Rząd którym kierował został powołany przez Sejm 24 sierpnia 1989 roku. Opozycja solidarnościowa otrzymała w nim 12 miejsc, a była koalicja rządowa - PZPR, ZSL oraz SD - 11 miejsc. Gabinet został zatwierdzony przez Sejm i prezydenta Wojciecha Jaruzelskiego 12 września 1989 roku.
Rząd Tadeusza Mazowieckiego odegrał przełomową rolę w ewolucyjnym procesie przenoszenia władzy z dawnego obozu PZPR do ”Solidarności”. Gruntownie zmieniono ustrój polityczny, wprowadzono pełen zakres swobód obywatelskich, system wielopartyjny, zmieniono godło i nazwę państwa - z Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej na Rzeczpospolita Polska. Jeszcze w grudniu 1989 roku przeprowadzono istotną zmianę konstytucji, na mocy której między innymi usunięto preambułę, napisano od nowa treść rozdziałów o ustroju politycznym i gospodarczym, wzmocniono pozycję związków zawodowych i wprowadzono jednolite pojęcie własności. Dzięki tym zmianom możliwe stało się przeprowadzenie transformacji gospodarczej.
Tadeusz Mazowiecki nie żyje: serwis specjalny portalu PolskieRadio.pl >>>
Rząd realizował też tzw. plan Balcerowicza, który uruchomił reformy gospodarcze, w tym urynkowienie gospodarki i procesy prywatyzacyjne. Przywrócił także samorządność w Polsce i znaczenie społeczności lokalnej. W sejmowym expose sprzed 24 lat, Tadeusz Mazowiecki powiedział między innymi, że utożsamia się z ideałami "Sierpnia". Dodał, że tylko solidarne działanie wszystkich Polaków pozwoli naszemu krajowi osiągnąć sukces. Tadeusz Mazowiecki podkreślił, że utworzenie jego rządu było możliwe dzięki współpracy wszystkich.
W sejmowym expose Tadeusz Mazowiecki mówił o „grubej linii”, co miało oznaczać brak odpowiedzialności nowego rządu za szkody poczynione w gospodarce przez władze komunistyczne. Krytycy Tadeusza Mazowieckiego zaczęli interpretowali jego słowa jako pobłażliwość dla byłych działaczy politycznych PRL i podległych im służb bezpieczeństwa.
Oceny
Po latach różne były oceny rządu Tadeusza Mazowieckiego. Jedni uważali, że zdołał on stworzyć podwaliny pod III RP i przeprowadzić Polaków pokojową drogą z dyktatury do demokracji. Ich zdaniem, warunki w jakich w 1989 roku Mazowiecki przejmował władzę wymuszały ostrożność i wolniejsze tempo zmian. Zwracali też uwagę, że resorty spraw wewnętrznych oraz obrony były obsadzone przez działaczy PZPR, w administracji pracowało dużo osób związanych z dawnym systemem, a w Polsce stacjonowało kilkadziesiąt tysięcy żołnierzy rosyjskich. Krytycy rządu Mazowieckiego podkreślali negatywne konsekwencje "grubej kreski", czyli brak rozliczeń, niechęć do lustracji i dekomunizacji oraz akceptację funkcjonowania środowisk postkomunistycznych w polskiej polityce oraz gospodarce, a także zbyt drastyczne dla społeczeństwa skutki reform Balcerowicza.
Skład rządu
12 września Mazowiecki przedstawił Sejmowi skład swego rządu. Obsady poszczególnych resortów nie konsultował z Wałęsą, który zarzucił mu niewdzięczność. Były to pierwsze symptomy rysującego się rozłamu w obozie solidarnościowym.
