Historia

23 maja

Ostatnia aktualizacja: 23.05.2011 00:00
Na Madagaskarze zginął Maurycy Beniowski.
Audio
  • Opowieść historyczno-literacka Tadeusza Nowakowskiego o "polskim cesarzu Madagaskaru". Archiwalne nagranie Rozgłośni Polskiej RWE
  • Opowieść historyczna-literacka Tadeusza Nowakowskiego o "polskim cesarzu Madagaskaru" (dokończenie). Archiwalne nagranie Rozgłośni Polskiej RWE

1498 - Oskarżony o herezję Girolamo Savonarola, włoski kaznodzieja i reformator religijny, dominikanin, został spalony na stosie. Doprowadził do obalenia we Florencji władzy Medyceuszy i przywrócenia w 1494 roku republiki. (ur. 1452) 

1618 - Defenestracja praska - czescy protestanci, wobec cofnięcia przywilejów nadanych im przez poprzedniego cesarza, wyrzucili przez okno zamku na Hradczanach przedstawicieli Macieja Habsburga. Był to początek wojny trzydziestoletniej (1618 -1648), w wyniku której Czechy utraciły niepodległość.

1707 - Urodził się Karol Linneusz, szwedzki przyrodnik, profesor uniwersytetu w Uppsali. W 1737 roku opublikował "Genera Plantarum" - dzieło dające podwaliny pod system klasyfikacyjny roślin, podstawę dzisiejszej botaniki. (zm. 10.01.1778)

1734 - Urodził się Franz Mesmer, niemiecki lekarz, twórca koncepcji magnetyzmu zwierzęcego i systemu leczniczego zwanego mesmeryzmem. Sednem jego poglądów było istnienie tajemniczego "fluidu". Zdaniem Mesmera choroba była spowodowana zaburzeniami w rozprzestrzenianiu fluidu, a magnetyzer oddziałując na chorego przywracał stan harmonii fluidu. (zm. 05.03.1815) 

1786 - Zmarł Maurycy Beniowski, żołnierz, podróżnik, kosmopolita, za udział w konfederacji barskiej zesłany przez Rosjan na Kamczatkę, skąd uciekł do Makau, a w 1772 roku dotarł do Francji, służył w wojsku francuskim i austriackim, przy pomocy amerykańskich finansistów zorganizował wyprawę na Madagaskar, w celu wyzwolenia wyspy spod władania Francji, tam zginął w potyczce. Autor pamiętników "Historia podróży i osobliwych zdarzeń". Beniowski stał się bohaterem wielu utworów literackich w tym poematu Juliusza Słowackiego "Beniowski". (ur. 1746) 225 rocznica

1788 - Urodził się Dezydery Adam Chłapowski, generał, uczestnik kampanii napoleońskich i powstania listopadowego, rzecznik postępu gospodarczego w Wielkopolsce - w swoich dobrach ziemskich stosował nowoczesne metody uprawy, między innymi płodozmian. Założyciel Ziemstwa Kredytowego, autor podręcznika „O rolnictwie”. (zm. 26.05.1879)  

1799 - Urodził sie Thomas Hood, angielski poeta i humorysta, autor między innymi poematów "Pieśń o koszuli" i "Most westchnień". (zm. 03.05.1845) 

1829 - Z Anglii wyruszyła na statku "Victory" ekspedycja, pod dowództwem sir Jamesa Clarka Rossa i jego wuja sir Johna Rossa, która dokonała odkrycia północnego bieguna magnetycznego Ziemi. 

1865 - Zginął, stracony przez władze carskie, Stanisław Brzóska, generał, kapelan, dowódca ostatniego oddziału powstania styczniowego walczącego na Podlasiu do wiosny 1865 roku. (ur. 30.12.1832)

1842 - Urodziła się Maria Konopnicka, poetka, nowelistka, krytyk i tłumaczka. Do jej najważniejszych utworów należą cykle liryków ludowych "Na fujarce", "Z łąk i pól" oraz "Ku chacie". Dzieci znają ją jako autorkę bajki "O krasnoludkach i sierotce Marysi". (zm. 27.02.1910)

1846 - Urodził się Antoni Kalina, językoznawca, pierwszy profesor filologii słowiańskiej na uniwersytecie we Lwowie, członek Akademii Umiejętności, współpracownik warszawskiego "Słownika języka polskiego", założyciel i redaktor pierwszego polskiego pisma naukowo-etnologicznego - rocznika "Lud". (zm. 03.05.1906) 165 rocznica

1848 - Urodził się Otto Lilienthal, pionier niemieckiego lotnictwa, autor książki „Lot ptaka jako podstawa sztuki latania”. Zginął w trakcie prób szybowca własnej konstrukcji. (zm. 10.08.1896) 

