Выдавецтва варшаўскага фонду Ośrodek Karta і раней публікавала шмат матэрыялаў пра Украіну і Беларусь. Але гэтай восенню колькасць кніг вырасла ў разы.
Агнешка Кныт, намеснік галоўнага рэдактара выдавецтва фонду Ośrodek Karta, гаворыць, што падзеі ва Украіне не маглі пакінуць абыякавай ні яе саму, ні яе калегаў. Але яны глядзяць на падзеі ў гэтай краіне ў сувязі з тымі працэсамі, якія адбываліся і адбываюцца шырэй — ва ўсёй Усходняй Еўропе, закранаючы і іншыя народы, якія тут пражываюць, у т.л. беларусаў, палякаў, яўрэяў і інш.
Даследчыкі не сумняваюцца, што розныя народы перажываюць часам адны і тыя ж працэсы, і разуменне сутнасці таго, што адбываецца, магчыма толькі пры супастаўленні падобных з'яў.
Дарэчы, і Польшча перажывала ў ХХ стагоддзі мноства трагедый, звязаных з агрэсіяй Расіі: ваеннай, ідэалагічнай і інш. Вопыт Польшчы таму неацэнны для аналізу сучасных праблем Украіны і Беларусі.
Адным з буйных праектаў фонду Ośrodek Karta, які тычыцца ўсёй Усходняй Еўропы, з'яўляецца ініцыятыва «Палякі ва Усходняй Еўропе», якая ажыццяўляецца з 2006 года і ахапіла ў т.л. тэрыторыю Беларусі.
Агнешка Кныт: — Больш за дзесяць гадоў таму супрацоўнікі фонду Ośrodek Karta арганізавалі экспедыцыю да палякаў, якія жывуць у Беларусі, Літве, Латвіі, Украіне, Расіі і Казахстане. Там нашы калегі запісвалі біяграфічныя ўспаміны людзей, якія напярэдадні Другой сусветнай вайны жылі ў Рэспубліцы Польшча, а пасля заканчэння вайны па розных прычынах засталіся на гэтых тэрыторыях і не перасяліліся ў Польшчу ў яе новых граніцах.
У рамках гэтага праекту ў мінулым годзе з'явілася старонка ў Інтэрнэце. На ёй прадстаўлены запісаныя рэпартажы, аўдыё- і відэазапісы з гэтымі людзьмі. Усяго за некалькі паездак было запісана больш за 1 тысячу інтэрв'ю.
На старонцы ў Інтэрнэце таксама прадстаўлены біяграфіі герояў нашага праекту, іх фатаграфіі. А сёлета пабачыць свет кніга па выніках праекту “Палякі ва Усходняй Еўропе”. У ёй будуць апублікаваны ўспаміны, запісаныя супрацоўнікамі фонду Ośrodek Karta. І праз прызму гэтых сведчанняў будзе прадстаўлена гісторыя палякаў ва Усходняй Еўропе на працягу амаль усяго ХХ стагоддзя.
Успаміны будуць суправаджацца мінімальным каментарыем. Яны будуць вельмі цікавыя тым, каму неабыякавыя суайчыннікі па-за межамі Польшчы і кантакты палякаў з суседнімі народамі Усходняй Еўропы.
Дарэчы, сярод гэтых матэрыялаў вельмі шмат размоў з людзьмі з Украіны і Беларусі – нашых самых блізкіх суседзяў.
Яшчэ адна кніга, на якую прапануе звярнуць увагу Агнешка Кныт — Historia dziadków, których nie miałem («Гісторыя дзеда і бабулі, якіх у мяне не было») Івана Яблонкі, французскага аўтара, чые продкі — яўрэі — паходзілі з даваеннай Польшчы.
Сёння, калі нацыяналістычны рэжым Пуціна параўноўваецца з нацысцкім рэжымам Гітлера, а вайна Пуціна супраць Украіны і Захаду з аналагічнымі дзеяннямі Гітлера супраць іншых еўрапейскіх краін, гісторыя, расказаная Яблонкам, вельмі павучальная.
Агнешка Кныт: — Гэта вельмі складаная гісторыя. Дзед і бабуля аўтара патрапілі ў турму — яшчэ ў даваеннай Польшчы: за дзейнасць у Кампартыі Польшчы. А ў 1937 г. яны ўцяклі ў Францыю. А адтуль у 1943 г., падчас Другой сусветнай вайны, іх дэпартавалі ў канцлагер Аўшвіц, дзе яны загінулі.