Rząd Mazowieckiego tworzyło 24 ministrów: 12 z Solidarności (oprócz premiera byli to: Leszek Balcerowicz, Jacek Ambroziak, Artur Balazs, Izabella Cywińska, Aleksander Hall, Jacek Kuroń, Jerzy Osiatyński, Aleksander Paszyński, Henryk Samsonowicz, Tadeusz Syryjczyk i Witold Trzeciakowski), po czterech z PZPR (Czesław Kiszczak, Florian Siwicki, Marcin Święcicki i Franciszek Wielądek) i ZSL (Czesław Janicki, Aleksander Bentkowski, Bronisław Kamiński i Andrzej Kosiniak-Kamysz) trzech z SD (Jan Janowski, Marek Kucharski, Aleksander Mackiewicz) i jeden niezależny (Krzysztof Skubiszewski). Na rzecznika rządu wybrano Małgorzatę Niezabitowską.
W rękach komunistów wciąż pozostawały resorty: spraw wewnętrznych (Kiszczak), obrony narodowej (Siwicki), współpracy gospodarczej z zagranicą (Święcicki) i transportu, żeglugi i łączności (Wielądek). Ponadto na prezesa Narodowego Banku Polskiego wybrano członka PZPR prof. Władysława Bakę.
Rząd Tadeusza Mazowieckiego funkcjonował do końca 1990 roku. Dymisja została złożona 25 listopada 1990 roku, nazajutrz po porażce Tadeusza Mazowieckiego w wyborach prezydenckich. Sejm przyjął dymisję rządu 14 grudnia 1990 roku. Gabinet został zastąpiony przez rząd Jana Krzysztofa Bieleckiego na początku 1991 roku.
Jak doszło do powierzenia teki premiera Mazowieckiemu?
Tadeusz Mazowiecki był zwolennikiem przejęcia władzy z rąk PZPR na drodze rokowań. Aktywnie brał udział w rozmowach Okrągłego Stołu, stając się jednym z głównych twórców porozumienia, na mocy którego 4 czerwca 1989 odbyły się nie w pełni demokratyczne, częściowo wolne wybory parlamentarne. Podczas rozmów Okrągłego Stołu, NSZZ "Solidarność" i obóz rządzący doszły do przedwyborczego porozumienia, w myśl którego opozycja miała dysponować nie więcej niż 35. procentami mandatów w Sejmie, co dawało maksimum 161 miejsc. Pozostałe były zagwarantowane dla rządzących.
Pierwszą próbę sformowania nowego rządu po wyborach czerwcowych podjął gen. Czesław Kiszczak. Zadanie to powierzył mu gen. Wojciech Jaruzelski, wybrany przez Zgromadzenie Narodowe 19 lipca 1989 r. na prezydenta. 2 sierpnia 1989 r. Kiszczak został powołany przez Sejm na stanowisko premiera.
W tym czasie przewodniczący Solidarności Lech Wałęsa rozpoczął zabiegi o sformowanie rządu koalicyjnego z zastrzeżeniem, że sam nie zamierza zostać premierem. Efektem jego działań była koalicja Solidarności ze Zjednoczonym Stronnictwem Ludowym (ZSL) i Stronnictwem Demokratycznym (SD). W zaistniałej sytuacji 14 sierpnia gen. Kiszczak zrezygnował z misji tworzenia rządu.
W związku z tym 19 sierpnia Jaruzelski powierzył misję tworzenia rządu Mazowieckiemu. Tego samego dnia nowemu premierowi poparcia udzieliła Krajowa Komisja Wykonawcza NSZZ "Solidarność".
Według prof. Antoniego Dudka na objęcie przez kandydata Solidarności urzędu premiera wpływ miały m.in. strajki, które przetoczyły się przez Polskę latem 1989 r. Historyk przytoczył słowa członka Biura Politycznego KC PZPR Zdzisława Balickiego, który w październiku tego roku oceniał, że sformowanie rządu przez gen. Kiszczaka byłoby równoznaczne z wybuchem na szeroką skalę demonstracji ulicznych.
