zadanie odebrać z rąk niemieckich Królikarnię - wspominał Jerzy Kłoczowski ps. Piotruś. (PR)
  • - Niemcy przypuścili frontalny atak, żeby zdobyć Mokotów i trzeba się było wycofać. (PR, 2014)

25 września

Niemcy kontynuują atak na Mokotów i Śródmieście. Pod gruzami domu przy Marszałkowskiej 129 ginie Eugeniusz Lokajski ps. "Brok", wybitny sportowiec, olimpijczyk, fotograf powstania.

  • - Wszyscy jedli to samo - gliniasty chleb i tzw. zupę plujkę, spaliśmy na podłodze - Danuta Hubner ps. Nina mówi o życiu codziennym w powstaniu. (Archiwum PR)
  • - Jego fotografie z Powstania Warszawskiego nie miały sobie równych - koledzy wspominają Eugeniusza Lokajskiego. (PR, 2014)

26 września

Rozpoczyna się ewakuacja kanałami oddziałów z Mokotowa do Śródmieścia. Niemcy bombardują wejścia do kanałów, przez włazy wrzucają granaty i środki chemiczne.

  • - Pierwszy raz w życiu byłem w kanałach. Niemcy zorientowali się, że tam jesteśmy - wspomniał Lesław Bartelski ps. Saski. (Archiwum PR)
  • - Droga z jednej dzielnicy do drugiej, z pozoru krótka i łatwa, okazała się szczytem ludzkich możliwości - były tam nieczystości, szczury, zwłoki. (PR, 2014)

27 września

Po ciężkich walkach około południa Mokotów kapituluje. Niemcy mordują 120 osób przy ulicy Dworkowej. W Puszczy Kampinoskiej okupanci rozpoczynają operację "Spadająca Gwiazda", której celem była likwidacja grupy "Kampinos".

  • O warunkach kapitulacji, pertraktacjach w sprawie ewakuacji cywilów i rannych z Mokotowa - mówi Lesław Bartelski ps. Saski. (Archiwum PR)
  • - Trzeba było się zdecydować i pójść do Śródmieścia albo spróbować uciec do cywila. (PR, 2014)

28 września

Generał Tadeusz Komorowski "Bór" nadał ostatni telegraf z prośbą o pomoc do dowództwa Armii Czerwonej, która stała po drugiej stronie Wisły. Nie dostał odpowiedzi.

  • - Tego dnia był pogrzeb mojej przyjaciółki i ostatni raz widziałam ojca - wspominała Krystyna Domańska ps. Ksenia. (Archiwum PR)
  • Warszawa dogorywała, odcięta od jakiejkolwiek pomocy z zewnątrz. Zjadano wtedy już wszystko - psy, koty, gołębie. (PR, 2014)

29 września

Od rana Niemcy rozpoczęli generalny szturm na Żoliborz, przeważające siły wroga natarły na stanowiska powstańcze ze wszystkich stron. Doszło do bitwy pod Jaktorowem, podczas której została rozbita grupa "Kampinos".


  • - Pod Jaktorowem zostaliśmy otoczeni przez Niemców, poległo 150 osób – wspominał Jerzy Lachowicz ps. Szekspir. (Archiwum PR)
  • Powstańcy nie mieli żadnych szans na wyrównaną walkę. Brakowało broni i amunicji, wszyscy byli przemęczeni. (PR, 2014)

30 września

Żoliborz kapituluje. Do godz. 23 powstańcy składają broń i przechodzą pod eskortą niemiecką na teren "Pionier-Parku" na Powązkach.

  • - Przy Dygasińskiego 13 była ostatnia kwatera dowództwa żoliborskiego - wspominał Czesław Szymkiewicz ps. Sław. (Archiwum PR)
  • Powstańcy resztkami sił bronili się na Żoliborzu na obszarze ograniczonym ulicami Krasińskiego, Słowackiego, Drużbacką, Bohomolca, Promyka i Koźmiana. (PR, 2014)

1 października

Ze Śródmieścia wychodzi 8 tysięcy osób. Według Niemców ewakuacja miała objąć od 200 do 250 tysięcy. Kontynuowane są rozmowy kapitulacyjne.

  • - Wieczorem nie słyszeliśmy już dział i niemieckiej broni maszynowej - wspominał Edmund Baranowski ps. Jur. (PR, 2014)
  • W nocy z 30 września na 1 października doszło do tymczasowego rozejmu. (PR, 2014)

2 października

Od godziny 5.00 trwa zawieszenie broni. Toczą się pertraktacje polsko - niemieckie zakończone podpisaniem układu o zaprzestaniu działań wojennych.

  • - Nie chcieliśmy ze sobą rozmawiać o kapitulacji - mówił Roman Szaudela ps. Kajtek. (Archiwum PR)
  • - Amunicji mieliśmy mało, ale chcieliśmy dalej walczyć. (Archiuwm PR)

3 października

Rozpoczął się exodus cywilnej ludności Warszawy. Ludzie kierowani byli do obozu przejściowego w Pruszkowie, gdzie odbywała się selekcja. Podejrzani o udział w powstaniu trafiali do obozów koncentracyjnych, zdolni do pracy byli wywożeni na roboty do Rzeszy.

  • - Po powstaniu Niemcy celowo zniszczyli Warszawę - mówił Władysław Bartoszewski ps. "Teofil"
  • Trudno mówić o ewakuacji, ludzie zostali wypędzeni, wygnani ze swojego miasta.