Czytaj także

Sztuka w nowoczesności

Ostatnia aktualizacja: 13.11.2008 11:42

O wydarzenia roku 1918 dziś przeczytamy w każdym podręczniku do nauki historii. Muzeum Historii Polski postanowiło ten czas przedstawić w trochę inny sposób. Na ekspozycji "Dwudziestolecie. Oblicza nowoczesności" historii oczywiście nie brakuje, ale po przeczytaniu dekretów politycznych możemy pokazać dzieciom przedwojenne zabawki, zanurzyć się w nastrój kawiarni literackiej i zajrzeć do fotoplastykonu, zobaczyć czym jeździli i latali nasi dziadkowie w dwudziestoleciu miedzywojennym.

Wystawa prezentuje różne oblicza nowoczesności. Nowoczesności, która wdzierała się w każdą dziedzinę życia, również w sztukę. Estetyka sztuki wysokiej porusza się pomiędzy poszukiwaniami nowych sposobów ekspresji tradycyjnej tożsamości a uniwersalistyczną fascynacją nowoczesnością i abstrakcją. Polskiemu Radiu o sztuce tego okresu i koncepcji pokazania jej na wystawie w Zamku Królewskim opowiada kurator wystawy Anna Kosińska.

Część plastyczna, malarska, to bardzo niewielki dział wystawy „Dwudziestolecie. Oblicza nowoczesności”. Sztuka odgrywała dużą rolę w owym czasie, służyła również poszukiwaniu tożsamości narodowej, czego możemy doszukać się w pracach Zofii Stryjeńskiej, które widzimy na ekspozycji. Z drugiej strony mieliśmy do czynienia z awangardą międzynarodową, tu reprezentowaną między innymi przez obrazy Władysława Strzemińskiego . Czy trudno było połączyć te dwa przeciwstawne nurty na tej wystawie?

Kluczem do połączenia właśnie tych nurtów , a należałoby powiedzieć zestawienia ich, jest wystawa paryska w 1925 roku. W niej brali udział właśnie artyści, którzy bardzo często poszukiwali tożsamości sztuki polskiej w tradycji, próbowali stworzyć styl narodowy. Wśród przedstawicieli sztuki narodowej mamy wymienioną Zofię Stryjeńską, która została okrzyknięta „twórcą narodowym” , a także Władysława Skoczylasa, który też pracował nad stworzeniem stylu narodowego. Pokazujemy właśnie prace tych artystów, którzy brali udział w wystawie paryskiej, którzy osiągnęli wielki sukces na tej wystawie. Sama wystawa – pawilon polski była wielkim sukcesem sztuki polskiej, ale też polskiego wzornictwa. A z drugiej strony prezentujemy odpowiedź awangardy na te wydarzenia, na to malarstwo. Pokazujemy to jak ci artyści odnosili się do wystawy paryskiej. Malarze związani z nurtami awangardowymi chcieli w zupełnie inny sposób dotrzeć do ówczesnego społeczeństwa, właśnie przez sztukę konstruktywizmu. Gdzie obraz miał być konstrukcją. Tworzyli sztukę, która wiąże się z przemysłem, nowoczesnością i to właśnie ona miała zmienić społeczeństwo, miała prowadzić do unowocześnienia. Sztuka miała wprowadzić pewne przemiany. I w ten sposób przedstawiliśmy to na naszej ekspozycji. Mamy tu wystawę paryską, mamy twórców narodowych nawiązujących do tradycji a także drugą stronę czyli tych artystów, którzy się od tego odcinali, którzy chcieli w inny sposób oddziaływać.

Czy społeczeństwo tamtego czasu też było tak mocno spolaryzowane, czy znawcy malarstwa krytycy sztuki hołubili twórczość Stryjeńskiej, czy raczej odchodzili w stronę awangardy?

Tu trzeba jasno powiedzieć, że królowała Zofia Stryjeńska. Cały splendor spływał na nią, to ją okrzyknięto „twórcą narodowym”. W jej stronę i twórców jej bliskich kierowało się całe uznanie. Artyści nawiązujący do tradycji mogli poczuć się docenieni. Władysław Skoczylas był dyrektorem w departamencie sztuki. Natomiast awangarda jednak była bardziej na uboczu. Na wystawie pokazujemy awangardę jako tą, która miała bardzo duże znaczenie dla sztuki polskiej XX wieku. Jednak w dwudziestoleciu międzywojennym społeczeństwo wybierało właśnie tę sztukę nawiązującą do rodzimości, do tradycji.

Na wystawie prezentowane są też prace artystów związanych z koloniami: zakopiańską i kazimierzowską. Jakich reprezentantów wybrali państwo, żeby pokazać ich specyfikę?

