Па словах доктара навук Монікі Жуброўскай-Судол з Варшаўскага тэхналагічнага ўніверсітэта, іх аддзяленне і бяспечная ўтылізацыя з ачышчальных збудаванняў з'яўляецца сапраўднай праблемай.
Біяцыдныя мыйныя сродкі, прамысловыя хімікаты, фармацэўтычныя прэпараты, пестыцыды, касметычныя інгрэдыенты, рэчывы з аўтамайстэрняў, бальніц, ферм - людзі выкарыстоўваюць тысячы ці нават мільёны розных хімічных злучэнняў, рэшткі якіх потым трапляюць у сцёкавыя воды.
Гэтак званыя злучэнні падвышанай рызыкі або мікразабруджвальнікі - гэта рэчывы, якія з'яўляюцца ў сцёкавых водах у даволі нізкіх канцэнтрацыях, што робіць іх адносна бясшкоднымі. Аднак гэтыя злучэнні паступова назапашваюцца на ачышчальных збудаваннях і ў навакольным асяроддзі. І толькі тады бачыш, які гэта сур'ёзны выклік.
- Мікразабруджвальнікі не з'яўвіліся ў сцёкавых водах у апошнія гады. Такія забруджванні прысутнічаюць у сцёкавых водах даўно, але мы не ведалі пра іх прысутнасць і не мелі столькі ведаў, колькі цяпер, аб іх шкоднасці. Гэта толькі ў апошнія дзясяткі гадоў у нас ёсць аналітычныя інструменты, якія дазваляюць знайсці невялікую колькасць рэчываў у правераных узорах. Мы таксама ведаем, што мы не павінны дазваляць гэтым забруджвальным рэчывам міграваць у навакольнае асяроддзе, - гаворыць у інтэрв'ю PAP Моніка Жуброўска-Судол з Факультэта будаўнічых інсталяцый, гідратэхнікі і інжынерыі навакольнага асяроддзя Варшаўскага тэхналагічнага ўніверсітэта.
На яе думку, трэба ўважліва адсочваць увесь жыццёвы цыкл тавару, які выходзіць на рынак, — «ад калыскі да магілы». А некаторыя з новых злучэнняў маладаследаваныя і пакуль невядома, як іх нейтралізаваць.
Адной з груп рэчываў, з якімі не могуць справіцца ачышчальныя збудаванні, з'яўляюцца мікрапластык. Яны паступаюць з пластыкавай упакоўкі, сустракаюцца ў касметычных прадуктах і сінтэтычных тканінах. Шмат мікрапластыку таксама трапляе ў ваду пры мыцці адзення з пластыка (напрыклад, флісу, нейлону, поліэстэру).
- Можа падацца, што перапрацоўка пластыкавай упакоўкі ў флісавыя світшоты або коўдры — гэта экалагічны трэнд, таму што мы пазбаўляемся ад адходаў. Але адзенне - таксама крыніца мікрапластыку, — падкрэслівае спецыяліст.
Доктар Жуброўска-Судол сказала, што еўрапейскія ачышчальныя збудаванні пакуль не абавязаны выдаляць мікрапластык. Ачышчаныя сцёкавыя вады, якія трапляюць у рэкі і мора, утрымліваюць гэтыя дробныя часціцы, якія потым застаюцца ў навакольным асяроддзі вельмі доўга. Спецыяліст нагадвае, што мікраскапічныя кавалкі палімераў не толькі ўзаемадзейнічаюць з арганізмам (напрыклад, могуць негатыўна ўплываць на гарманальную сістэму), але і збіраюць забруджванні - іншыя забруджванні збіраюцца на іх паверхні, на іх таксама развіваюцца бактэрыі.
Яшчэ адной крыніцай мікразабруджвальнікаў з'яўляюцца фармацэўтычныя прэпараты, напрыклад, абязбольвальныя, супрацьракавыя прэпараты, гармоны, антыбіётыкі, а таксама ветэрынарныя прэпараты. У ачышчальных збудаваннях лекі цалкам не абясшкоджваюцца. Яны трапляюць у рэкі, што можа паўплываць на функцыянаванне жывёл і раслін. Вядома, што, напрыклад, некаторыя гарманальныя прэпараты нават у малых канцэнтрацыях могуць уплываць на развіццё і размнажэнне рыб або земнаводных.
Надзвычай стойкія хімічныя злучэнні таксама трапляюць у сцёкавыя воды. Да іх адносяцца PFAS, іх часам называюць вечнымі хімічнымі рэчывамі, таму што яны ўтрымліваюць адну з наймацнейшых хімічных сувязей, вядомых нам (паміж вугляродам і фторам).
Людзі ўжо вырабляюць мільёны розных злучэнняў PFAS. Ужо вядома, што PFAS валодаюць канцэрагеннымі і мутагеннымі эфектамі, могуць быць шкоднымі для развіцця плоду, а некаторыя з гэтых злучэнняў таксама выклікаюць псіхічныя захворванні. PFAS выкарыстоўваюцца ў тэфлонавых патэльнях, харчовых упакоўках, напрыклад, ва ўпакоўках для піцы, жаночых сродкаў гігіены, вопратцы, мабільных тэлефонах, касметыцы, туалетнай паперы.
- Кожны з нас мае ўплыў на тое, што трапляе ў сцёкавыя воды, таму што сцёкавыя воды — гэта воды, якія выкарыстоўваюць людзі. Такім чынам тое, што мы выкарыстоўваем у нашым жыцці, уплывае на якасць сцёкавых вод, — рэзюмуе доктар навук Зуброўская-Судол. На яе думку, трэба выхоўваць грамадства, бо простыя змены паводзін могуць многае.
Экспертка раіць, як паменшыць колькасць мікразабруджвальнікаў у сцёкавых водах: не ставіцца да каналізацыі як да смеццевага вядра, звяртаць увагу на склад прадуктаў, якія мы купляем, выбіраць прадукты (у тым ліку адзенне), якія маюць біяраскладальны склад, не абіраць кампаніі, якія пазбягаюць адказнасці за забруджванне навакольнага асяроддзя.
5 лістапада 2024 года ЕС прыняў Дырэктыву аб ачыстцы гарадскіх сцёкавых вод. Яна прадугледжвае, сярод іншага, пашыраную адказнасць вытворцы за прадукцыю, размешчаную на рынку, якая азначае падыход: «плаціць». У адпаведнасці з гэтым прынцыпам, між іншым, вытворцы касметыкі, медыкаментаў і хімікатаў павінны будуць узяць на сябе частку выдаткаў па выдаленні мікразабруджвальнікаў са сцёкавых вод. Змены павінны адбыцца да 2035 года.
- Гэта вялікі крок наперад, таму што прамысловасць будзе па-іншаму глядзець на шкодныя рэчывы, якія яна стварае, — каментуе Моніка Жуброўска-Судол.
ав