Historia

5 maja

Ostatnia aktualizacja: 05.05.2011 00:00
Zmarł Napoleon Bonaparte.
Audio
  • Felieton historyczny prof. Mariana Kukiela nadany z okazji 200 rocznicy urodzin cesarza. Zapowiedź - Halina Dorwska.
  • Audycja opracowana na podstawie ujawnionych listów cesarza i dziennika prowadzonego przez panią Walewską - program Władysława Gunthera. Redakcja: Halina Markowska; Kazimierz Sowiński; Karol Dorwski.
  • Reportaż Eugeniusza Romiszewskiego spod Waterloo, przygotowany z okazji 150 rocznicy bitwy (18.06.1815 roku). Redakcja: Janina Radulska; Jerzy Kawka i Wiesław Pisarczyk.

1194 - Zmarł Kazimierz Sprawiedliwy, książę wiślicki i sandomierski, syn Bolesława Krzywoustego. W 1177 roku powołany przez panów małopolskich na tron krakowski (dzielnica senioralna) jako princeps. Usunął starszego brata Mieszka Starego. (ur. 1138)

1504 - Urodził się Stanisław Hozjusz, ksiądz, teolog, pisarz pochodzenia niemieckiego, biskup chełmiński i warmiński, od 1561 roku kardynał. Przewodniczył obradom soboru powszechnego w Trydencie. W 1564 roku sprowadził do Polski zakon jezuitów i założył w Braniewie kolegium jezuickie. Był czołowym przedstawicielem kontrreformacji w Polsce. (zm. 05.08.1579)

1629 - Zmarł Szymon Szymonowic, poeta, humanista, pochodzenia ormiańskiego, jeden z najwybitniejszych twórców epoki staropolskiej, autor wierszy okolicznościowych i patriotycznych oraz sielanek, organizator Akademii Zamojskiej. (ur. 24.10.1558)

1813 - Urodził się Soren Kirkegaard, duński filozof, prekursor współczesnej filozofii egzystencjalnej, autor prac "Bojaźń i drżenie”, "Stadia na drodze życia”. (zm. 11.11.1855)

1818 - Urodził się Karol Marks, niemiecki filozof i ekonomista, teoretyk rewolucyjnej walki proletariatu, autor teorii socjalizmu i materializmu dialektycznego, współzałożyciel I Międzynarodówki, autor "Kapitału" i "Manifestu komunistycznego”. (zm. 14.03.1883)

1819 - Urodził się Stanisław Moniuszko, kompozytor, dyrygent, pedagog, twórca opery narodowej, ojciec polskiej pieśni artystycznej, autor oper: "Straszny dwór", "Halka", "Hrabina”, "Verbum nobile", "Paria", operetek, baletów, ballad oraz ponad 260 pieśni: "Prząśniczka”, "Krakowiaczek”, "Kozak”, "Ojcze z niebios Boże Panie”. (zm. 4.06.1862)

1821 - Zmarł Napoleon Bonaparte, cesarz Francuzów w latach 1804 -1814 i przejściowo w 1815 roku, w wieku 24 lat nagrodzony za zasługi wojenne awansem na stopień generała, w 1799 roku przejmuje władzę we Francji jako pierwszy konsul, a od 1804 roku - jako cesarz, w ciągu kilkunastu lat cała niemal Europa znalazła się pod jego wpływami, kres potędze Napoleona położyła wyprawa przeciwko Rosji w 1812 roku, która zakończyła się zagładą Wielkiej Armii, po klęsce w bitwie narodów pod Lipskiem w 1813 roku cesarz abdykował i został zesłany na Elbę, próba odzyskania władzy - "sto dni” - zakończyła się klęską pod Waterloo i zesłaniem na Wyspę świętej Heleny, uważany za jednego z najwybitniejszych strategów i reformatorów ustroju państwowego i prawa. (ur. 15.08.1769) 190 rocznica

1829 - Otwarcie Biblioteki Raczyńskich w Poznaniu.

1833 - Urodził się Ferdinand von Richthofen, niemiecki podróżnik, geolog i geograf, badacz Chin. Jego największym dziełem była siedmiotomowa monografia Chin, zawierająca atlas geologiczny. (zm. 06.10.1905)

1846 - Urodził się Henryk Sienkiewicz, pseudonim Litwos, pisarz i nowelista, przez wiele lat piszący artykuły do warszawskiej prasy: "Tygodnika Ilustrowanego”, "Przeglądu Tygodniowego” i "Niwy”, w latach 80. XIX wieku w warszawskim "Słowie” i krakowskim "Czasie” rozpoczęto drukowanie w odcinkach „Trylogii”, która cieszyła się dużym zainteresowaniem wśród czytelników, autor nowel: "Latarnik”, "Hania”, "Sachem”, "Za chlebem”, powieści: "Krzyżacy”, "Ogniem i mieczem”, "Potop”, "Pan Wołodyjowski”, "W pustyni i w puszczy”, "Quo vadis”, pierwszy polski laureat literackiej Nagrody Nobla w 1905 roku, jeden z najpopularniejszych pisarzy przełomu XIX i XX wieku, jego utwory wielokrotnie ekranizowano. (zm. 15.11.1916) 165 rocznica