1856 - W czasie wizyty w Warszawie car Aleksander II ogłosił amnestię dla polskich emigrantów, zapowiedział uwolnienie więźniów i zesłańców z Syberii, równocześnie pozbawił wszelkich złudzeń tych, którzy liczyli na przywrócenie statutu prawnego Królestwa sprzed 1831 roku. W jego przemówieniu do szlachty padło słynne "...żadnych marzeń Panowie, żadnych marzeń". 155 rocznica

1871 - Jarosław Dąbrowski, działacz rewolucyjny i niepodległościowy, generał Centralnego Komitetu Narodowego w powstaniu styczniowym, uczestnik Komuny Paryskiej zginął w obronie Paryża. (ur. 1836) 140 rocznica

1874 - Urodził się Antoni Fertner, aktor komediowy. Występował już przed I wojną w filmach niemych polskich i rosyjskich, w których zasłynął jako Antoś lub Antosza. Popularność przyniosły mu role w filmach okresu międzywojennego, między innymi "Papa się żeni", "Ada! To nie wypada", "Jaśnie pan szofer", "Włóczęgi", "Zapomniana melodia". (zm. 16.04.1959)  

1883 - Zmarł Cyprian Kamil Norwid, poeta, dramatopisarz, malarz i rzeźbiarz. Autor cyklów prozy "Czarne kwiaty" oraz "Białe kwiaty", zbioru wierszy "Vade-mecum". Za życia niedoceniany, odkryty ponownie w okresie Młodej Polski. Jego "Dzieła zebrane", wydane przez Juliusza Gomulickiego, ukazały się dopiero w 1968 roku. Tablica pamiątkowa poświęcona pamięci Norwida znajduje się na domu, w którym mieszkał na warszawskim Lesznie. (ur. 24.09.1821)   

1900 - Urodził się Hans Frank, niemiecki polityk, od 1927 roku członek NSDAP, jeden z przywódców III Rzeszy i główny twórca jej systemu prawnego opartego na zasadzie wodzostwa, w okresie 1939 -1945 generalny gubernator okupowanych ziem polskich, zbrodniarz wojenny stracony 16 października 1946 roku.

1900 - Zmarł Władysław Łuszczkiewicz, malarz i historyk sztuki, profesor krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych, współorganizator i pierwszy dyrektor Muzeum Narodowego w Krakowie. (ur. 03.09.1828)

1901 - Urodził się Charles William Morris, amerykański filozof i semantyk, profesor uniwersytetu w Chicago, współtwórca współczesnej postaci semiotyki jako nauki badającej związki między działaniem ludzkim a tworzonymi przez człowieka rozmaitymi systemami znaków, jeden ze współpracowników "Encyklopedia of Unified Science". (zm. 15.01.1979) 110 rocznica

1906 - Zmarł Henryk Ibsen, dramaturg norweski. Światowy rozgłos przyniosły mu poematy "Brand" i "Peer Gynt". Jest też autorem sztuk: "Nora", "Dzika Kaczka" i "Wróg Ludu", w  których ostro skrytykował normy mieszczańskie.uważany za jednego z największych europejskich dramatopisarzy. (ur. 20.03.1828) 105 rocznica

1908 - Urodził się John Bardeen, amerykański fizyk, dwukrotny laureat nagrody Nobla: w 1956 za wynalezienie tranzystora (wraz z Shockleyem i Brattainem) oraz w 1972 za wytłumaczenie zjawiska nadprzewodnictwa (wraz z Cooperem i Schriferem). (zm. 30.01.1991)  

1909 - Urodził się Arnold Rezler, wiolonczelista, dyrygent i kompozytor. Przed wojną był członkiem orkiestry Opery Poznańskiej. W Wilnie prowadził klasę wiolonczeli i chór w Konserwatorium Muzycznym. Po wojnie założył przy Polskim Radiu w Bydgoszczy orkiestrę symfoniczną, był dyrygentem w Filharmonii Narodowej i Teatrze Wielkim oraz wykładowcą w Akademii Muzycznej w Warszawie. (zm. 08.02.2000)  

1921 - Urodził się Grigorij Czuchraj, rosyjski reżyser i pedagog, twórca filmów "Ballada o żołnierzu", "Pamięć", "Trzęsawisko", "Życie jest piękne", "Był sobie dziad i baba" oraz filmów dokumentalnych. (zm. 28.10.2001) 90 rocznica

1922 - Utworzenie Państwowego Instytutu Meteorologicznego w Warszawie.

1923 - Polski żaglowiec szkolny "Lwów" odbył swój pierwszy transatlantycki rejs.

