2 października 1709 zmarł Iwan Mazepa, właściwie Jan Mazepa Kołodyński, szlachcic, hetman Ukrainy Lewobrzeżnej.
Szlachcic, awanturnik, kochanek
Mazepa pochodził ze spolonizowanej ruskiej rodziny szlacheckiej. Jego ojciec, podczaszy czernihowski, zapewnił synowi miejsce na dworze króla Jana Kazimierza. Na dworze młody Mazepa odznaczał się wiernością wobec monarchy i… słabością do cudzych żon.
- Najsłynniejsza awantura Mazepy, spopularyzowana przez dziewiętnastowieczną literaturę i sztukę, miała miejsce już po abdykacji Jana Kazimierza, gdy Mazepa wrócił do rodzinnej wsi Mazepińce - wyjaśniała prof. Maria Poprzęcka w audycji Hanny Marii Gizy z cyklu "Kochankowie z masakrą w tle". - Żona Stanisława Falibowskiego została przyłapana przez męża na romansie z Mazepą. Mąż zemścił się w sposób okrutny i pomysłowy: przytroczył nagiego kochanka do dzikiego i rozhukanego konia i puścił w step.
Historia Mazepy rozbudzała wyobraźnię artystów i pisarzy w całej Europie. Kogo? Posłuchaj audycji Hanny Marii Gizy.
Hetman i dyplomata
Możliwe, że ten epizod skłonił Mazepę do udania się na Kozaczyznę, którą znał, gdyż kilkakrotnie udawał się w te rejony z misjami dyplomatycznymi powierzonymi mu przez dwór. W 1669 roku znalazł się w otoczeniu hetmana Prawobrzeżnej Ukrainy (wówczas wasala Imperium Osmańskiego) Petra Doroszenki. W trakcie wykonywania kolejnego poselstwa został schwytany przez oddziały hetmana Lewobrzeżnej Ukrainy (autonomicznej, ale poddanej Rosji od czasów ugody perejasławskiej w 1654 roku). I tam udało mu się zdobyć silną pozycję. Gdy w 1687 roku pod naciskiem Rosji z godności hetmańskiej musiał ustąpić Iwan Samojłowicz, to właśnie Mazepa został jego następcą.
Mazepa lawirował między Rzeczpospolitą, Szwecją i Rosją, by zapewnić Hetmanatowi jak największą autonomię. Początkowo był zwolennikiem opcji prorosyjskiej. Później, gdy zobaczył jak wojsko rosyjskie zachowuje się na terenie Hetmanatu, zmienił front: zwrócił się ku Rzeczpospolitej i Szwecji. W 1708 roku zawarł porozumienie ze Stanisławem Leszczyńskim. Gwarantem umowy był król szwedzki Karol XII.
- Mazepa miał ambicję, żeby Ukraina stała się niepodległym, nowoczesnym państwem na wzór zachodnioeuropejski. Znał te kraje, studiował we Włoszech, we Francji - mówił w audycji Hanny Marii Gizy Piotr Wilkosz, historyk z Działu Militariów Muzeum Narodowego w Krakowie.
Koniec marzeń
Kozacy walczyli ramię w ramię z wojskami szwedzkimi przeciwko Rosji w wojnie północnej. Mazepa wziął udział w decydującej bitwie pod Połtawą 8 lipca 1709, w której car Piotr I Wielki rozgromił przeciwników. Mazepa musiał wraz ze swoim skandynawskim protektorem uciekać do Imperium Osmańskiego. Wiekowy już Mazepa zmarł na terenie Hospodarstwa Mołdawskiego. Ostatecznie niezależność Ukrainy została zniesiona przez carycę Katarzynę II w 1775 roku.
- To nie Mazepa zawiódł Kozaków, to oni zawiedli jego. Nie chcieli przyjąć jego wariantu. Zapłacili zresztą za to strasznie, bo w niedługim czasie odebrano im resztki autonomii – skomentował prof. Marek Urbański w audycji Arkadiusza Ekierta z cyklu "Piękny i Bestia".
bm
