W związku z 60. rocznicą rozpoczęcia nadawania audycji Rozgłośni Polskiej Radia Wolna Europa z Monachium, Polskie Radio uruchamia serwis wolnaeuropa.polskieradio.pl.
Udostępniamy ponad 25 tysięcy archiwalnych dźwięków, któreprzedstawiają sytuację w Polsce i na świecie - od uruchomienia Rozgłośni 3 maja 1952 roku, aż do zakończenia działalności w połowie lat 90. W sumie pół miliona minut nagrań archiwalnych. To dźwiękowe dokumenty najważniejszych, często dramatycznych wydarzeń w Polsce – stalinizm, aresztowanie prymasa Wyszyńskiego, ucieczka pułkownika Światło, robotniczy bunt 1970, studencka rewolta 1968, masakra robotników na Wybrzeżu 1970, wybór Papieża, Solidarność, stan wojenny - wreszcie obrady Okrągłego Stołu.
Początki rozgłośni
Początki rozgłośni polskiej sięgają 1950 roku, kiedy to Narodowy Komitet ds. Wolnej Europy założył Radio Wolna Europa. Była to organizacja powołana do życia rok wcześniej w USA. W jej skład wchodzili m. in. gen. Dwight Eisenhower (głównodowodzący wojskami amerykańskimi w Europie w czasie II wojny światowej, przyszły prezydent USA), Allen Dulles (późniejszy dyrektor CIA) i Arthur Bliss Lane (były ambasador amerykański w Warszawie).
Celem wspomnianego komitetu było ograniczanie wpływów komunistycznych w świecie oraz wspieranie politycznych i umysłowych elit wywodzących się z państw, które znalazły się w sowieckiej strefie wpływów. Rząd Stanów Zjednoczonych nie chcąc brać odpowiedzialności politycznej za treści nadawanych audycji przez RWE finansował je za pośrednictwem CIA.
Pierwsze programy adresowane do słuchaczy w Europie Środkowej RWE zaczęło nadawać w lipcu 1950 roku. Audycje nagrywano w Nowym Jorku na taśmy, które następnie wysyłano do Niemiec. Program nadawano z okolic Frankfurtu.
4 sierpnia 1950 nadano pierwszą audycję radiową skierowaną do Polski - Głos Wolnej Polski. Nadawano ją godzinę dziennie. Pierwszym szefem niewielkiego polskiego zespołu redakcyjnego w Nowym Jorku został były urzędnik służby dyplomatycznej RP, Lesław Bodeński, którego później zastąpił Stanisław Strzetelski, przedwojenny publicysta i redaktor "Wieczoru Warszawskiego", wśród współpracowników był Marek Rudzki.
Głos Wolnej Polski
Na początku 1952 roku polska sekcja rozpoczęła pracę w nowej siedzibie RWE w Monachium pod kierownictwem nowego szefa, którym został Jan Nowak-Jeziorański. 3 maja 1952 Rozgłośnia Polska Radia Wolna Europa rozpoczęła pod nazwą Głos Wolnej Polski nadawanie z Monachium stałych audycji do kraju.
W okresie PRL stała się jednym z najważniejszych źródeł wiadomości dla milionów Polaków. Jej program nadawany był kilkanaście godzin na dobę, audycje kilkakrotnie powtarzano - w efekcie, pomimo zagłuszania, skutecznie łamano komunistyczny monopol informacyjny.
Od chwili powstania do 1989 roku Rozgłośnia walczyła z propagandą i sowietyzacją Polski. Dostarczając Polakom informacji na temat wydarzeń w kraju i na świecie podtrzymywała moralny opór i wiarę w odzyskanie niepodległości. Rozgłośnia niejednokrotnie w bardzo istotny sposób wpływała na wydarzenia polityczne w Polsce. Przez cały okres swojego istnienia starała się wspierać w kraju opozycję demokratyczną.
Po 1976 roku przekazywała informacje na temat działalności Komitetu Obrony Robotników, Ruchu Obrony Praw Człowieka i Obywatela, Wolnych Związków Zawodowych czy Polskiego Porozumienia Niepodległościowego. Znaczącą rolę odegrała także w okresie działania NSZZ "Solidarność", stając się w jakimś sensie rozgłośnią związkową. Na jej pomoc opozycja mogła liczyć także w stanie wojennym. W roku 1989 w istotny sposób wspierała w wyborczej rywalizacji Komitet Obywatelski.
Metody represji
Inną ważną formą walki z systemem komunistycznym w Polsce było ujawnianie przez rozgłośnię zbrodni dokonywanych przez służby bezpieczeństwa PRL. Przykładem skutecznych działań w tej kwestii były audycje z udziałem zbiegłych z kraju pracowników aparatu przemocy, którzy opisywali metody represji stosowane w Polsce.