Zobaczymy tu przede wszystkim prace grupy artystycznej Bractwo św. Łukasza, z kolonii artystycznej w Kazimierzu Dolnym nad Wisłą. Jest ono pokazane właśnie ze względu na postać Tadeusza Pruszkowskiego (malarza, pedagoga, krytyka artystycznego, założyciela grupy –przyp.red.). Ponieważ jest to wystawa historyczna prezentujemy również reprodukcje obrazów, które były malowane na wystawę światową w Nowym Jorku w 1939 roku. Były to obrazy, które miały pokazywać bardzo ważne wątki historii Polski i paradoksalnie były one pokazywane w Nowym Jorku jeszcze w czasie, kiedy w Polsce już trwała wojna. Dlatego też pokazujemy ten aspekt twórczości Bractwa św. Łukasza. Mamy również prace z kolonii artystycznej w Zakopanym, gdzie pokazujemy prace Witkacego, postaci najbardziej kojarzącej się z czasem dwudziestolecia międzywojennego, czy też postać Karola Szymanowskiego. Czyli mamy nie tylko malarzy, gdyż też Witkacy był nie tylko malarzem. Ekspozycja związana z kolonią zakopiańską jest również nawiązaniem do wystawy paryskiej z 1925 roku. Pokazujemy tu szkołę przemysłu drzewnego w Zakopanym, rzeźby wykonane przez artystów tej szkoły. Te dzieła były również prezentowane w 1925 roku w Paryżu. Kolejnym reprezentantem Zakopanego jest Rafał Malczewski, malarz i twórca scenariusza do filmu „Biały ślad” pokazywanego później w Wenecji.

Na wystawie możemy zobaczyć malarstwo, rzeźbę, ale też wzornictwo przemysłowe i warszawską Spółdzielnię Artystów ŁAD . Czy tu również został zastosowany jakiś klucz historyczny?

Prezentujemy meble i przedmioty związane z wytwórnią ŁADu i art deco, które też poszukiwało stylu narodowego. Jest to bardzo charakterystyczne art deco – bardzo polskie, posiadające wiele elementów związanych z polskością, kojarzonych z samym Podhalem. Mamy też design związany z nurtami awangardowymi Praesensu czy BLOKu. Czyli kolejny raz na tej wystawie mamy do czynienia z taki zestawieniem tego, co w pewnym sensie nawiązywało do tradycji z tym, co bardzo w tamtym czasie było nowoczesne.

Każdy dział wystawy, niezależnie czy mówi o dyplomacji, polityce, przemyśle, sporcie czy sztuce tamtego czasu zawiera w sobie elementy ze sztuką związane. Mam tu na myśli gazety, a co za tym idzie liternictwo, czy plakaty towarzyszące różnym przedstawieniom. Czy w tej dziedzinie znajdziemy coś nawiązującego do polskiej tradycji?

Cała wystawa, wszelkie podpisy są zaprojektowane czcionką polską, czcionką Półtawskiego. Jest to wyróżnienie tej czcionki, której teraz bardzo często nie rozpoznajemy. A warto zaznaczyć, że jest to pierwsza czcionka polska. Natomiast same plakaty, same gazety są tu pokazane w troszkę innym kontekście – są one komentarzami do różnych wydarzeń politycznych, pokazują różne spojrzenia na ówczesne wydarzenia na ówczesną rzeczywistość. Mamy też plakaty np. Tadeusza Gronowskiego( jako grafik współpracował z takimi pismami jak "Pro Arte et Studio", "Skamander" i "Życie Literackie" – przyp. red.), które oddają stylistykę projektowania w tamtym okresie.

Dziś mówimy o polskiej szkole plakatu, świetnie znanej, rozpoznawalnej, czy już w dwudziestoleciu możemy szukać jej początków?

Myślę, że można już wtedy poszukiwać tej szkoły polskiej, choć nie jest to sprawa jednoznaczna. Jednak wystawa jest wystawą historyczną , nie pokazuje wszelkich aspektów formalnych. Próbujemy pokazać to, co związane jest z historią, a także z odbiorem tej historii przez współczesnych. Aspekty formalne sztuki czy designu odgrywają tu mniejszą rolę.

Rozmawiała Paulina Miernik

PRZECZYTAJ RÓWNIEŻ:

Nowoczesne dwudziestolecie - rozmowa z Robertem Kostro.

