2 września 1945 roku powstała "Wolność i Niezawisłość", ogólnopolska organizacja antykomunistyczna.
Jej główną część stanowiły pozostałości Delegatury Sił Zbrojnych na Kraj. WiN działała do 1952 roku, kiedy została zlikwidowana przed Urząd Bezpieczeństwa. "Wolność i Niezawisłość" domagała się opuszczenia terytorium Polski przez wojska radzieckie i NKWD oraz zaprzestania prześladowań politycznych i utworzenia jednej, apolitycznej armii polskiej. Żądano też przeprowadzenia wolnych wyborów, niezależnej polskiej polityki zagranicznej, a także rewizji granicy wschodniej. WiN między innymi poinformowała Radę Bezpieczeństwa ONZ o fałszerstwach wyborczych popełnionych podczas referendum ludowego w 1946 roku. Organizacja "Wolność i Niezawisłość" zakładała działanie drogą walki politycznej, dopuszczając jednak możliwość zbrojnej samoobrony.
Do 1947 roku oddziały zbrojne WiN liczyły od 25 do 30 tysięcy osób. Oddziały partyzanckie rozbijały więzienia, atakowały posterunki milicji, prowadziły walkę zbrojną z oddziałami wojska i likwidowały osoby współpracujące z władzą komunistyczną, traktując te działania jako obronę przed terrorem.
Ubeckie prowokacje
Na czele WiN stał Zarząd Główny, którego skład osobowy i struktura organizacyjna ulegały częstym zmianom, na skutek aresztowań dokonywanych przez UB. Odbyły się cztery procesy członków Zarządów Głównego WiN. W pierwszym z nich, który rozpoczął się w styczniu w 1947 roku, tylko jedna spośród 10 sądzonych osób otrzymała karę śmierci (wyroku nie wykonano). We wrześniu 1947 roku na karę śmierci skazano siedmiu członków II Zarządu Głównego WiN . W czasie procesu III Zarządu karę śmierci otrzymały dwie osoby.
IV Zarząd
W 1950 roku, po trzech latach śledztwa, rozpoczął się proces 10 członków IV Zarządu Głównego WiN Wyrok w sprawie IV Zarządu Głównego zapadł 14 października 1950 roku. 1 marca 1951 roku w więzieniu mokotowskim w Warszawie między godz. 20 a 21 strzałami w tył głowy zostali straceni członkowie IV Zarządu WiN: Łukasz Ciepliński, Mieczysław Kawalec, Józef Batory, Adam Lazarowicz, Franciszek Błażej, Karol Chmiel i Józef Rzepka. Następnego dnia, ok. godz. 8 rano, zwłoki pomordowanych umieszczono w trumnach i wywieziono z terenu więzienia. Do dziś nieznane jest miejsce ich pochówku.
Pełne więzienia
Potem UB przeprowadził prowokacje. Utworzono fikcyjny "V Zarząd WiN", składający się z funkcjonariuszy UB, oficerów WiN aresztowanych i zmuszonych do współpracy oraz innych, nie zdających sobie sprawy z prowokacji. Przez kilka lat UB za pośrednictwem "V Zarządu" prowadziło grę operacyjną, której ofiarą padały grupy konspiracyjne w kraju i środowiska niepodległościowej emigracji. W efekcie w więzieniach znalazły się setki ludzi, którzy w dobrej wierze podjęli działalność w rzekomej podziemnej organizacji.
Sprawiedliwość ?
Andrzej Kiszka. Żołnierz NSZ, samopobrony AK - WiN i NZW. W 1961 roku osaczony w swoim bunkrze przez SB. Skazany na dożywocie, przesiedział w więzieniu 10 lat.
Sąd Warszawskiego Okręgu Wojskowego postanowieniem z 17 września 1992 r. stwierdził nieważność wyroku śmierci na członków IV Zarządu Głównego WiN. Sejm Rzeczpospolitej w specjalnej uchwale z marca 2001 roku złożył hołd poległym, pomordowanym, więzionym i prześladowanym członkom organizacji "Wolność i Niezawisłość". Posłowie napisali, że "WiN, następczyni Armii Krajowej, dobrze zasłużyła się Polsce".
