Persona grata światowego kina

Krzysztof Zanussi należy do grona najwybitniejszych reżyserów i scenarzystów polskiego kina. Jest zarazem jego największą indywidualnością.

Krzysztof Zanussi należy do grona najwybitniejszych reżyserów i scenarzystów polskiego kina. Jest zarazem jego największą indywidualnością. Obok Andrzeja Wajdy i Krzysztofa Kieślowskiego to najbardziej rozpoznawalny polski twórcą filmowy na świecie, który realizuje obrazy autorskie nie dające zakwalifikować się do żadnego polskiego czy światowego nurtu filmowego. Do najciekawszych jego filmów należą: „Życie rodzinne", "Iluminacja", „Spirala”, „Cwał” i „Życie jako śmiertelna choroba przenoszona drogą płciową”.

POSŁUCHAJ: wywiadu z Krzysztofem Zanussim o całokształcie twórczości reżysera, przeprowadzonego przez Annę Fuksiewicz, Program Drugi Polskiego Radia, 16.12.2007. (9,09 MB)

Zanussi urodził się w Warszawie w 1939 roku. Ukończył wydział fizyki Uniwersytetu Warszawskiego i filozofii Uniwersytetu Jagiellońskiego. Już podczas studiów rozpoczął swoją przygodę z filmem, realizując jedenaście amatorskich filmów. W 1966 roku podjął studia reżyserskie w łódzkiej PWSTiF. Rok później zadebiutował telewizyjną produkcją „Twarzą w twarz”, a następnie filmem „Struktura kryształu”. Zdaniem krytyków filmowych lata siedemdziesiąte to najciekawszy okres w twórczości Zanussiego. Powstały wówczas obrazy: „Życie rodzinne”, „Za ścianą”, „Iluminacja”, „Barwy ochronne” i „Spirala”. Do większości z nich reżyser sam napisał scenariusze. Jego filmy uznane zostały za typowo autorskie, przesycone indywidualizmem twórcy, nie dające się zakwalifikować do żadnego nurtu polskiego i światowego kina.

Głównym tematem obrazów Zanussiego od samego początku jest człowiek. Jego bohaterowie to zazwyczaj ludzie zmagający się z dylematem moralnym, postawieni przed wyborem przyjęcia trudnej i wymagającej drogi życiowej bądź porzucania jej dla egzystencjalnego konformizmu. Reżyser podejmuje często także zagadnienie relacji człowieka z Bogiem. Do takich właśnie filmów, powstałych w latach osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych ubiegłego wieku, należały: „Rok spokojnego słońca” – dramat opowiadający o miłości Amerykanina i Polki w trudnym, powojennym okresie, „Życie za życie” – opowieść o ojcu Maksymilianie Kolbe, który oddał życie za współwięźnia w obozie w Oświęcimiu, czy wreszcie „Brat naszego Boga” – adaptacja dramatu Karola Wojtyły o Adamie Chmielowskim. Inspiracją dla filmów Zanussiego jest, jak sam wyznaje, literatura. Kino pojmuje jako „rodzaj ludzkiej mowy”. Dlatego w jego obrazach dominują przede wszystkim dialogi, często improwizowane przez aktorów, co jest pewnego rodzaju ewenementem na polską, a nawet światową skalę. 

Życie jako choroba przenoszona drogą płciową

Jeden z najnowszych obrazów Krzysztofa Zanussiego - „Życie jako śmiertelna choroba przenoszona drogą płciową” – jest nawiązaniem do wcześniejszego filmu reżysera - „Spirali” z 1978 roku. O ile w tamtym, śmiertelnie chory mężczyzna upatrywał swego wyzwolenia w samobójstwie, tak tutaj zmagający się z chorobą nowotworową lekarz stara się odkryć sens śmierci w jej naturalnym związku z życiem. Obraz na festiwalu w Gdyni został okrzyknięty najciekawszym polskim filmem 2000 roku. Jego kontynuacją był powstały w 2002 roku „Suplement”, opowiadający o losach pary młodych ludzi, pojawiającej się drugoplanowo w filmie reżysera sprzed dwóch lat. Głównym tematem obrazu było zagadnienie poszukiwania sensu życia. Za „Sumplement” Zanussi otrzymał nagrody FIPRESCI i Międzynarodowego Festiwalu Filmowego w Moskwie w 2002 roku. Pochwały krytyków (dwie nagrody na festiwalu w Gdyni) zdobył także następny obraz reżysera - „Persona non grata” z 2005 roku. Krzysztof Zanussi realizuje ponadto zagraniczne produkcje filmowe. Jedną z nich był powstały w 2007 roku francusko-włoski film „Il sole nero”.

 

(ab)