14 listopada 1990 roku minister spraw zagranicznych Polski Krzysztof Skubiszewski i minister spraw zagranicznych RFN Hans-Dietrich Genscher podpisali w Warszawie dokument, który potwierdził ostateczny kształt polsko-niemieckiej granicy.
Nowy początek w kontaktach pomiędzy Rzeczpospolitą a Niemcami
- Dzień ten ma wartość symbolu. Oto dwa kraje, które niedawno odzyskały pełną suwerenność, pokazują, jak w warunkach demokratycznych konflikty i historyczne problemy mogą i winny być rozwiązywane – powiedział 14 listopada 1990 roku Tadeusz Mazowiecki.
Składający się z preambuły i czterech artykułów traktat potwierdził istnienie granicy pomiędzy Niemcami a Polską na Odrze i Nysie Łużyckiej. Obie strony zobowiązały się również do poszanowania swojej suwerenności i integralności terytorialnej.
- Dla Polski granica ta stanowi od dawna część składową uregulowania pokojowego w Europie. Polacy i Niemcy potrzebują pokoju w sercach i umysłach – powiedział 14 listopada 1990 roku Krzysztof Skubiszewski. - Musimy ze sobą współżyć i patrzeć nie wstecz, a w przyszłość – dodał.
Umowa została sporządzona w dwóch wersjach – polskiej i niemieckiej. Rzeczpospolita ratyfikowała ją 26 listopada 1991 roku, Niemcy 16 grudnia 1991 roku. Dokument wszedł w życie 16 stycznia 1992 roku.
- Myślę, że traktat może stać się nowym początkiem w długiej historii obu narodów. I chociaż nie rozwiąże on wszystkich problemów, powinien jednak stworzyć podstawy zrozumienia pomiędzy naszymi państwami. Szanse na to są znaczne – stwierdził w 1990 roku Hans-Dietrich Genscher.
Umowy z RFN i NRD
Droga Polski i Niemiec do porozumienia w sprawie wspólnej granicy była długa i niełatwa. Pierwsze próby regulacji spornej kwestii miały miejsce w lipcu 1950 roku, gdy rządy Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej i Niemieckiej Republiki Demokratycznej podpisały w Zgorzelcu układ, który dokonał prawnej regulacji granicy na Odrze i Nysie Łużyckiej.
W przeciwieństwie do NRD, władze Republiki Federalnej Niemiec zwlekały jednak z nawiązaniem stosunków dyplomatycznych z Polską. Pierwsze kroki w tym kierunku wykonano dopiero pod koniec lat 60., a toczone wówczas dyskusje pomiędzy przedstawicielami obu państw zakończyły się zawarciem 7 grudnia 1970 roku stosownego układu. Na jego mocy RFN uznało wówczas zachodnią granicę Polski na Odrze i Nysie Łużyckiej i potwierdziło jej nienaruszalność.
Gdy jesienią 1989 roku w NRD zaczęły narastać protesty społeczne przeciwko rządom komunistów, które doprowadziły do otwarcia granicy pomiędzy Republiką Federalną Niemiec a Niemiecką Republiką Demokratyczną (upadek muru berlińskiego), wizja zjednoczenia Niemiec stawała się coraz bardziej realna. Sprawy związane z powstaniem nowego państwa musiały jednak zostać dokładnie omówione i uregulowane. W tym celu w 1990 roku zorganizowano tak zwaną konferencję dwa plus cztery, w której udział wzięli przedstawiciele dwóch krajów niemieckich i czterech mocarstw - Francji, Stanów Zjednoczonych, Wielkiej Brytanii i Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich.
Konferencja dwa plus cztery
Podczas rozmów poruszono również temat granicy polsko-niemieckiej. Układ zgorzelecki z 1950 roku i układ PRL-RFN z 1970 roku nie dotyczyły bowiem zjednoczonych Niemiec, a kolejno Niemieckiej Republiki Demokratycznej i Republiki Federalnej Niemiec.
Poczdam 1945. Stalin, Truman i Churchill dzielą Europę
Ponadto wątpliwości budziły również kwestie natury prawno-międzynarodowej. Latem 1945 roku w Poczdamie pod Berlinem odbyła się konferencja, w której udział wzięli: przywódca Związku Radzieckiego Józef Stalin, prezydent USA Harry Truman i premier Wielkiej Brytanii Winston Churchill. Politycy podjęli wówczas decyzje, które stały się podstawą powojennego ładu w Europie.
Podczas spotkania przedstawiciele USA, ZSRS i Wielkiej Brytanii zajęli się również sprawą Polski - ustalili między innymi, że szczegółowy przebieg granicy polsko-niemieckiej ma uregulować odrębna konferencja. Takie spotkanie nigdy jednak się nie odbyło - jego namiastką stała się więc dopiero konferencja dwa plus cztery.
jb
