Historia

10 września

Ostatnia aktualizacja: 10.09.2011 00:00
Zmarł Jan Józef Lipski, współzałożyciel Komitetu Obrony Robotników.
Audio

1991 - Zmarł Jan Józef Lipski, polityk, historyk literatury, publicysta, żołnierz AK i uczestnik powstania warszawskiego, działacz opozycji demokratycznej w okresie PRL, współzałożyciel KOR, od 1980 roku działacz NSZZ "Solidarność", współtwórca i przewodniczący odrodzonej PPS, autor między innymi prac: "Twórczość Jana Kasprowicza", "Dwie ojczyzny - dwa patriotyzmy", ""Katolickie Państwo Narodu Polskiego", "Szkice o poezji", "KOR. Komitet Obrony Robotników". (ur. 25.05.1926) 20. rocznica

Pozostałe wydarzenia:

1382 - Zmarł Ludwik I Wielki, w Polsce zwany Węgierskim, król Węgier w latach 1342 -1382 oraz Polski w latach 1370 -1382, uważany za jednego z najwybitniejszych władców Węgier: zhołdował Serbię i część Bułgarii, doprowadził do zrównania w prawach magnatów i szlachty węgierskiej, założył uniwersytet w Pecsu, zapewnił sobie i swoim potomkom prawo sukcesji w Polsce. (ur. 05.03.1326)

1454 - Zmarł Bolesław IV, książę warszawski, syn Bolesława III i Anny Holszańskiej. Otaczał opieką mieszczan i instytucje Warszawy. Został pochowany w katedrze warszawskiej. (ur. po 1421)

1797 - Urodził się Piotr Wysocki, instruktor w warszawskiej Szkole Podchorążych, działacz narodowowyzwoleńczy, przywódca spisku, który doprowadził do wybuchu powstania listopadowego w 1930 roku, autor wspomnień "Pamiętnik Piotra Wysockiego o powstaniu 29 listopada 1830 roku". (zm. 06.01.1874) 

1821 - Zmarł Franciszek Zabłocki, komediopisarz, poeta, sekretarz Towarzystwa do Ksiąg Elementarnych, uczestnik powstania kościuszkowskiego, autor wierszy, bajek, sielanek, satyr, ponad 50 komedii: "Fircyk w zalotach", "Sarmatyzm", "Król w kraju rozkoszy". (ur. 02.01.1752) 190. rocznica

1864 - Urodził się Carl Correns, niemiecki botanik i genetyk. Jednocześnie z Erichem von Tschermakiem i Hugo de Vriesem powtórnie odkrył prawa Mendla w 1900 roku. Zmarł 14 lutego 1933 roku.

1876 - Urodził się Stanisław Kętrzyński, historyk, dyplomata, profesor Uniwersytetu Warszawskiego, członek Polskiej Akademii Nauk, współpracownik "Przeglądu Historycznego", w pracy naukowej zajmował się dyplomatyką, sfragistyką, bibliotekoznawstwem, historią średniowieczną Polski, autor licznych prac naukowych, wśród nich: "Gall-Anonim i jego kronika", "Ze studiów genealogicznych", "Polska X-XI wieku". (zm. 26.05.1950) 135. rocznica

1890 - Urodził się Mortimer Wheeler, brytyjski archeolog, twórca metody siatki kwadratów zwanej "siatką Wheelera", stosowanej przy eksploracji stanowisk archeologicznych, autor książek i prekursor programów telewizyjnych poświęconych archeologii. (zm. 22.07.1976)

1890 - Urodził się Franz Werfel, austriacki pisarz żydowskiego pochodzenia, przedstawiciel metafizyczno-religijnego nurtu w ekspresjonizmie, autor noweli "Śmierć drobnomieszczanina", powieści "Pieśń o Bernardecie", dramatu "Jakobowski i Pan Pułkownik", od 1938 roku na emigracji. (zm. 26.08.1945)

1892 - Urodził się Arthur Holly Compton, amerykański fizyk, autor wielu prac z dziedziny fizyki jądrowej i atomowej, odkrywca tak zwanego zjawiska Comptona. W 1927 roku otrzymał nagrodę Nobla. (zm. 15.03.1962)

1898 - Zmarła Elżbieta Bawarska - Sissi, żona cesarza Franciszka Józefa, cesarzowa Austrii i królowa Węgier. Została zamordowana przez włoskiego anarchistę. (ur. 24.12.1837)

1903 - Urodził się Janusz Witwicki, architekt, historyk sztuki, wykładowca na Wydziale Architektury Politechniki Lwowskiej, twórca "Panoramy plastycznej dawnego Lwowa". (zm. 16.07.1946)

