Szef rządu stwierdził, że Polska i cała Europa zdają w tym czasie prawdziwy egzamin dojrzałości. "Zjednoczona, solidarna Europa była marzeniem pokoleń Polaków. Musimy obronić to marzenie dla przyszłych pokoleń" - dodał.
O północy 1 maja 2004 r. Polska stała się pełnoprawnym członkiem Unii Europejskiej. Tego dnia unijne członkostwo uzyskały także: Cypr, Czechy, Estonia, Litwa, Łotwa, Malta, Słowacja, Słowenia i Węgry. Było to największe w historii rozszerzenie UE. Oficjalne unijne uroczystości odbyły się w Dublinie (Irlandia pełniła wówczas półroczne przewodnictwo UE). Przed siedzibą prezydent Irlandii Mary McAleese przy dźwiękach „Ody do radości” Beethovena na maszty wciągnięto 25 flag państw Unii. Państwowe uroczystości odbyły się również na placu Piłsudskiego w Warszawie.
W ten sposób spełniły się marzenia Polaków o powrocie do wolnego świata i ostatecznego przełamania podziału kontynentu na konkurujące ze sobą wrogie obozy ideologiczne i polityczne. Polska droga do wolności zaczęła się jednak znacznie wcześniej. Polacy zawsze pamiętali, że z racji swojej historii miejsce ich kraju jest w Europie. Dlatego nigdy nie pogodzili się z życiem w cieniu „żelaznej kurtyny”. Narodziny „Solidarności”, która dała impuls przemianom w Europie Środkowo-Wschodniej, były nie tylko protestem przeciwko ograniczeniom wolności politycznej i gospodarczej – były sprzeciwem wobec podziału Europy.
Podjęcie rozmów na temat stowarzyszenia Polski z ówczesnymi Wspólnotami Europejskimi umożliwiły przemiany ustrojowe po 1989 r. Oficjalne rokowania, rozpoczęte 22 grudnia 1990 r., zakończyły się podpisaniem 16 grudnia 1991 r. Układu europejskiego ustanawiającego stowarzyszenie między Rzeczpospolitą Polską a Wspólnotami Europejskimi i ich państwami członkowskimi, który zaczął obowiązywać 1 lutego 1994 r., 3 miesiące po wejściu w życie Traktatu o Unii Europejskiej.
Wejście do struktur europejskich poprzedził 10-letni proces akcesyjny, rozpoczęty złożeniem przez nasz kraj 8 kwietnia 1994 r. w Atenach wniosku o członkostwo i potwierdzeniem go przez wszystkie państwa członkowskie podczas konferencji w Essen 9–10 grudnia 1994 r. Negocjacje akcesyjne zainaugurowano oficjalnie 31 marca 1998 r. Do końca 2000 r. Polska zdążyła zakończyć rozmowy w 25 spośród 30 obszarów negocjacyjnych; w wypadku 9 z nich uzgodniono okresy przejściowe. Pozostałe 5 obszarów rozpatrywano w latach 2001–02. Szczególnie wiele czasu poświęcono dostępowi Polaków do europejskich rynków pracy oraz dopłatom do produkcji rolnej. Negocjacje zakończono 13 grudnia 2002 r. podczas unijnego szczytu w Kopenhadze, gdzie ustalono ostatnie elementy umowy akcesyjnej. W centrum zainteresowania polskiej delegacji znalazły się sprawy rolnictwa i budżetu na inwestycje strukturalne.
Polska została członkiem Unii Europejskiej na mocy Traktatu akcesyjnego podpisanego 16 kwietnia 2003 r. w Atenach, który stanowił prawną podstawę naszej akcesji. W imieniu naszego kraju pod traktatem podpisali się ówczesny premier Leszek Miller, minister spraw zagranicznych Włodzimierz Cimoszewicz i minister ds. europejskich Danuta Hübner.7 i 8 czerwca 2003 r. odbyło się referendum akcesyjne, w którym za członkostwem w UE opowiedziało się 77,45% obywateli biorących udział w głosowaniu, 22,55% było przeciw. Frekwencja wyniosła 58,85%.
