Jurij Andropow - Machiavelli Związku Sowieckiego

Ostatnia aktualizacja: 09.02.2015 06:00

- To spośród przywódców sowieckich, oczywiście wyłączając Lenina i Stalina, najciekawsza indywidualność - mówił na antenie PR historyk prof. Paweł Wieczorkiewicz - mało znany polityk, o charakterze pełnym sprzeczności.

Andropow i Wojciech Jaruzelski fot. Wikipedia/cc/D.Szlachta.

Posłuchaj

19'43 Jurij Andropow - audycja z cyklu "Postacie XX wieku". Gościem red. Sławomira Szofa jest historyk prof. Paweł Wieczorkiewicz (15.02.2004).

więcej

9 lutego 1984 zmarł się Jurij Andropow.
Pierwsze kontakty z KGB
Mając szesnaście wstąpił w szeregi Komsomołu, by już w czasie II wojny światowej, jako I sekretarz młodzieżowej organizacji w Karelii organizować ruch partyzancki na terenach zajętych przez wojska fińskie. Wtedy też nawiązał pierwsze kontakty z KGB. Całą karierę polityczną budował na związkach z tajną policją.
Węgry 1956
W latach 50. Został ambasadorem ZSRR na Węgrzech, gdzie brał udział w krwawym stłumieniu rewolucji węgierskiej. Do dziś otwartym pytaniem pozostaje jaką role Andropow odegrał w interwencji sowieckiej? Sumiennie wykonywał rozkazy, ale czy uważał, że w ten sposób należy rozstrzygnąć? Nie jest to do końca wyjaśnione. Na pewno stał się potem promotorem, orędownikiem i opiekunem Janosa Kadara, którego do władzy wyniosły sowieckie czołgi.

Na zdjęciu: Jurij Władimirowicz Andropow fot. Wikimedia Commons.

Twórca potęgi KGB
W 1962 roku został członkiem sekretariatu KC, a niedługo potem przewodniczącym KGB. Funkcję sprawował aż do 1982 roku, stając się współtwórcą potęgi tej organizacji. Bardzo starannie wybierał kadry, przedkładając kryteria merytoryczne nad biograficzne. Zatrudniał młodych ludzi i dawał im szerokie możliwości działania.
W polityce wewnętrznej doprowadził do zaostrzenia represji wobec dysydentów. Między innymi zwiększył liczbę szpitali psychiatrycznych, gdzie na przymusowe kuracje wysyłano ludzi przeciwnych systemowi. Znakomite sukcesy osiągał na Zachodzie, skutecznie penetrując amerykańskie, brytyjskie i francuskie struktury polityczne i wywiadowcze.
Sukcesywnie wspinając się po szczeblach kariery, w 1973 roku, jako pierwszy po Berii zwierzchnik służb specjalnych wszedł w skład Biura Politycznego.
- Andropow z mrówczą pracowitością budował swoją karierę – mówił na antenie PR prof. Paweł Wieczorkiewicz - zbliżył się w tym okresie do marszałka Ustinowa i Andrieja Gromyki. W rzeczywistości we trzech decydowali o kształcie polityki sowieckiej w drugiej połowie lat 70.
Zamach na Jana Pawła II
Istnieje wiele teorii według, której zamachu na Jana Pawła II w 1981 roku, miano dokonać na zlecenie władz sowieckich. Jeśli to prawda, na co brak potwierdzenia w źródłach, Andropow musiał być współodpowiedzialny.
- Doświadczenia historyka uczą mnie, że jeśli coś niezwykłego dzieje się na świecie, to nie należy wykluczyć udziału Kremla – zastanawiał się prof. Wieczorkiewicz – pytanie cui prodest pokazuje, że najbardziej zainteresowany eliminacją Jana Pawła II był Kreml.
- Jak tego dokonano, jakimi kanałami, za pomocą jakich pośredników – tego się pewnie nie dowiemy nigdy, albo za 50 lub 100 lat. Wydaje się to jednak wysoce prawdopodobne – zakończył gość red. Sławomira Szofa.

Legitymacja przewodniczącego KGB ZSRR Jurija Andropowa ważna do 31 grudnia 1980 fot. Wikimedia Commons.