Zobacz więcej na temat: wywiad SZTUKA historia Polski przemysł zabawki dzieci POLSKA

Czytaj także

Tylko sztuka Cię nie oszuka

Ostatnia aktualizacja: 16.06.2008 10:27

Berlińskie biennale stanowi świadectwo nieudanej, niezrealizowanej utopii 68’, ale też każdego „uniwersalnego” projektu mającego na celu przemianę rzeczywistości kulturowej.

Zorganizowane pierwszy raz dziesięć lat temu tegoroczne 5. Berlińskie Biennale Sztuki Współczesnej musiało zmierzyć się z legendą i spuścizną roku 1968, którego czterdziestoletnia rocznica przypada w tym roku. Ale czy maj 68’ rzucił cień na miasto, które ma za sobą bogatą tradycję strajków i buntów studenckich, jak zostało powiedziane podczas jednej z towarzyszących dyskusji? I czy ową zmianę, której tamten burzliwy maj tak bardzo pragnął dokonać, można wyczytać z prezentowanych dzieł? Na to pytanie kuratorzy, Adam Szymczyk i Elena Filipovic, odpowiadają za pośrednictwem nazwy, którą nadali całości ekspozycji: „When things cast no shadow” (Gdy rzeczy nie rzucają cienia).

Nazwisko Michela Houellebecqa, jednego z największych współczesnych dekonstrukcjonistów mitu rewolucji obyczajowej, na biennale nie pojawia się wprost, ale prawdopodobnie mogłoby mu patronować. Nastrój wyjałowienia i nudy przenika całą wystawę. Z rewolucji nic bowiem się nie zachowało. Bunt był zrywem chwilowym, wyrazem niezgody na stan świata, możliwością ekspresji tłumionych emocji, lecz tamta eksplozja dawno już wygasła. W jakiś sposób berlińskie biennale stanowi świadectwo nieudanej, niezrealizowanej utopii 68’, ale też każdego innego „uniwersalnego” projektu mającego na celu przemianę rzeczywistości kulturowej.

O bankructwie rewolucji trudno mówić głośno. Artyści obecni na biennale tworzą dzieła oparte głównie na metaforze, koncepcie i parodii. Często próbują eksplorować przeszłość za pośrednictwem obrazów współczesności, jakby to, co dzieje się teraz mogło, choć minimalnie, tłumaczyć historię. Uderza zauważalna, prawie u wszystkich, niechęć do prezentowania intymności i losów indywidualnych. Wydaje się, że zaproszeni do Berlina artyści dążą w swoich dziełach do syntezy rozbitego świata, chociaż jak można się przekonać po zapoznaniu z programem ekspozycji, jest to działanie utopijne. Świata, któremu brak formy, nie uda się scalić artystom.

„Ledwie zacząłem mówić, otrzymałem gorące brawa, a później tysiące klaszczących dłoni zacisnęło się i ludzie wysoko podnieśli pięści” – tak wspomina maj 68’ Bahman Nirumand w książce „Maj 68. Rewolta”. Dosłownie do symbolu pięści odwołuje się jedynie Piotr Uklański swoim dziełem „Untitled (fist)” ustawionym przed Neue Nationalgalerie niedaleko Potzdamer Platz. Prezentuje utworzoną z metalowej rurki wielką zaciśniętą pięść, której brak wypełnienia. Przekaz jest jasny: zaciśnięta pięść to dzisiaj tylko pusty gest. Bunt zostaje tym samym sprowadzony wyłącznie do formy.

Wilhelm Sasnal, War_saw, fot. Natalia Łacinik

Przeszłość vol. 1

Strategię powtórzenia zastosował przybyły na biennale Wilhelm Sasnal. Polski artysta na terenie Skulpturenpark, najbardziej chaotycznej części wystawy (co odzwierciedla kondycję sztuki obecnej na Biennale), powtórzył swój słynny performance „War_Saw”:

Na zniszczonej ścianie jednego z budynków we wschodniej części miasta za pomocą łatwopalnego materiału ułożył anglojęzyczną nazwę polskiej stolicy: Warsaw, którą następnie podpalił. Zapis jest charakterystyczny i wydobywa znaczenie ukryte w nazwie rozbijając ją na dwie części: „war” (ang. ‘wojna’) i „saw” (ang. – ‘widział/a’). Innymi słowy, „War_Saw” staje się odbiciem zniszczenia stolicy i jej rozłamania po II wojnie światowej.

Performance powtórzony w stolicy zjednoczonych Niemiec przyjmuje dodatkowy kontekst. Projekt Sasnala wydobywa ambiwalentną relację istniejącą pomiędzy Warszawą a Berlinem opartą na podobieństwie ich losów. Jest to jednak podobieństwo w jakiś sposób perwersyjne, gdyż los, który stał się udziałem Warszawy został jej przez Berlin narzucony.