1906 - Urodził się Antoni Bohdziewicz, reżyser filmowy. W powstaniu warszawskim był szefem Referatu Filmowego Biura Informacji i Propagandy Komendy Głównej Armii Krajowej. Po wojnie pracował jako reżyser i wykładał w PWSTiF w Łodzi. Autor filmów: "Za wami pójdą inni", "Szkice węglem", "Kalosze szczęścia". Zmarł 20 października 1970 roku. 105. rocznica

1909 - Urodził się Józef Pieracki, aktor filmowy i teatralny, związany z teatrami: Ziemi Opolskiej, Powszechnym, Narodowym oraz Nowym w Warszawie. Grał w filmach: "Popiół i diament", "Pożegnania", "Gdzie jest generał", "Hrabina Cosel", "Ballada o Januszku", "C.K. Dezerterzy". Zmarł 5 sierpnia 1988 roku.

1909 - Urodził się Witold Paryski, taternik, przewodnik tatrzański i ratownik TOPR, działacz ochrony przyrody. Autor artykułów i opracowań dotyczących tematyki górskiej, w tym słynnego przewodnika "Wysokie Tatry" oraz "Wielkiej Encyklopedii Tatrzańskiej", napisanej wspólnie z żoną. Zmarł 16 grudnia 2000 roku.

1919 - Urodził się Mieczysław Wojnicki, piosenkarz i aktor operetkowy. Grał w filmach "Miasto nieujarzmione" i "Młodość Chopina". Jego największe przeboje to: "Kaczuszka i mak", "Jabłuszko pełne snu", "Zakochani są wśród nas". Zmarł 13 stycznia 2007 roku.

1919 - W Saint-Germain-en-Laye podpisano traktat pokojowy między aliantami a Austrią - jeden z traktatów kończących I wojnę światową. Zwycięskie mocarstwa ogłosiły, że Austria i Węgry stały się samodzielnymi państwami. Austrię obarczono odpowiedzialnością za wybuch wojny. Czesi, południowi Słowianie i Rumuni z Siedmiogrodu zostali zaliczeni do grona zwycięzców.

1929 - Urodziła się Olga Teresa Krzyżanowska, polityk, działaczka społeczna, lekarz, poseł na Sejm I, II, III i X kadencji, senator V kadencji. W okresie II wojny światowej harcerka Szarych Szeregów.

1933 - Urodził się Mateusz Święcicki, kompozytor, aranżer, publicysta i dziennikarz radiowy. W latach 1955 -1964 jako pierwszy prowadził jazzowe audycje w polskim radiu, autor muzyki do ponad 200 piosenek, w tym przebojów: "Pod papugami", "Ballada cygańska", "Był taki ktoś". Zmarł 7 sierpnia 1985 roku.

1933 - Urodził się Karl Lagerfeld, niemiecki dyktator mody, uznawany za jednego z najbardziej wpływowych projektantów świata. Jest niezależnym twórcą współpracującym z wieloma ekskluzywnymi markami, między innymi Chloe, Fendi i Chanel. Od 1983 roku kieruje domem mody Chanel.

1939 - Zginął Władysław Raginis, kapitan Korpusu Ochrony Pogranicza, heroiczny dowódca bitwy pod Wizną. Dowodząc 720 żołnierzami, bronił powierzonego mu odcinka przed nacierającym XIX Korpusem pancernym pod komendą generała Heinza Guderiana, liczącym 42 200 żołnierzy. Obrona Wizny, zwana jest w historii "polskimi Termopilami".

1939 - W nocy z 9 na 10 września zginął Marian Buczek, żołnierz Legionów Polskich, członek kolejno Polskiej Partii Socjalistycznej, PPS-Opozycji, Komunistycznej Partii Polski. W XX-leciu międzywojennym kilkakrotnie skazany na wieloletni pobyt w więzieniu za antypaństwową działalność komunistyczną i przynależność do sekcji wojskowej nielegalnej organizacji, będącej agenturą Związku Radzieckiego. (ur. 26.09.1896)

1945 - Urodził się José Feliciano, pseudonim Cheo, amerykański wokalista, gitarzysta i kompozytor, wykonawca popularnych piosenek pochodzenia południowoamerykańskiego, również utworów bluesowych i soulowych, jego najbardziej znane piosenki to: "Che sarà", "Malaguena", "Masters of War", "Hitchcock Railway", "Life Is That Way", "Cuando Pienso En Ti", "Sin Luz".

1949 - Inauguracja warszawskiej działalności Teatru Współczesnego pod dyrekcją Erwina Axera. Od listopada 1945 roku teatr działał w Łodzi jako Teatr Kameralny Domu Żołnierza.