Machiawelizm Andropowa
Andropow do trzymającego się władzy Breżniewa zaczął dobierać się poprzez najbliższych mu ludzi. Doprowadził do samobójstwa jego zięcia i zaprzyjaźnionego szefa MSW Szcziołokowa. Aresztował wielu jego zwolenników. Jeszcze przed śmiercią I sekretarza zrezygnował z kierowania KGB i wrócił do aparatu KC, by przygotować pole do przejęcia władzy.
Co ciekawe trzymając się represyjnej i twardej polityki wewnętrznej, jednocześnie utrzymywał kontakty ze środowiskami pół-dysydenckimi.
- Popierał twórczość Wysockiego, zachwycał się balladami Okudżawy. – mówił prof. Wieczorkiewicz - Biegle władał angielskim, czytał wszystko istotne co ukazywało się w tym języku. Innymi słowy był satrapą, ale oświeconym.

Budynek aparatu centralnego KGB ZSRR na Łubiance fot. Wikipedia/cc/Vladimir Fedorenko.

Już od upadku Chruszczowa, widząc pogarszającą się sytuację ZSRR, proponował przywódcy szeroki program zmian w sowieckim systemie społeczno-politycznym. Reforma gospodarcza, rozszerzenie kompetencji samorządów, ograniczenie działalności KC KPZR do sfery politycznej. Andropow tym samym przejął program swojego dawnego poprzednika Ławrientija Berii. Paradoksalnie impuls do reform wychodził z centrali policji politycznej. Powód był bardzo prosty.

- Pracowali tam ludzie z wysokim jak na warunki sowieckie poziomie intelektualnym – mówił uczestnik audycji z cyklu ”Postacie XX wieku” - poza tym była to jedyna organizacja mająca dostęp do w miarę rzeczywistych i prawdziwych informacji.
Krótkie rządy i mentor Gorbaczowa
W 1982 roku umarł Breżniew. Andropow przejął i sprawował najwyższą funkcję w partii i w państwie przez piętnaście miesięcy. Dał początek zmianom, zaczynając od dyscyplinowania przeżartego korupcją społeczeństwa.
Zdając sobie jednak sprawę ze swojego stanu zdrowia, zaczął szykować swojego następcę. Zmarł 9 lutego 1984, a pierwsze dwa lata rządów Gorbaczowa to wypełnianie postanowień testamentu Andropowa, będące próbą porządkowania systemu bez strukturalnych reform.
mjm

Zobacz więcej na temat: HISTORIA Jurij Andropow KGB Leonid Breżniew Węgry ZSRR

Litwa budzi się z sowieckiego koszmaru

Ostatnia aktualizacja: 11.01.2024 05:35

- Litwa ma być, chce być i będzie państwem suwerennym we wszelkich okolicznościach, we wszystkich dziedzinach sprawowania władzy – mówił korespondentowi Polskiego Radia Vytautas Landsbergis, jeden z architektów niepodległości Litwy.

Bałtycki łańcuch (23 sierpnia 1989), autor: Kusurija, źr. Wikimedia Commons/CC

11 stycznia 1990 roku 300 tys. Litwinów wyszło na ulice Wilna, domagając się niepodległości.

Kolos na glinianych nogach

Pierwsze, częściowo wolne wybory w Polsce i obalenie muru berlińskiego dały nadzieję innym narodom bloku wschodniego na wyrwanie się spod sowieckiej dominacji. Sprzyjały temu reformy liberalizujące ZSRR, wprowadzone przez Michaiła Gorbaczowa. - Sam proces przebudowy krajów bałtyckich, jak gdyby w odpowiedzi na sygnał z Moskwy, stopniowo przekształcał się w tych republikach w ruchy na rzecz niepodległości tych państw - mówił prof. Bronisław Makowski w audycji Andrzeja Sowy "Dźwiękowy przewodnik po historii najnowszej - Litwa".

Posłuchaj

09:23 niepodległość.mp3 Prof. Bolesław Makowski mówi o odzyskaniu przez Litwę niepodległości w audycji "Dźwiękowy przewodnik po historii najnowszej - Litwa" Andrzeja Sowy. (PR, 30.06.1998)

Bałtycki łańcuch

Pierwsze protesty na Litwie miały miejsce już w sierpniu 1987 roku. Rok później Litwini utworzyli Ruch na rzecz Przebudowy (lit. Sąjūdis), którego celem było najpierw wprowadzanie przemian proponowanych przez Gorbaczowa, a następnie dążenie do uzyskania przez Litwę niepodległości.

23 sierpnia 1989 roku w 50. rocznicę zawarcia układu Ribbentrop-Mołotow Litwę, Łotwę i Estonię połączył żywy łańcuch ludzi trzymających się za ręce. Tzw. bałtycki łańcuch ciągnął się od Wilna przez Rygę, po Tallin. Ten akt sprawił, że na sprawę państw nadbałtyckich zwróciła uwagę społeczność międzynarodowa.