23 lipca 2003 r. traktat akcesyjny został ratyfikowany przez ówczesnego prezydenta Aleksandra Kwaśniewskiego. Jak zaznaczył, do złożenia podpisu pod tym dokumentem upoważnili go Polacy, którzy w referendum opowiedzieli się za przystąpieniem Polski do Unii Europejskiej. Nawiązując do polskiego członkostwa w NATO, prezydent podkreślił, że oto spełniają się marzenia wielu pokoleń Polaków, „którzy miejsce naszej Ojczyzny widzieli zawsze wśród państw demokratycznych i otwartych, szanujących prawa człowieka, budujących swoją pomyślność na przedsiębiorczości i aktywności obywateli”
Aż 91% Polaków deklaruje poparcie dla naszego członkostwa w Unii Europejskiej. Za największe korzyści uznają fundusze unijne (58%) i otwarte granice (45%). Główną gospodarczą korzyścią Polski z członkostwa jest jednak przyspieszony rozwój, możliwy m.in. dzięki udziałowi w jednolitym rynku europejskim, a także handlowi zagranicznemu, transferom z budżetu UE, bezpośrednim inwestycjom zagranicznym czy swobodnemu przepływowi osób. W czasie naszego członkostwa w UE PKB na głowę mieszkańca wzrósł z 49% do 76% średniej UE–27. W ciągu 18 lat znacząco zmniejszyliśmy dystans dzielący nas od krajów Europy Zachodniej, a niektóre z nich prześcignęliśmy.
Polska była największym (w wartościach bezwzględnych) beneficjentem netto budżetu UE w perspektywie finansowej 2007–13. W 2018 r. Ministerstwo Finansów poinformowało, że od początku członkostwa Polski w UE do końca sierpnia 2018 r. otrzymaliśmy z unijnego budżetu 153,3 mld euro wsparcia. W tym samym czasie Polska przekazała do UE ok. 50,5 mld euro. Od 2004 r. polscy rolnicy są beneficjentami wspólnej polityki rolnej, przede wszystkim dopłat bezpośrednich. Instrumenty WPR przyśpieszyły procesy przekształcania i restrukturyzacji polskiego rolnictwa, znacznie zmieniły polską wieś.
Tematyka europejska była i jest obecna w wielu wymiarach działalności parlamentarnej. Ważnym elementem prac legislacyjnych są ustawy wykonujące prawo unijne. Za sprawy związane z funkcjonowaniem UE i polskim członkostwem w niej w Senacie odpowiada Komisja Spraw Zagranicznych i Unii Europejskiej. Do jej zadań należy m.in. opiniowanie dokumentów, zajmowanie stanowisk i wyrażanie opinii na temat projektów umów międzynarodowych, których stroną mają być Unia Europejska, Europejska Wspólnota Energii Atomowej lub ich państwa członkowskie, planów pracy Rady Unii Europejskiej, rocznych planów legislacyjnych Komisji Europejskiej, rozpatrywanie informacji i innych dokumentów przedkładanych przez Radę Ministrów oraz organy Unii Europejskiej. Obowiązki Prezydenta RP, Rady Ministrów, a także obowiązki i uprawnienia Sejmu oraz Senatu i ich organów w sprawach wynikających z członkostwa Polski w UE określa tzw. ustawa kooperacyjna. Duże znaczenie ma współpraca parlamentarna zarówno między państwami członkowskimi, jak i Parlamentem Europejskim, prowadzona na wielu poziomach i w różnych wymiarach.
Podczas 31. posiedzenia 8 października 2021 r. Senat przyjął rezolucję o miejscu Polski w Unii Europejskiej. Izba uznała w niej orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego z 7 października 2021 r. w sprawie wyższości prawa Unii Europejskiej nad prawem polskim za niezgodne z Konstytucją RP i sprzeczne z wymogami polskiej racji stanu. W rezolucji senatorowie wyrazili przekonanie, że Konstytucja RP i prawo UE nie stoją w sprzeczności, a odnosząc się do tych samych wartości – wolności, godności jednostki, solidarności społecznej i rządów prawa – uzupełniają się. „Tak długo, jak Rzeczpospolita Polska, z woli Narodu wyrażonej w referendum, jest członkiem Unii Europejskiej, prawo europejskie winno być w naszym kraju przestrzegane” – czytamy w dokumencie. Jak podkreślili senatorowie, członkostwo w Unii Europejskiej zwiększa dobrobyt i bezpieczeństwo Polski, a w interesie naszych obywateli jest korzystanie z praw i wolności zapisanych w traktatach europejskich. „Tych praw trzeba wspólnie bronić” – napisali w rezolucji. Senatorowie zadeklarowali, że Izba będzie stać na straży interesu narodowego, którym jest dalsza obecność Polski w Unii Europejskiej.
PAP/ks