1923 - Urodził się Przemysław Bystrzycki, pisarz, reportażysta, w czasie II wojny światowej - cichociemny, autor powieści "Milczący most", "Wyspa Wniebowstąpienia", opowiadań "Warkocze", "Nessie i inne opowiadania". (zm. 07.10.2004)

1924 - Urodziła się Katarzyna Latałło, malarka, graficzka, ilustratorka, reżyser filmów animowanych, przez wiele lat współpracowała ze studiem filmów animowanych "Se-Ma-For", autorka między innymi filmów: "Dolina diamentów", "List diabła morskiego", "Kłębowisko". (zm. 11.12.2009)

1924 - Sejm uchwalił ustawę o powszechnym obowiązku służby wojskowej

1928 - Urodziła się Rosemary Clooney, amerykańska aktorka i piosenkarka. Grała w filmach "Zabójcze radio", "Białe Boże Narodzenie". (zm. 29.06.2002) 

1934 - Zginęli w policyjnej zasadzce Bonnie Parker (ur. 01.10.1910) i Clyde Barrow (ur. 24.03.1909), powszechnie znani jako Bonnie and Clyde, para amerykańskich przestępców, którzy napadali na banki.

1934 - Urodził się Robert Moog, amerykański projektant i konstruktor elektronicznych instrumentów muzycznych, wynalazca syntezatora elektronicznego, nazwanego jego imieniem, pionier muzyki elektronicznej. (zm. 21.08.2005)

1937 - Zmarł John Davidson Rockefeller, amerykański przemysłowiec i finansista. W 1870 roku stworzył Standard Oil Company of Ohio, które opanowało przemysł rafinerii naftowych w Stanach Zjednoczonych. Rockefeler był najbogatszym człowiekiem świata. Ponad 500 milionów dolarów przeznaczył na fundacje, wśród nich - swojego imienia. (ur. 08.07.1839) 

1945 - Zginął śmiercią samobójczą, po aresztowaniu przez wojska alianckie, Heinrich Himmler, zbrodniarz hitlerowski, dowódca SS i szef policji na obszarze Niemiec, a od 1943 roku - minister spraw wewnętrznych Trzeciej Rzeszy. Po wybuchu wojny był głównym organizatorem terroru na ziemiach okupowanych oraz masowej eksterminacji ludności w obozach koncentracyjnych. (ur. 07.10.1900)   

1951 - W Pekinie władze Chińskiej Republiki Ludowej i Tybetu podpisały układ, na mocy którego Tybet stał się prowincją Chin. 8 lat później w Lhasie, stolicy Tybetu, wybuchło antychińskie powstanie, stłumione po zaciętych walkach. Dalajlama, duchowy i polityczny przywódca, wraz ze 100 tysiącami Tybetańczyków uciekł przed prześladowaniami do Indii. Tam powstał, działający do dziś, tybetański rząd emigracyjny. 60 rocznica

1951 - Urodził się Anatolij Karpow, rosyjski szachista, mistrz świata. Od 2009 roku posiada najwyższy szachowy tytuł trenerski, jest również sędzią klasy międzynarodowej. 60 rocznica

1984 - Pułkownik Ryszard Kukliński, oskarżony o zdradę, w zaocznym procesie został skazany na karę śmierci.

1992 - Włoska mafia zamordowała słynnego sędziego Giovanniego Falcone - znanego z procesów przywódców mafii, jego żonę i dwóch policjantów z obstawy. (ur. 18.05.1939)

1992 - W nocy z 23-go na 24-ty zmarł Janusz Tymowski, inżynier mechanik, profesor Politechniki Warszawskiej, szef przemysłu wojennego Armii Krajowej i zastępca szefa produkcji środków walki w powstaniu warszawskim. (ur. 1902)

1995 - Marek Kamiński i Wojciech Moskal, po ponad 70-dniowej pieszej wędrówce, jako pierwsi Polacy dotarli do Bieguna Północnego.

1996 - W Warszawie powołano Polskie Forum Młodzieży, skupiające przedstawicieli 12 organizacji studenckich i młodzieżowych. 15 rocznica

1998 - Zmarł Tony Halik, podróżnik, filmowiec, pisarz, autor telewizyjnego programu "Pieprz i wanilia". (ur. 24.01.1921)  

2002 - Zmarł Marian Garlicki, chirurg-ortopeda, organizator i rektor Wojskowej Akademii Medycznej w Łodzi, autor wspomnień "Z medycyną od Lwowa do Warszawy". (ur. 08.12.1908)  

2006 - Zmarł Kazimierz Górski, legendarny trener reprezentacji Polski w piłce nożnej, piłkarz. Przed II wojną światową był zawodnikiem klubów lwowskich. Jeden raz zagrał w reprezentacji Polski w 1948 roku w meczu z Danią. W latach 1971 -1976 prowadził reprezentację Polski, z którą zdobył złoty medal na Igrzyskach Olimpijskich w Monachium w 1972 roku. Jest uznawany za najwybitniejszego trenera polskiej reprezentacji narodowej w piłce nożnej. Napisał wspomnienia "Z ławki trenera". (ur. 02.03.1921) 5 rocznica

2007 - Zmarł Kei Kumai, japoński reżyser i scenarzysta, twórca filmów: "Morze przygląda się", "Dla miłości", "Japoński archipelag", "Głęboka rzeka". (ur. 01.06.1930)  

 

Czytaj także

22 maja

Ostatnia aktualizacja: 22.05.2011 00:00
Zmarł cesarz Konstantyn I Wielki.
rozwiń zwiń