Ahmet Ogut, Ground Control, fot. Natalia Łacinik

Przeszłość vol. 2

W Kunstwerke, chyba najciekawszym pawilonie wystawowym, zaproszeni artyści skupili się na eksploracji przeszłości zredukowanej do totalitaryzmów i dyktatur. Rumuńscy artyści Mona Vatamanu i Florin Tudor ustawili podwyższoną mównicę z mikrofonem, wokół niej krzesła, z głośników słychać przemówienia rumuńskich dygnitarzy komunistycznych. Żaden widz nie siedzi na krześle i nikt nie wchodzi na mównicę. Nikt też na dłużej nie przystaje przed „Manifestem komunistycznym” (jak nazywa się dzieło). Osoba, która mówi, mówi w pustkę.

Największa sala Kunstwerke została wylana asfaltem przez Turka Ahmeta Oguta. Tak zorganizowana przestrzeń również zniechęca, by się w nią zagłębić. Staje się symbolem niewidocznej, wszystkowidzącej i wszystkowiedzącej władzy. Z perspektywy tureckiej asfalt wydaje się być znakiem modernizującego się kraju, gdzie każda wioska posiada swoją nową wyasfaltowaną drogę, która równocześnie umożliwia nadzór nad społecznością do tej pory spod kurateli władzy wyłączonej.

Tematem „Lost memories from these days” Davida Majlkovicia jest relacja między teraźniejszością a przeszłością. Chorwat charakteryzuje ją jako nieprzezwyciężalne napięcie. Majlkovic na kilku planszach stworzył kolaże złożone z czarno-białych zdjęć przedstawiających budynki Międzynarodowych Targów w Zagrzebiu. W poszczególnych miejscach artysta nakleił na zdjęcia zrobione przed kilkoma laty wycinki z gazet z lat 60. i 70. ubiegłego wieku oraz stare fotografie Targów, podkreślając kontrast pomiędzy świetnością budynku w czasach komunistycznych i jego dzisiejszym wyniszczeniem. Miejsce niegdyś pełniące ważną rolę w gospodarce chorwackiej, odwiedzane przez zachodnich dyplomatów, w roku 2008 ma kształt opuszczonego, popadającego w ruinę salonu samochodowego.

Paola Pivi, If you like it..., fot. Natalia Łacinik

Przewodnim motywem prac dotykających problemu minionych systemów politycznych (przede wszystkim socjalistycznego) jest istniejąca po nich pustka. Artyści obecni na biennale nie gloryfikują komunizmu, ale wskazują na próżnię, która go zastąpiła. Perwersyjna powtarzalność tematu świadczy o klęsce liberalizmu jako projektu politycznego, który nie zdołał zapełnić luki powstałej w roku 1989. Kolorowa fasada skrywająca pustkę zostaje przez artystów zdemaskowana (szczególnie przez filmy Amerykanina Michela Audera).

Swoistym kontrapunktem dla wspomnianych prac jest wyjątkowe dzieło Norwega znanego pod pseudonimem Pushwagner. „Soft City” to komiksowa, czarno-biała opowieść o życiu zwykłej rodziny w zwykłym mieście, gdzie ludzie upodobniają się do robotów. W bezpiecznej i przewidywalnej zwykłości kryje się zagrożenie totalitaryzmem. „Soft City” wywołuje skojarzenia z Orwellowską antyutopią, a przez umieszczenie w sąsiedztwie pracy Ahmeta Oguta obnaża iluzoryczność przekonania o możliwości jakiejkolwiek utopii.

Nuda

Jedną z najbardziej przygnębiających prac na berlińskim biennale jest wideo Zhao Lianga „City Scene”. Dwudziestotrzyminutowy film składa się z serii mało atrakcyjnych obrazów portretujących życie współczesnego Pekinu. Liang nie dokumentuje placu budowy, którym jest dziś chińska metropolia, ani wyzysku jakim są poddawani chłopi zatrudnieni przy organizacji zbliżającej się Olimpiady. Jego zainteresowanie koncentruje się na ludziach przechodzących zatłoczonymi ulicami, bójce mającej miejsce przed obskurnym barem, pijanej młodzieży błąkającej się w nocy po mieście i bezpańskich psach. Oglądając kolejne sceny zapomina się natychmiast o poprzednich, jakby nie posiadały żadnego znaczenia.