1952 - Izrael i RFN podpisały układ o odszkodowaniach za zbrodnie hitlerowskie popełnione na narodzie żydowskim. Przewidywał wypłatę 3 miliardów marek w ciągu 14 lat.

1960 - Urodził się Colin Firth, angielski aktor, znany z filmów: "Apartment Zero", "Valmont", "Femme Fatale", "Dziennik Bridget Jones", "Angielski pacjent".

1961 - Papież Jan XXIII zaapelował za pośrednictwem telewizji o zachowanie pokoju na świecie. Było to pierwsze telewizyjne wystąpienie głowy Kościoła katolickiego. 50. rocznica

1967 - Film Luisa Bunuela "Piękność dnia" z Catherine Deneuve otrzymał w Wenecji nagrodę "Złotego Lwa".

1974 - Zmarł Melchior Wańkowicz, pisarz, publicysta, uczestnik I wojny światowej, korespondent wojenny Armii Polskiej na Wschodziew latach 1943 -1946  i uczestnik bitwy o Monte Cassino. Był mistrzem opowieści reportażowej, nawiązywał do tradycji gawędy szlacheckiej. Do jego najbardziej znanych książek należą: "Monte Cassino", "Na  tropach Smętka", "Westerplatte". Jest także autorem znanych opowieści i wspomnień, między innymi "Szczenięce lata", "Ziele na kraterze" i "Tworzywo". Od 1958 roku w Polsce. Urodził się 10 stycznia 1892 roku.

1974 - Gwinea Bissau uzyskała niepodległość.

1975 - Zmarł George Paget Thomson, brytyjski fizyk, wykazał doświadczalnie falową naturę elektronów, laureat Nagrody Nobla w 1937 roku w dziedzinie fizyki, za odkrycie nowych właściwości elektronu, pod koniec lat trzydziestych i w czasie II wojny światowej pracował nad wojskowymi zastosowaniami fizyki jądrowej. (ur. 03.05.1892)

1980 - Utworzono Komitet Założycielski Niezależnego Zrzeszenia Studentów, zarejestrowany 17 lutego 1981 roku.

1988 - Zmarł Witold Dederko, fotografik, pedagog, wykładowca łódzkiej PWSTiF, autor prac teoretycznych "Przedmiot rzeczywisty i jego obraz“, "Warsztat techniczny artysty“, w latach 20. fotoreporter Polskiej Agencji Telegraficznej. (ur. 26.03.1906)

1993 - Przywódca Organizacji Wyzwolenia Palestyny Jaser Arafat podpisał dokument o uznaniu Izraela i wyrzeczeniu się przez OWP przemocy. Z kolei premier Izraela Ichcak Rabin parafował dokument uznający OWP.

1999 - Zmarł Tadeusz Kaczyński, muzykolog, publicysta, krytyk muzyczny, założyciel zespołu solistów "Filharmonia imienia Romualda Traugutta". Autor wielu książek z dziedziny muzyki poważnej: "Rozmowy z Witoldem Lutosławskim", "A. Panufnik i jego muzyka", "Lutosławski. Życie i muzyka". Współpracował z Polskim Radiem i radiem francuskim. Po utworzeniu NSZZ "Solidarność" włączył się w działalność Komisji Kultury Regionu Mazowsze, a po ogłoszeniu stanu wojennego działał w  Prymasowskim Komitecie Pomocy Internowanym. Urodził się 18 lutego 1932 roku.

1999 - Zmarł Alfredo Kraus, właściwe nazwisko Alfredo Kraus Trujillo, hiszpański tenor. Występował w Londynie, Hiszpanii i Portugalii, między innymi z Marią Callas, a także na festiwalach operowych w Salzburgu, Edynburgu i Orange. Zasłynął jako odtwórca roli Edgara w "Łucji z Lammermoor" i Elvinio w "Lunatyczce". (ur. 24.09.1927)

2000 - Zmarł William Aaron Nierenberg, amerykański fizyk pochodzenia żydowskiego, profesor na Uniwersytecie Kalifornijskim w Berkeley, w latach czterdziestych, w ramach Projektu Manhattan, uczestniczył w budowie pierwszej amerykańskiej bomby atomowej, specjalista w dziedzinie rezonansu magnetycznego i fizyki nuklearnej. (ur. 13.02.1919)

2008 - W Europejskim Ośrodku Badań Jądrowych CERN w pobliżu Genewy uruchomiono Wielki Zderzacz Hadronów (Large Hadron Collider, LHC), największy na świecie akcelerator cząstek. LHC to największa maszyna świata, zajmuje tunel o długości około 27 kilometrów, położony na głębokości od 50 do 175 metrów pod ziemią.