Marian Bujak (1920-2005) to postać niemal legendarna wśród skrzypków grających muzykę tradycyjną w centralnej Polsce. Urodzony w Koryciskach koło Radomia pod koniec życia mieszkał w Szydłowcu. Ale jego muzyka niemal nie zanotowała tej zmiany, tak głęboko była zanurzona jeszcze w XIX-wiecznej tradycji, którą przejął po dziadku - Karolu Piaście - zwanym Koniarkiem, urodzonym w 1865 roku. I z nim grał od dziesiątego roku życia, najpierw na bębenku, potem na skrzypcach. Odziedziczył nawet po dziadku skrzypce, na których jednak nie grał (bo miały struny jelitowe), wolał nowszy i lepszy instrument.
Miałam okazję zetknąć się z Marianem Bujakiem pod koniec lat 80., choć już w roku 1978 otrzymał swoją pierwszą Basztę jako solista na festiwalu kapel i śpiewaków ludowych w Kazimierzu. Moje pierwsze z nim spotkanie to rok 1985 (otrzymał Basztę w kategorii kapel), długa rozmowa dla radia i wiele, wiele nagrań. Potem było ich jeszcze więcej, bo grał zawsze chętnie, był świetnym gawędziarzem, obserwatorem zmian w muzyce ludowej. Płyta wydana przez wydawnictwo In Crudo w dziesięciolecie od jego śmierci jest prawdziwym hołdem dla tego niezwykłego muzyka, przekaziciela muzyki swojej ziemi, muzyki znanej i przechowywanej w jego rodzinie od pokoleń. I znakomicie oddaje nie tylko charakter muzyki, ale i osobowość człowieka.
Zawiera 51 utworów nagrywanych przez Remigiusza Mazura-Hanaja przez wiele lat. To zapis kameralnych spotkań skrzypka i dokumentalisty, muzyki zarejestrowanej na zabawach, melodii granych solo i z towarzyszeniem innych instrumentalistów, starszych i z młodej, miejskiej generacji. Taki dźwiękowy portret najlepiej oddaje indywidualność skrzypka, który nie zamykał się tylko w swoim świecie, a muzyką chciał się dzielić. A miał czym, bo jego repertuar tańców, melodii weselnych, a zwłaszcza mazurków z przyśpiewkami i samych przyśpiewek wydaje się wręcz niewyczerpany! I mazurów, mazurków jest ich w albumie najwięcej , to właśnie one pozwalają rozpoznać styl Bujaka, sposób zdobienia, warianty, w których dawał upust swojej muzycznej fantazji, i podziwiać tempo rubato, które było jego naturalnym sposobem ekspresji. Nie sposób nie wspomnieć o doskonałym merytorycznym opracowaniu płyty.
Wnikliwy wstęp biograficzny autorstwa Ewy Sławińskiej-Dahlig i Remigiusza Mazura-Hanaja pozwala zrozumieć rodowód takich artystów jak Marian Bujak i ich osadzenie w społeczności wiejskiej. W części opisowej zamieszczona jest długa rozmowa ze skrzypkiem zatytułowana „Stara muzyka”. Jest to obraz muzykanta pisany jego własnym słowem, opowiada on o istocie muzykowania na wsi, o guślarzach zamawiających dawniej innych muzykantów-rywali, o szczegółach muzykanckiego życia. Formę graficzną płyty wzbogacają zdjęcia z rodzinnego archiwum. „Jak tato grał, to melodie płynęły jak Wisła do Gdańska” - mówi syn Mirosław Bujak. I tak płyną teraz z tej płyty, nagrodzonej tytułem „Fonogram Muzyki Źródeł” za rok 2014.
