Rok 2025 jest rokiem stulecia polskiej radiofonii

Prócz działalności przemysłowej na rzecz instytucji państwowych Polskie Towarzystwo Radiotechniczne położyło także fundamenty pod polską radiofonię, uruchamiając w roku 1925, własnym kosztem, pierwszą w Polsce nadawczą stację radiofoniczną.

Próbna Stacja Polskiego Towarzystwa Radiotechnicznego. Uroczystość z okazji nadania 100 audycji: artyści przed mikrofonem.

Narodowe Archiwum Cyfrowe

"Tu próbna stacja radionadawcza Polskiego Towarzystwa Radiotechnicznego w Warszawie, fala 385 metrów!" - takimi słowami 1 lutego 1925 roku o godzinie 18.00 rozpoczyna się historia radia cywilnego w Polsce. Ta zapowiedź, zachowana w archiwum Polskiego Radia, została powtórzona i nagrana przez dyrektora tej stacji, inżyniera, oraz dyrektora Spółki Akcyjnej Polskie Towarzystwo Radiotechniczne Romana Rudniewskiego kilka lat po rozpoczęciu nadawania. Dlaczego aż po kilku lat? Dlatego, że nagrywanie dźwięków przez radio rozpoczęło się dopiero w latach 30. Z tego powodu niestety nie zachował się w archiwach głos pierwszej spikerki Haliny Wilczyńskiej. Nie było w Polsce wtedy i takiego zawodu (spikera — ed.). Halina Wilczyńska pracowała w dziale produkcji Polskiego Towarzystwa Radiotechnicznego, ale ktoś usłyszał i docenił jej głos i stwierdził, że świetnie sprawdziłaby się jako spikerka.

Wnętrze warsztatów - pracownicy przy montażu radioodbiorników

Polskie Towarzystwo Radiotechniczne (w skrócie PTR) od 1922 roku prowadziło produkcję sprzętu radiotechnicznego. Była to największa polska firma w tej dziedzinie. Chociaż pierwsze wytwórnie sprzętu radiowego, na przykład, Farad oraz Radjopol powstały w Warszawie już na przełomie 1919 i 1920. 11 kwietnia w 1923 roku Stowarzyszenie Radiotechników Polskich przyjęło dokument, w którym zawarło swoje opinie na temat wytycznych do ustawy radiotelegraficznej. Przedtem radio było sprawą wojskową. Rejestrację aparatów radiowych rozpoczęto 1 grudnia 1924 roku. Przez pierwszy miesiąc zarejestrowano 170 abonentów. Warto dodać, że w 1925 roku zarejestrowano w Polsce 16 wytwórni radiotechnicznych. Prócz działalności przemysłowej na rzecz instytucji państwowych Polskie Towarzystwo Radiotechniczne położyło także fundamenty pod polską radiofonię, uruchamiając w roku 1925, własnym kosztem, pierwszą w Polsce nadawczą stację radiofoniczną. Studio mieściło się w głównym budynku administracyjnym przy ul. Narbutta 29, w lewym skrzydle połączono dwa pokoje, tworząc dla potrzeb studia przyokienną salę o powierzchni około 80 metrów kwadratowych.

“Pierwsze moje zetknięcie z radiem nastąpiło w roku 1925. Wówczas w gronie kilku moich kolegów wystąpiłem przed mikrofonem pierwszej jeszcze eksperymentalnej rozgłośni polskiej. To nie było jeszcze Polskie Radio, tylko nazywało się, o ile pamięć mnie nie myli, Polskie Towarzystwo Radiotechniczne, PTR, zdaje mi się. Otóż ta eksperymentalna rozgłośnia mieściła się na niewielkim ogrodzonym terenie przy ulicy Narbuta. Wówczas Narbuta gubiła się gdzieś w polu i tam na tym terenie skupione były wszystkie urządzenia pierwszej polskiej radiostacji. A więc maszt antenowy, studio, aparatura nadawcza. Kierownikiem artystycznym i speakerem w jednej osobie był Alojzy Kaszyn. To było moje, jak już powiedziałam, pierwsze zetknięcie z radiem. Ale ten pierwszy mój występ przed mikrofonem, pamiętam, że recytowałem wówczas wiersz Lechonia Mochnacki. To był mój konik taki, mój popisowy wiersz, z którym bardzo często występowałem na estradach. Otóż pierwszy ten mój występ nie wywarł na mnie specjalnego wrażenia. Jakoś nie mogłem wyobrazić sobie, że jestem słyszany dalej jak w sąsiednim pokoju kontrolnym" - wspominał pierwszy spiker Tadeusz Bocheński.

Siedziba Polskiego Towarzystwa Radiotechnicznego przy ul Narbutta w Warszawie

Jak wyglądało to pierwsze polskie studio?  