Гэта кніга ўяўляе сабой асабістае падарожжа аўтара ў часе, з'яўляецца спробай пазнання гісторыі сваёй сям'і, а таксама сваёй ідэнтычнасці. Гэта вельмі важна для цэлых пакаленняў людзей, якія пацярпелі падчас Другой сусветнай вайны.
Працягваючы нітку да нашага часу, Агнешка Кныт анансуе выданне біяграфіі Яна Юзафа Ліпскага, польскага публіцыста, крытыка, гісторыка літаратуры левых поглядаў. Нягледзячы на свае сімпатыі да сацыялістычнай ідэі, ён знаходзіўся ў апазіцыі да ўлад Польскай Народнай Рэспублікі: у 1976 годзе быў сярод заснавальнікаў Камітэта абароны рабочых. У 1980 годзе ўступіў у прафсаюз «Салідарнасць». Але пры гэтым да канца жыцця заставаўся сацыялістам.
Ліпскі сімвалізуе сабой чалавека, які не гнуўся разам з генеральнай лініяй той ці іншай партыі, а наадварот, адстойваў пэўныя прынцыпы і ідэі, застаючыся ім верным да канца.
Агнешка Кныт раскрывае змест кнігі, выдадзенай фондам Ośrodek Karta.
Агнешка Кныт: — Яе склалі фрагменты дзённіка Ліпскага, інтэрв'ю з ім, яго артыкулы. Публікуюцца раней невядомыя масаваму чытачу тэксты, знойдзеныя ў архівах, у т.л. лісты, тэксты выступленняў.
Гэта незвычайная гісторыя жыцця чалавека, які вельмі цвяроза ацэньваў грамадска-палітычнае жыццё ў Польшчы. Ён з'яўляўся прыкладам незалежнага мысліцеля, які супрацьстаяў хлусні камуністаў.
Праз прызму біяграфіі Ліпскага чытач можа прасачыць гісторыю Польшчы ад пачатку Другой сусветнай вайны да пераломных 1990-х гг.
Сярод «восеньскіх» выдавецкіх праектаў фонду Ośrodek Karta — кніга, прысвечаная 30-годдзю Польскай гуманітарнай місіі.
Агнешка Кныт: — Гэта свайго роду расказ пра ўсеагульную мабілізацыю палякаў, якія нясуць дапамогу ўсім, хто мае патрэбу амаль на ўсіх кантынентах.
Гісторыю Польскай гуманітарнай місіі мы прадставілі па ўжо адпрацаванай даследчыкамі з фонду Ośrodek Karta методыцы: праз асабістыя ўспаміны, дзённікі, рэпартажы, выразкі з газет, фрагменты архіўных дакументаў. Усё гэта дапоўнена вялікай колькасцю фатаграфій, якія ілюструюць дзейнасць ПГМ.
Гэта кніга дапаможа зразумець перспектывы асобы перад міжнароднымі драмамі, грамадскімі катастрофамі.
У кантэксце цяперашняй вайны ва Украіне гэта кніга робіць акцэнт на спагадзе і дапамозе тым, хто жыве ў нястачы. І таму гэта выданне храналагічна завяршаецца нарысам аб Украіне.
Перакідваючы масток у недалёкую ўжо зіму, Агнешка Кныт прыадкрывае падрабязнасці падрыхтоўкі да выхаду ў свет анталогіі матэрыялаў аб ваенным становішчы ў Польшчы, абвешчаным камуністычнымі ўладамі ПНР у снежні 1981 г., — Dni pogrudniowe («Дні пасля снежня»).
Агнешка Кныт: — Гэта будуць тэксты, якія захоўваюцца ў архіве апазіцыі фонду Ośrodek Karta. Сярод іх больш за 500 дзённікаў. Многія з гэтых матэрыялаў паступілі да нас у выніку конкурсаў, якія праводзіліся ў пачатку 1990-х гг.: "Дзённік ваеннага становішча" і "Час ПНР". Гэтыя дзённікі дагэтуль не публікаваліся. І мы падумалі, што варта іх апублікаваць як унікальнае гістарычнае сведчанне. У кнігу ўвойдзе, аднак, толькі 10 найбольш цікавых сведчанняў, якія будуць прадстаўляць розныя колы грамадства і шырокую геаграфію. Храналагічна анталогія ахоплівае перыяд з 13 снежня 1981 г., г.зн. дня аб'яўлення ваеннага становішча, да 31 снежня 1982 г.
Віктар Корбут
Слухайце аўдыё