Maria Baliszewska
Lista utworów
- Mazur od Miki z Posady i mazur rdzuchowiok (od Rdzuchowa) 2:46
- Mazur rdzuchowiok drugi 0:49
- Mazur korycok z Korycisk "A za lasem moje wołki za lasem..." 1:30
- Mazur owczarski "Gadzina" 1:27
- Mazur "Owczarek" na dwie pary 1:07
- Mazur "Chłop" 1:11
- Mazur "Chodziła po lesie, da szukała Witosa..." (jednym palcem na jednej strunie) 0:50
- Mazur "Chodziła po lesie, da szukała Witosa..." 1:08
- Polka "Bezrobocie" 2:01
- Mazur brząkany "Młynarz" 1:24
- Oberek "Solony" na okrężne 1:29
- Mazur ulubiony kawalera Adamka Kapusty vel "Opoczyński" 2:13
- Mazur "A uciekoj, bo cie gonie..." 0:48
- Mazur weselny "Muzykancie młody, trzeba ci wygody..." 1:38
- Mazur "Oj nie bede, nie bede tego żyta żena..." 1:20
- Mazur korycok "Ale u mojej Marcysi, a u mojej kochanej..." 1:34
- Mazur "Ojże ina, a bodaj cie jak to kaczor kaczke gniecie..." 1:04
- Mazur rekrucki "Wieniawa, Wieniawa jakże z tobą będzie..." 1:34
- Mazur "Zality, zality mego konia zjadły..." 1:47
- Marsz weselny "włoski" (od Andrzeja Piasty) 1:16
- Mazur drogowy "Oj, nie bój się dziewcyno jak cie będę bijał..." 0:57
- Mazur drogowy 1:00
- Mazur drogowy ulubiony dziadka 0:59
- Mazur weselny ulubiony Zimioty "Oj gęgały gąsecki, jak sie w góre biły..." 1:00
- Mazur drogowy 2:11
- Mazur weselny "Teściowo, teściowo kupcie sobie bycka..." 1:03
- Mazur weselny "Ciotko Banaszkowo dajcie nam kapusty..." 1:42
- Mazur weselny oczepinowy (do wstążki) "Kot kocicke pokalecył..." 0:59
- Mazur weselny oczepinowy "Obróć kożuch wełną..." 1:35
- Oberek z patefonu (usłyszany w Wistce w 1940 z patefonu) 2:15
- Polka "Żydóweczka" 2:29
- Mazury korycoki z przyśpiewkami 3:20
- Mazur weselny 2:25
- Mazur dawny "Jak jo byłem kawalerem..." 1:36
- Polka-mazur 1:06
- Polka-walec 1:09
- Foter 0:59
- Oberek radomski po dziadku 0:55
- Mazur od Kurzawy syna 0:56
- Mazur od Kurzawy-ojca z Pawłowa 1:09
- Mietlorz 0:49
- Mazur od Jaźwieca z Ossy 1:18
- Mazur od Miki z Posady 1:03
- Mazur z Ruskiego Brodu 0:54
- Mazur-zabawa "Żydek" 1:56
- Oberek Żydów z Przysuchy 1:04
- Mazur żydowski od kapeli braci Simsiów 1:08
- Polka "Pani majstrowa papierowe buty ma..." 1:36
- Oberek ze snu 1:21
- "Światła nie było..." 0:20
- Mazur-wędrowiec 1:18
Wykonawcy
Marian Bujak - gra na skrzypcach, mówi i przyśpiewuje
Janina Siwek, Janina Kornacka, Stanisław Kornacki z Korycisk - śpiewają
Kazimierz Siwak z Chustek - gra na harmonii trzyrzędowej, rozciąganej
Ryszard Bujak z Szydłowca, Jan Bujak z Korycisk oraz Remigiusz Mazur-Hanaj, Janusz Prusinowski, Piotr Zgorzelski - grają na bębenku
Katarzyna Andrzejowska-de Latour - gra na basach
Jest to wznowienie płyty z 2002 roku, w formie zmienionej i uzupełnionej o 52-stronicową książkę. Przy tworzeniu płyty pomagali członkowie rodziny skrzypka. Publikujemy 51 nagrań, biogram artysty w języku polskim i angielskim, rozmowę z nim, a także zdjęcia z archiwum rodzinnego oraz archiwum Centrum Kultury w Szydłowcu.