Restytucja państwa litewskiego

24 lutego 1990 odbyły się pierwsze wolne wybory w Litewskiej SRR. Zwyciężyli przedstawiciele Sąjūdisu. 11 marca 1990 roku Vytautas Landsbergis został przewodniczącym Rady Najwyższej Litwy, tego dnia ogłoszona została niepodległość Republiki Litewskiej.

ZSRR nie dawał jednak za wygraną. Tuż przed Wielkanocą Moskwa nałożyła de facto embargo na Litwę: wstrzymane zostały dostawy ropy naftowej i innych towarów.

Posłuchaj

01:22 ultimatum moskwy.mp3 Ultimatum wobec Litwy - Litwa ogłosiła deklarację niepodległości (informacja radia moskiewskiego na temat ultimatum, w którym nowo wybrany prezydent Związku Radzieckiego Michaił Gorbaczow zalecił w ciągu trzech dni poinformować o środkach realizacji przyjętej przez Nadzwyczajny Zjazd Deputowanych Ludowych rezolucji w sprawie Litwy. (PR, 18.03.1990)

Szturm na Wilno

Demonstracje w mieście Szawle, 13.01.1991, autor: Rimantas Lazdynas, źr. Wikimedia Commons/CC

W rok po wileńskiej demonstracji, w nocy z 12 na 13 stycznia 1991 roku rozpoczęła się interwencja Specnazu. Symbolem tej agresji był szturm na wieżę telewizyjną w Wilnie. Obiektu broniła ludność litewska. - W tej operacji zabito 14 bezbronnych osób, obrońców wieży telewizyjnej. 700 osób zostało rannych - mówił prof. Makowski.

Posłuchaj

01:06 komandosi.mp3 Atak komandosów na Wilno - w piątek oddziały radzieckich wojsk wkroczyły zbrojnie do Wilna - informacja radia brytyjskiego. (PR, 13.01.1991)

- Jeden mężczyzna z tłumu krzyknął: "Niech żyje wolność!" i wtedy oni otworzyli ogień - mówiła jedna z bohaterek reportażu Andrzeja Kaczmarczyka pt. "Wilno 1991".

Posłuchaj

27:29 wilno 1991.mp3 "Wilno 1991", reportaż Andrzeja Kaczmarczyka. (PR ,15.01.2001)

Co na to Polska? - Rząd Tadeusza Mazowieckiego udzielił schronienia ministrowi spraw zagranicznych Litwy, który na wypadek sytuacji szczególnej uzyskał możliwość utworzenia ewentualnego rządu litewskiego na uchodźstwie - wyjaśniał prof. Makowski.

Posłuchaj

01:31 na granicy w Ogrodnikach.mp3 Na granicy w Ogrodnikach - przez kilka dni w okolicy przejścia granicznego między Polską a Litwą wielotysięczne tłumy z obu państw demonstrowały na rzecz niepodległości Litwy i innych republik nadbałtyckich - relacja, rozmowa z przewodniczącym Rady Najwyższej Litwy Vytautasem Landsbergisem. (PR, 26.08.1990)

Demonstracja (15.1.1991) Komitetu Solidarności z Litwą we Wrocławiu, po masakrze w Wilnie z 13.1.1991. Po lewej na pierwszym planie - Władysław Frasyniuk. autor: Henryk Prykiel, Dziennik Dolnośląski nr 78 (z 16.1.1991), str. 1, źr. Wikimedia Commons/CC

Rozpadający się i targany wewnętrznymi problemami ZSRR, naciskany ponadto przez państwa zachodnie, musiał uznać niepodległość Litwy. Jesienią 1993 roku żołnierze Armii Czerwonej opuścili terytorium tego państwa.

Posłuchaj materiałów Polskiego Radia o odzyskaniu przez Litwę niepodległości.

Zobacz więcej na temat: HISTORIA Litwa Michaił Gorbaczow Vytautas Landsbergis Wilno ZSRR

Operacja "Wiosna". Radzieckie deportacje Litwinów

Represje i początki buntu

Wojna partyzancka

Masowe deportacje

Pomarańczowa rewolucja - Ukraina spogląda w stronę wolności

Karol Stanisław Radziwiłł zwany "Panie Kochanku"

Jurek Bitschan. Najmłodszy obrońca Lwowa