1851 - Urodził się Aleksander Michałowski, pianista, kompozytor, pedagog - profesor w warszawskim konserwatorium, a następnie w Wyższej Szkole Muzycznej, zasłynął jako wykonawca dzieł Chopina, jest uważany za jednego z twórców polskiej szkoły pianistycznej przełomu XIX i XX wieku, do jego uczniów należeli między innymi: Jerzy Lefeld, Wanda Landowska, Władysław Szpilman. (zm. 17.10.1938) 160 rocznica

1861 - Zmarł Michał Szubert, botanik, współzałożyciel Ogrodu Botanicznego w Warszawie, pionier mikroskopowej anatomii roślin w Polsce. (ur. 18.04.1787) 150 rocznica

1863 - Zmarł Francesco Nullo, włoski pułkownik, bojownik walk o wolność Włoch i Polski, uczestnik powstania przeciwko Austriakom w Lombardii w 1848 roku i powstania styczniowego w tak zwanym oddziale garybaldczyków. (ur. 1.05.1826)

1900 - Zmarł Iwan Ajwazowski, rosyjski malarz pochodzenia ormiańskiego, marynista i batalista, autor ponad 6 tysięcy płócien tematycznie wiążących się głównie z morzem. (ur. 29.07.1817)

1903 - Urodził się Wacław Korabiewicz, poeta, pisarz, reportażysta, podróżnik, autor prac etnograficznych, wydał zbiory reportaży "Kajakiem do minaretów”, "Wędrówki po Afryce”, opowiadania "Zwierzaki”, "Gdzie słoń a gdzie Polska”. (zm. 15.02.1994)

1904 - Urodził się Leon Manteufel-Szoege, chirurg, twórca polskiej szkoły chirurgii klatki piersiowej i serca. (zm. 26.03.1973)

1904 - Urodził się Gordon Richards, brytyjski dżokej, odniósł 4870 zwycięstw, 126 razy był czempionem dżokejów w Wielkiej Brytanii, za co dostał tytuł szlachecki. (zm. 10.11.1988)

1911 - Urodziła się Zofia Rydet, fotografik, autorka cyklów: "Mały człowiek”, "Czas przemijania”, "Zapis socjologiczny”, "Nieskończoność dalekich dróg”, "Suita śląska”, przy pomocy fotografii zapisywała obraz społeczeństwa, przede wszystkim wiejskiego. (zm. 24.08.1997) 100 rocznica

1920 - Urodził się Marian Załucki, poeta i pisarz; w latach 60. występował w kabaretach "U Lopka”, "Dudek” i w popularnych programach rozrywkowych: "Podwieczorek przy mikrofonie”, "Poznajmy się”, "Zgaduj zgadula”, autor utworów satyrycznych: "Przejażdżki wierszem”, "Kpiny i kpinki”, "Komu do śmiechu”, utworów dla dzieci i młodzieży: "Dziwne przygody płynącej wody”, "Uszanowanie, panie bocianie”, "Nasi chłopcy na boisku”. (zm. 13.04.1979)

1921 - Urodził się Arthur Leonard Schawlow, amerykański fizyk, wykładowca na Uniwersytecie Stanforda, w 1981 roku wraz z Kai Siegbahnem i Nicolaasem Bloembergenem uhonorowany został Nagrodą Nobla w dziedzinie fizyki za wkład do rozwoju mikroskopii laserowej i elektronowej wysokiej rozdzielczości. (zm. 28.04.1999) 90 rocznica

1928 - Zmarł Józef Rostafiński, botanik, historyk nauk przyrodniczych, profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego, pionier florystyki w Polsce - twórca podstaw polskiego słownictwa botanicznego, autor "Przewodnika do oznaczania roślin w Polsce dziko rosnących”. (ur. 14.08.1850)

1931 - Stanisław Skarżyński i Andrzej Markiewicz zakończyli lot dookoła Afryki, rozpoczęty 1 lutego polskim samolotem PZL Ł-2, pokonali trasę 26 tysięcy kilometrów. 80 rocznica

1934 - W Moskwie został podpisany protokół przedłużający polsko-radziecki pakt o nieagresji do 31 grudnia 1945 roku.

1936 - Wojska włoskie zajęły Addis Abebę, Benito Mussolini proklamował powstanie II Imperium Rzymskiego. 75 rocznica

1939 - Urodził się Ryszard Horowitz, amerykański fotograf polsko-żydowskiego pochodzenia, prekursor komputerowego przetwarzania fotografii, współzałożyciel amerykańskiego Stowarzyszenia Fotografików Reklamowych APA.