Najgłośniejszym z nich był ppłk. Józef Światło, zastępca dyrektora X Departamentu Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego. Informacje uzyskane od niego i przekazane opinii publicznej za pośrednictwem rozgłośni wywołały bardzo poważne konsekwencje polityczne w kraju i w pewnym stopniu otworzyły drogę do przemian w październiku 1956 roku. Przyczyniły się do rozwiązania MBP, odsunięcia od władzy jego byłego szefa Stanisława Radkiewicza oraz aresztowania i skazania m.in. wiceministra MBP Romana Romkowskiego oraz dyrektora departamentu śledczego - Józefa Różańskiego.
Powrót Polaków z Rosji
W czerwcu 1955 roku Głos Wolnej Polski zapoczątkował kampanię "o powrót Polaków z Rosji". Szacowano, że po zakończonej w 1948 roku repatriacji na terenie Związku Sowieckiego przetrzymywanych jest nadal około 500 tys. Polaków. W akcji wykorzystywano relacje powracających z sowieckich obozów Niemców i Austriaków, którzy zetknęli się z Polakami. Na antenie radia czytano listy nazwisk Polaków przebywających przymusowo w Związku Sowieckim.
Do marca 1956 RWE nadało na ten temat blisko 50 audycji. Prawdopodobnie pod wpływem także tej akcji władze komunistyczne PRL rozpoczęły starania o powrót Polaków do kraju. Problem podjęty został także przez społeczeństwo polskie w czasie odwilży 1956 roku. Po dojściu Władysława Gomułki do władzy 25 marca 1957 roku podpisano polsko-sowiecką umowę w sprawie repatriacji. W sumie do marca 1959 r.oku do Polski w ramach repatriacji wróciło ponad 290 tys. osób.
W czasie Października 1956 roku polska sekcja RWE wykorzystując swoje audycje próbowała za wszelką cenę nie dopuścić do powtórzenia się w Polsce węgierskiego scenariusza, który by skończył się rozlewem krwi i sowiecką interwencją.
Wpływ na PZPR
Rozgłośnia starała się wpływać na rozgrywki polityczne wewnątrz PZPR i ułatwiać pozbywanie się tych przedstawicieli władzy komunistycznej, którzy stanowili dla Polski największe zagrożenie. Tak było na przykład właśnie w październiku 1956 r., kiedy udzielono ograniczonego wsparcia Władysławowi Gomułce.
Z kolei w latach sześćdziesiątych głównym obiektem ataków rozgłośni stał się Mieczysław Moczar, który zmierzając do przejęcia władzy w partii sięgał po "narodowy komunizm" i antysemityzm. Przez cały okres swojej działalności Głos Wolnej Polski zdecydowanie stawał w obronie Kościoła katolickiego i prześladowanych księży. Bronił zresztą wszystkich represjonowanych przez komunistyczny aparat przemocy, niezależnie od ich przekonań. Informował opinię publiczną o aresztowaniach, procesach i wyrokach wydawanych na przeciwnikach władzy ludowej w Polsce.
Działalność edukacyjna
Ważnym elementem działalności rozgłośni były audycje o charakterze edukacyjnym, przypominające, szczególnie młodemu pokoleniu Polaków w kraju, historię polityczną Polski i dzieje jej kultury.
Najpopularniejszymi programami Rozgłośni Polskiej RWE były: "Fakty, wydarzenia, opinie", "Panorama dnia", "Wędrujący reporter", "Na czerwonym indeksie" (książki objęte cenzurą w kraju), "List do komunisty" (skierowany do członków PZPR), "Podwieczorek przy mikrofonie" (rozrywka, satyra polityczna), "Za murami Kremla", "Co słychać w domu sąsiada" (analiza sytuacji politycznej w Europie Środkowej i Wschodniej) czy też audycja "Pomost do kraju", która pojawiła się po wprowadzeniu w Polsce stanu wojennego.
Jan Nowak-Jeziorański pełnił funkcję dyrektora RWE do roku 1975. Jego następcami byli: Zygmunt Michałowski (1976-1981), Zdzisław Najder (1982-1987), Marek Łatyński (1987-1989) i Piotr Mroczyk (1989-1996).
Rozgłośnia Polska RWE ostatnią audycję z Monachium nadała 30 lipca 1994 roku. Z Warszawy - dwa lata później.
>>> WIĘCEJ W NASZYM SERWISIE SPECJALNYM <<<
PAP, IAR/ pd