W rozmowach Wałęsy z Jaruzelskim na temat obsady stanowiska premiera oprócz Mazowieckiego wymieniono dwie inne kandydatury - Jacka Kuronia i Bronisława Geremka. "Za Mazowieckim przemawiało kilka argumentów: jako wieloletni działacz katolicki mógł liczyć na wyraźne poparcie Kościoła; pozostawał poza OKP (Obywatelskim Komitetem Parlamentarnym), a od czasu wiosennego sporu wokół sposobu prowadzenia kampanii wyborczej znajdował się w opozycji do grupy Geremka, co pozwalało przypuszczać, że będzie z nią walczył, zapewniając Wałęsie rolę arbitra; wreszcie wydawał się - w porównaniu z Geremkiem czy Kuroniem - człowiekiem bardziej podatnym na wpływy i Wałęsa liczył, że za jego pośrednictwem uzyska kontrolę nad rządem bez brania bezpośredniej odpowiedzialności za jego działalność. Szybko okazało się, że w dwóch ostatnich kwestiach przewodniczący Solidarności mocno się pomylił" - podkreślił Dudek w "Historii politycznej Polski 1989-2005".
Biografia Tadeusza Mazowieckiego
Tadeusz Mazowiecki urodził w 1927 roku w Płocku. Studiował na Wydziale Prawa Uniwersytetu Warszawskiego. Związał się ze Stowarzyszeniem PAX, był m.in. redaktorem naczelnym "Wrocławskiego Tygodnika Katolików". Usunięty ze Stowarzyszenia za bunt przeciwko przywódcy PAX Bolesławowi Piaseckiemu założył w 1956 r. warszawski Klub Inteligencji Katolickiej. Założyciel i redaktor naczelny od 1958 r. przez 22 kolejne lata, katolickiego miesięcznika "Więź".
W 1961 r. Mazowiecki został posłem na Sejm z ramienia Koła Znak - był nim do 1971, kiedy został skreślony z listy posłów. W 1970 r., po wydarzeniach na Wybrzeżu, próbował zdobyć informacje o tym, co się tam stało. W 1968 r. był jedynym posłem, który podjął się przekazać marszałkowi Sejmu petycję protestującej młodzieży z Wrocławia. Był też autorem i sygnatariuszem - wraz z pozostałymi posłami Znaku - interpelacji poselskiej do premiera w sprawie wydarzeń marcowych 1968 r. i brutalnej akcji milicji.
W 1976 r. był sygnatariuszem protestu przeciwko wprowadzeniu do konstytucji zapisu o "kierowniczej roli PZPR". W 1977 r. został mężem zaufania i rzecznikiem głodujących w warszawskim kościele św. Marcina członków i sympatyków Komitetu Obrony Robotników. W 1978 r. został współzałożycielem nielegalnego Towarzystwa Kursów Naukowych.
Tadeusz Mazowiecki w Radiach Wolności. Nagrania archiwalne w serwisie specjalnym portalu PolskieRadio. pl >>>
Jako inicjator apelu 64 intelektualistów solidaryzujących się ze strajkującymi robotnikami Wybrzeża udał się w sierpniu 1980 r. do Stoczni Gdańskiej, gdzie został przewodniczącym komisji ekspertów Międzyzakładowego Komitetu Strajkowego. - Rocznica tego wydarzenia, które ruszyło z posad bryłę świata, bryłę Europy, powinno być świętem wszystkich, świętem wspólnym - powiedział Mazowiecki w dwudziestą rocznicę Sierpnia. Pełnił funkcję redaktora naczelnego Tygodnika "Solidarność".
Był internowany po ogłoszeniu stanu wojennego; po zwolnieniu w grudniu 1982 r. współpracował z przewodniczącym "S" Lechem Wałęsą. Był doradcą KKW związku, członkiem Komitetu Obywatelskiego przy Lechu Wałęsie (od grudnia 1988 r.).
Stan wojenny: serwis specjalny portalu PolskieRadio.pl >>>
W 1992 roku został ONZ-owskim sprawozdawcą konfliktu w byłej Jugosławii. Po trzech latach, jako jedyny wysoki funkcjonariusz ONZ, podał się do dymisji na znak protestu przeciw bierności wspólnoty międzynarodowej.
PAP/IAR/agkm