1939 - Zmarł hrabia Maurycy Klemens Zamoyski, polityk i społecznik. Jego zasługą była rozbudowa Biblioteki Zamoyskich. Był współtwórcą Centralnego Towarzystwa Rolniczego oraz członkiem Komitetu Narodowego Polskiego w Warszawie. (ur. 1871)

1939 - W reakcji na groźby Hitlera minister spraw zagranicznych Józef Beck wygłosił w Sejmie przemówienie odrzucające roszczenia niemieckie względem Polski. Powiedział między innymi: "...od Bałtyku (...) Polska odepchnąć się nie da !".

1945 - Zmarł Tytus Czyżewski, poeta, malarz, krytyk sztuki, współtworca polskiej awangardy literacko-artystycznej i współzałożyciel grupy formistów. (ur. 20.12.1880)

1945 - Obóz koncentracyjny w Mauthausen-Gusen został wyzwolony przez wojska amerykańskie.

1945 - Wyzwolenie Danii i Holandii spod okupacji niemieckiej.

1946 - Urodziła się Ewa Kuryluk, eseistka, historyk sztuki, malarka uprawiająca malarstwo figuratywne o charakterze narracyjnym, autorka szkiców o tematyce literacko-artystycznej między, innymi "Wiedeńska Apokalipsa”, w 1981 roku przeprowadziła się do Nowego Jorku, gdzie stworzyła między innymi kwartalnik "Zeszyty Literacie”, który rok później znalazł siedzibę w Paryżu. 65 rocznica

1947 - Urząd Bezpieczeństwa aresztował Witolda Pileckiego, rotmistrza kawalerii Wojska Polskiego, żołnierza podziemia, organizatora ruchu oporu w Auschwitz-Birkenau. Był współautorem raportu oświęcimskiego. Został skazany przez władze komunistyczne Polski Ludowej na karę śmierci, wyrok wykonano 25 maja 1948 roku. Kawaler Orderu Orła Białego.

1949 - W Londynie 10 państw podpisało konwencję o utworzeniu Rady Europy. Obecnie do RE należy 47 państw, a jej siedzibą jest Strasburg.

1955 - Republika Federalna Niemiec została przyjęta do Paktu Północnoatlantyckiego (NATO).

1955 - Weszły w życie układy paryskie z 23 października 1954 roku, na mocy których utworzono Unię Zachodnioeuropejską.

1961 - Stany Zjednoczone wystrzeliły pierwszy załogowy statek kosmiczny Mercury 3 z Alanem Shepardem na pokładzie, był to krótki kilkunastominutowy lot balistyczny na wysokość około 400 kilometrów, była to druga załogowa misja w historii astronautyki. Pierwszy lot człowieka w kosmos miał miejsce 12 kwietnia 1961 roku,na pokładzie statku Wostok 1 wykonał go radziecki kosmonauta Jurij Gagarin. 50 rocznica

1967 - Zmarł Szczepan Grzeszczyk, konstruktor lotniczy, lotnik sportowy, szybownik i instruktor szybownictwa. Po II wojnie światowej wyjechał do Stanów Zjednoczonych. (ur. 25.12.1901)

1977 - Zmarł Ludwig Erhard, niemiecki polityk, ekonomista, zwany "ojcem cudu gospodarczego" w RFN. W latach 1949 - 63 sprawował funkcję ministra gospodarki RFN, następnie do 1966 roku był kanclerzem. Od 1966 do 1967 roku przewodniczył Unii Chrześcijańsko-Demokratycznej. (ur. 1897)

1981 - Po ponad 60 dniach strajku głodowego zmarł w więzieniu Maze pod Belfastem Robert Sands, irlandzki republikanin, członek IRA, od 10 kwietnia 1981 roku członek Izby Gmin, w więzieniu napisał książkę "One day in my life”. (ur. 09.03.1954) 30 rocznica

1988 - W Wilnie powstało Stowarzyszenie Społeczno-Kulturalne Polaków, które rok później przeobraziło się w Związek Polaków na Litwie.

1990 - Podczas kongresu jedności PSL "Odrodzenie" i PSL "Wilanowskiego" utworzono Polskie Stronnictwo Ludowe.

1990 - Początek pierwszej rundy rozmów "2+4" (dwa państwa niemieckie i cztery mocarstwa) w sprawie zjednoczenia Niemiec.

1992 - Zmarł Edmund Męclewski, dziennikarz, publicysta, działacz społeczny, żołnierz Armii Krajowej. (ur. 18.12.1913)

2007 - Zmarł Andrzej Kapiszewski, matematyk, socjolog, dyplomata, członek PAN, inicjator powołania w 2000 roku Katedry Bliskiego i Dalekiego Wschodu Uniwersytetu Jagiellońskiego oraz Centrum Języka i Kultury Chińskiej "Instytut Konfucjusza” w Krakowie. (ur. 08.09.1948)

2010 - Zmarła Giulietta Simionato, włoska śpiewaczka operowa, mezzosopran, karierę rozpoczęła występami w La Scali, występowała w Covent Garden, Metropolitan Opera, Operze Lirycznej w Chicago, w 1966 roku zakończyła karierę, by zająć się reżyserią teatralną, uznana za jedną z legend powojennej sceny operowej. (ur. 12.05.1910) 1 rocznica