Skulpturenpark, fot. Natalia Łacinik

Zarejestrowane przez Lianga momenty wydają się przypadkowe i zamazane. Przebija przez nie nastrój nudy i wyjałowienia. Ludzie pojawiający się w filmie przypominają marionetki pchane przed siebie siłą inercji. Kiedy film dobiega końca ma się wrażenie, że właściwie nic się w nim nie stało, że jest jakąś swoistą kroniką nie-wydarzenia.

Podobnie pesymistyczna jest wymowa zdjęć Japończyka Koheiego Yoshiyukiego. W latach 70. zrobił z ukrycia nocną serię zdjęć zatytułowanych „Park”. Wszystkie przedstawiają anonimową parę kochającą się w parku. Fotografowani ludzie nie mieli świadomości, że są obserwowani, pewnie dlatego też zdjęcia uderzają swoistą, „brutalną” autentycznością. Na początku wydaje się jakby prezentowały sławnych ludzi złapanych na gorącym uczynku lub pozujących do dziwnej, ekstrawaganckiej sesji zdjęciowej, gdyż trudno uwierzyć w tak dalece posunięty voyueryzm Yoshiyukiego. Pomimo nagości nie wywołują jednak w widzu żadnego podniecenia, ani nawet zaciekawienia. Najwyraźniej jedyna możliwa dziś rozkosz to ta, która bierze początek w nudzie.

Tylko sztuka Cię nie oszuka

Młoda artystka z Wenezueli, Patricia Esqiuvias, nakręciła dwa absurdalne filmy „Folklore #1” i „Folklore #2”. W pierwszym analizuje historię Hiszpanii wraz z jej tradycjami i obyczajowością. W drugim zajmuje się przeprowadzaniem korelacji między Julio Iglesiasem a jednym z hiszpańskich królów oraz wpływem słońca na mentalność Hiszpanów. Artystka siedzi odwrócona do widza tyłem, przed komputerem, a na jego ekranie wyświetla zdjęcia piosenkarza, króla, hiszpańskiej plaży. Z kartki czyta monotonnym głosem przełomowe daty z przeszłości Hiszpanii oraz swoje dziwaczne tezy.

Strategia zaproponowana przez Esqiuvias zdaje się świadczyć o tym, że artysta dziś, jak w słowach Ryszarda Kapuścińskiego, „nie ogarnia świata”. Świata, któremu brak formy, nie uda się bowiem scalić ani jej, ani pozostałym artystom obecnym na tegorocznym Biennale w Berlinie. Esquivias chyba o tym wie, ale czy reszta także?

Natalia Pamuła

Zobacz więcej na temat: SZTUKA Berlin Hiszpania Warszawa Pekin lata 60

Czytaj także

Po co nam sztuka?

Ostatnia aktualizacja: 21.04.2010 10:35

Czy dziś potrzebna nam jest sztuka - malarstwo, muzyka, literatura? Czy można bez nich żyć? O tym ze swymi gośćmi: ks. prof. Janem Sochoniem - poetą, pisarzem, biblistą, prof. Zbigniewem Mikołejko – filozofem religii, Moniką Małkowską – krytykiem sztuki dyskutowała Anna Stempniak.

Zbigniew Mikołejko ciągle szuka ukojenia w sztuce -słucha, ogląda, czyta. Często sięga po muzykę elżbietańską, powiązaną z Szekspirem, zagląda do albumów z malarstwem.

Zbigniew Mikołejko często sięga po różne zapomniane powieści np. autorstwa Zuzanny Morawskiej. Filozof przyznaje, że są to często tandetne powieści, ale mają w sobie spokój. Z drugiej strony sięga po XVIII-wieczne powieści angielskie i po Szekspira.

Sztuka ma w sobie niezwykła moc - mówi Anna Stempniak - moc syntezy, działania na umysł, ale także na emocje. Jest również sposobem na zło, które spotykamy w świecie - dodaje Zbigniew Mikołejko.

Ks. prof. Jan Sochoń nie może wyobrazić sobie ludzkiej kultury bez języka artystycznego. Bez poetyckiego, literackiego spojrzenia w naszym życiu bylibyśmy ubodzy. Przestalibyśmy być ludźmi - mówi ksiądz.

Monika Małkowska siega po sztukę skłaniającą do myślenia. W sztuce poszukuje tego, co daje pewność, że to co jest trudne, bolesne, przykre jest dla nas wyzwaniem i wyznaniem.

(na podst. Kulturalnego Wieczoru z Jedynką, 20.04.2010)

Zobacz więcej na temat: SZTUKA

Remont Muzeum Picassa

Paryskie Muzeum Picassa zostało zamknięte na ponad dwa lata z powodu generalnego remontu. W niedzielę, w ostatni dzień przed jego zamknięciem, zbiory muzeum można było obejrzeć bezpłatnie.