To jest stara muzyka - mówi Marian Bujak - mój dziadek był z 1865 roku. Od dziadka Karola Piasty nauczył się grać 10-letni Marian. I podobnie jak dziadek oraz wuj był wybitnym muzykantem, o o wyjątkowych umiejętnościach oraz charyzmie. Grał z pamięci co najmniej 250 melodii, z czego 50 prezentujemy na płycie.
Oprócz starych mazurów (jest ich 38), melodii dwuczęściowych, o proweniencji wokalnej znalazły się tu tańce o nowszym rodowodzie: pięć oberków, trzy polki, polka-mazur, polka-walec, marsz oraz tańce zabawy (foter, i mietlorz). Wszystkie melodie Marian Bujak wykonuje z właściwą sobie dokładnością, wdziękiem i całym wachlarzem zdobnictwa. Był jednym z najwybitniejszych skrzypków ludowych regionu radomskiego. Obdarzony niezwykłym talentem, pamięcią i muzykalnością, imponował precyzją, witalnością gry i szlachetnością stylu.
***
Skład jury Fonogramu Źródeł 2014:
prof. Piotr Dahlig - etnomuzykolog, Instytut Muzykologii UW
dr Weronika Grozdew-Kołacińska - etnomuzykolog, Instytut Sztuki PAN
Piotr Kędziorek - dziennikarz Programu 2 PR
Anna Szewczuk - kierowniczka RCKL, Program 2 PR
Anna Szotkowska - dziennikarka Programu 2 PR
jury przyznało Nagrodę Specjalną w wysokości 2500 zł Fundacji Klamra z Żywca za album Macieja i Katarzyny Szymonowiczów „Gajdosze” - imponujące wydawnictwo etnograficzne ukazujące tradycję muzyczną i współczesność beskidzkich gajdoszy.
Dwie równorzędne pierwsze nagrody: Wydawnictwu In Crudo za monografię „Marian Bujak z Szydłowca. Portret skrzypka” wszechstronnie ukazującą styl i repertuar wybitnego muzyka radomskiego oraz Wydawnictwu Księży Młyn za album Aldony Jadwigi Plucińskiej „Polskie Zwyczaje Rodzinne” z dołączonymi bezcennymi nagraniami z Archiwum Folkloru Religijnego Instytutu Muzykologii KUL.
Drugą nagrodę otrzymały ex aequo: Stowarzyszenie Krusznia za album „Dorzecze Niemna. Śladami Oskara Kolberga” będący świadectwem żywotności muzycznej tradycji regionów nadniemeńskich oraz Regionalny Ośrodek Kultury w Bielsku-Białej za płytę „Kapela Byrtków z Pewli Wielkiej” za bogaty obraz kultury dudziarskiej regionu żywieckiego.
Trzecią nagrodę Jury przyznało Instytutowi Sztuki Polskiej Akademii Nauk za album „Gdyby Kolberg miał fonograf" za próbę konfrontacji dziedzictwa kolbergowskiego z dwudziestowieczną dokumentacją fonograficzną.
Jury z zadowoleniem podkreśla wyjątkowo wysoki poziom nadesłanych fonogramów i przyznaje wyróżnienia dla zespołu Białopotocanie za staranne udokumentowanie kultury tanecznej własnego regionu; dla Wydawnictwa Acte Prealable i Kapeli Marty Cichej za wierne odtworzenie stylu i repertuaru skrzypków sieradzkich; dla Wydawnictwa In Crudo za historyczną dokumentację i przybliżenie atmosfery autentycznego muzykowania na Scenie Korzenie na płycie „I po ścianach. Muzyka z Remontu 1994-96”; dla Fundacji Ważka za umiejętne ukazanie mozaiki kulturowej współczesnego regionu dolnośląskiego na płycie „Od wschodu Słońca…”.