“Podłogę studia wyłożono grubymi chodnikami kokosowymi. Sufit i ściany obito zielonym suknem. Okna zasłonięte kotarami z takiegoż sukna. W studio ustawiono mikrofon na drewnianym statywie. Był to mikrofon dynamiczny w wagi kilku kilogramów, spoczywający na hamaku z grubego wojłoku i na amortyzatorach z gumy porowatej. Oprócz mikrofonu w studiu znajdował się tylko fortepian. Kable łączyły mikrofon z amplifikatornią po drugiej stronie korytarza. Obok studia w małym pokoiku zainstalowany był głośnik kontrolny typu kotwiczkowego Radio Vox”, — relacja jednego z naocznych świadków, zachowana w Archiwum Polskiego Radia.

W takich warunkach i przed takim mikrofonem rozpoczęły się próby techniczne stacji nadawczej Polskiego Towarzystwa Radiotechnicznego trwały od listopada 1924 roku, ich odbiór był szeroko komentowany przez polskich radioamatorów. W końcowym okresie prób przyjął się wśród warszawiaków zwyczaj, że ci, którzy usłyszeli próbną stację, dawali znak gasząc i zapalając światła w swoich oknach. Program szedł początkowo trzy razy w tygodniu. Najpierw przez pół godziny, później godzinę, wreszcie dwie godziny. 1 lutego 1925 roku rozpoczęto nadawanie programu codziennie i tę datę należy przyjąć za początek nadawania radiowych programów w Polsce. Większość czasu antenowego zajmowała muzyka. Został odtworzony przed mikrofonem z płyt, lub artyści występowali na żywo. O tym wspominał Karol Stromenger, muzyk i krytyk muzyczny, który występował jeszcze w tej prehistorycznej stacji PTR:

“Żeby wypełnić program to się przestawiało taką starą tubę gramofonową do mikrofonu, który był tak wielki, że nie można było go ruszyć z miejsca, i puszczały się płyty. To był genialny wynalazek. To było śmieszne. O taśmach w ogóle jeszcze mowy nie było”.

Roman Rudniewski podczas wygłaszania przemówienia z okazji 100 audycji Próbnej Stacji Polskiego Towarzystwa Radiotechnicznego

W pierwszych dniach codziennej pracy rozgłośni Polskiego Towarzystwa Radiotechnicznego występowali tylko soliści z akompaniamentem fortepianu lub niewielkich zespołów kameralnych. Do kwietnia wystąpiło przed mikrofonem 70 osób. W karnawale stacja nadawała raz muzykę taneczną aż do północy i po raz pierwszy wiele par w Polsce tańczyło przy głośnikach.

Wystąpił przed mikrofonem, między innymi, pewien śpiewak i na pamiątkę pozostawił dyrekcji PTR-u zdjęcie z własnoręczną dedykacją tej treści. Jan Kiepura, młody, utalentowany tenor opery warszawskiej, znany stolicy z sukcesu w roli Fausta i Turida w rycerskości. Za swój występ otrzymał 25 złotych tytułem zwrotu kosztów, zwłaszcza dojazdu do leżącej wówczas na peryferiach Warszawy rozgłośni. Cztery lata później, w roku 1929, ten sam Jan Kiepura, za prawo transmitowania przez Polskie Radio jego koncertu z Filharmonii Warszawskiej, zażąda i otrzyma 20 tysięcy złotych.

Organizatorzy programu radiowego nadawanego z wytwórni PTR po dwóch miesiącach przekonali się, że nie można programu radiowego przygotowywać siłami społecznymi, karmiąc się tylko entuzjazmem. W końcu kwietnia ogłoszono zawieszenie audycji radiowych. Wywołało to ogromne wzburzenie słuchaczy, czemu dała wyraz warszawska prasa. Przedsiębiorstwa radiotechniczne  opodatkowaly się dobrowolnie na rzecz radiostacji. Przedłużyło to jej działalność o miesiąc. W czerwcu 1925 roku audycje nadawano już nieregularnie, a w lipcu stacja zamilkła. Nie tylko z powodu braku pieniędzy, ale także z powodu burz wiosennych, które zakłócały odbiór. Ponownie próbna stacja radionadawcza PTR odezwała się po kilku tygodniach, 18 sierpnia, by poinformować słuchaczy, że koncesję na radiofon w Polsce otrzymała spółka założona przez doktora Zygmunta Chamca pod nazwą Polskie Radio. Jednak to nie było końcem działania tej stacji.

Zapraszamy do wysłuchania audycji Krystyny Sribniak.

Posłuchaj

08:56 P 01_02 100 ROCZNICA POLSKIEGO RADIA OK.mp3 100 Lat Polskiej Radiofonii