Wspomnienia radiowców o wrześniu 1939 roku i pracy w konspiracji

Ciężko przecenić zasługi Polskiego Radia z września 1939 roku. Spikerzy informowali warszawiaków o sytuacji pochłoniętej wojną stolicy, budowali poczucie jedności narodowej. Do mieszkańców Warszawy przez mikrofon przemawiał prezydent Stefan Starzyński. W tym jakże dramatycznym momencie dziejowym jego charyzma i autorytet podnosiły na duchu.

Posłuchaj archiwalnych ocalałych nagrań Polskiego Radia z września 1939 roku.

Początek wojny

– A więc wojna! – zaalarmował o wybuchu wojny Józef Małgorzewski, spiker Polskiego Radia. – Z dniem dzisiejszym wszelkie sprawy i zagadnienia schodzą na plan dalszy. Całe nasze życie publiczne i prywatne przestawiamy na specjalne tory – weszliśmy w okres wojny. Cały wysiłek narodu musi iść w jednym kierunku. Wszyscy jesteśmy żołnierzami. Musimy myśleć tylko o jednym – walka aż do zwycięstwa.

Komunikaty Polskiego Radia były jedynym źródłem informacji o życiu walczącej Warszawy. Dlatego Niemcy chcieli za wszelką cenę zniszczyć rozgłośnię. 6 września 1939, żeby uniknąć przejęcia nadajnika w Raszynie przez Niemców, został on wysadzony. Już dzień później odezwała się jednak Warszawa II. Kierował nią dyrektor muzyczny Edmund Rudnicki. Warszawa II nadawała słynne przemówienia Stefana Starzyńskiego, przekazywała wiadomości ze świata, informacje o tym, co dzieje się w stolicy, ogłaszała alarmy lotnicze. Posłuchaj wspomnień ówczesnych pracowników Polskiego Radia.

Ostatni komunikat

30 września 1939 radiowcy pożegnali się ze słuchaczami: po polsku – Józef Małgorzewski, po angielsku – Jeremi Przybora i po francusku – Maria Stpiczyńska.

Ostatni komunikat Polskiego Radia: Halo, halo. Czy nas słyszycie? To nasz ostatni komunikat. Dziś wojska niemieckie wkroczyły do Warszawy. Braterskie pozdrowienia przesyłamy żołnierzom walczącym na Helu i wszystkim walczącym, gdziekolwiek się jeszcze znajdują. Jeszcze Polska nie zginęła! Niech żyje Polska!

– W studio Polskiego Radia to ja nadałam ostatnie pożegnanie z zagranicą, przemawiałam po francusku – wspominała Maria Stpiczyńska w 1979 roku. – Mówiłam, że przeżyjemy, dodałam to od siebie, bo tego nie było w tekście i mówiłam, że tak, jak mnie słyszą ostatnią, tak i usłyszą pierwszą po wyzwoleniu.

– Ja byłem przekonany do niedawna, że byłem głównym spikerem podczas tej audycji, a czytałem bodajże tylko angielski tekst końcowego komunikatu – podkreślał Jeremi Przybora w 1979 roku.

Oprócz głównych spikerów do mikrofonu podchodzili wszyscy obecni wówczas w pracy radiowcy. Każdy chciał się pożegnać ze słuchaczami. Po wszystkim nadano "Mazurka Dąbrowskiego" i "Warszawiankę". To był ostatni głos walczącej Warszawy.

Wóz transmisyjny Polskiego Radia marki Chevrolet (1939 rok), aut. nieznany, źr. http://www.automobilia.pl, Wikipedia/dp

Walka słowem

Zaraz potem władze niemieckie przejęły rozgłośnię, nakazały konfiskatę odbiorników i pod groźbą śmierci zakazały Polakom słuchania radia. 1 października 1939 Polskie Radio przeszło do konspiracji.

– Niemcy zawzięli się na Polskie Radio szczególnie – podkreślał Józef Małgorzewski. – To było jednak dziwne, że nikt z nas nie czuł lęku. Myśmy zdawali sobie sprawę z tego, że nam nie jest jeszcze sądzone zginąć, że musimy naszą misję wypełnić do końca.

Posłuchaj archiwalnych komunikatów nadawanych przez Polskie Radio we wrześniu 1939 roku oraz wspomnień pracujących wówczas w rozgłośni dziennikarzy.

mb