"Książę Adam Jerzy Czartoryski. Polska, Francja, Europa" - to tytuł otwartej właśnie w Paryżu wystawy, zorganizowanej z okazji 150. rocznicy śmierci polityka, dyplomaty i męża stanu. Według autorów ekspozycji, był on jednym z prekursorów współczesnej Europy.
Wystawa w Bibliotece Polskiej w Paryżu prezentuje dziesiątki pamiątek, rękopisów, dzieł sztuki związanych z postacią księcia Adama J. Czartoryskiego (1770-1861). Wszystkie te przedmioty zgromadzono tuż obok dawnej rezydencji bohatera ekspozycji - słynnego Hotel Lambert - położonej na wyspie św. Ludwika.
Na zwiedzających czekają autentyczne rękopisy, w tym listy, które polski polityk i dyplomata pisał do koronowanych głów swojej epoki w obronie sprawy polskiej. Wśród pokazywanych dokumentów jest akt detronizacji cara Mikołaja I podpisanty przez Czartoryskiego jako prezesa Rządu Narodowego podczas powstania listopadowego 1830-1831.
Twórcy wystawy starają się pokazać, że książę był dyplomatą o europejskich horyzontach, który pod niektórymi względami wyprzedzał swoją epokę. Może o tym świadczyć kluczowe dzieło Czartoryskiego, napisany po francusku w 1830 r. esej "List o dyplomacji", którego pierwsze wydanie można obejrzeć na wystawie. Autor rozwinął w tym dziele swoją wizję pokojowej Europy, szanującej prawa jednostki i broniącej słabszych narodów przed silniejszymi.
Jak mówi Arkadiusz Roszkowski z Biblioteki Polskiej, wspomniane dzieło świadczy o tym, że Czartoryski może uchodzić za "jednego z prekursorów zjednoczonej Europy". "List o dyplomacji", wznowiony w bieżącym roku po raz kolejny po francusku ze wstępem przewodniczącego Parlamentu Europejskiego Jerzego Buzka, nie doczekał się do tej pory polskiego tłumaczenia.
- Bardzo ciekawe jest to, że Czartoryski tworzył politykę ochrony małych narodów słowiańskich na dzisiejszych Bałkanach, wtedy okupowanych przez Turcję, i próbował znaleźć dla nich protektora w Rosji. Okazało się jednak, że Rosja nie była najlepszym kandydatem na takiego obrońcę - zauważył Roszkowski. Dodał, że "bałkańska" aktywność Czartoryskiego wydaje się aktualna także dzisiaj, gdy Chorwacja i Serbia są coraz bliżej wstąpienia do Unii Europejskiej.
Na emigracji we Francji po powstaniu listopadowym książę rozwinął na Bałkanach sprawną sieć swoich dyplomatów, których zazdrościły mu nawet ówczesne władze w Paryżu. Jednym z eksponatów pokazywanych na wystawie jest pokryty szkarłatnym obiciem fotel, w którym zasiadał kiedyś książę Adam J. Czartoryski.
Paryską wystawę o Czartoryskim można obejrzeć do 16 grudnia.