"Na spotkanie ludziom z AK" - krok ku rehabilitacji żołnierzy Armii Krajowej

11 marca 1956 roku na łamach "Po prostu" ukazał się tekst pt. "Na spotkanie ludziom z AK" autorstwa Jerzego Ambroziewicza, Walerego Namiotkiewicza i Jana Olszewskiego. Tekst na warunki ówczesnej Polski był bardzo odważny.

"Na spotkanie ludziom z AK"

Redakcja "Po Prostu" jako pierwsza po II wojnie światowej poruszyła sprawę Armii Krajowej i rozpoczęła dyskusję na temat rehabilitacji jej żołnierzy.

- Poruszenie kwestii Armii Krajowej czy Polskiego Państwa Podziemnego, bo ten temat przecież był znacznie szerszy, gnębiło nas niemal od początku. To był tekst, który przekraczał taką zwykłą granicę dopuszczalnej swobody zakreślonej dla tygodnika "Po prostu" - wspomniał Jan Olszewski w wywiadzie dla Polskiego Radia z 2011 roku.

W czasach stalinizmu jedyną oficjalnie istniejącą organizacją kombatancką był Związek Bojowników Walk o Wolność i Demokrację utworzony w 1949 roku, który był podporządkowany PZPR. ZBOWiD zrzeszał m.in. członków różnych organizacji komunistycznych walczących w czasie II wojny światowej. Z powodów politycznych nie byli do niego przyjmowani dawni żołnierze Armii Krajowej.

Przeszłość autorów artykułu była powiązana z AK. Niektórzy członkowie rodziny Jerzego Ambroziewicza należeli do Armii Krajowej. Matka Walerego Namiotkiewicza, która w czasie wojny prowadziła aptekę, współpracowała z konspiracją. Jan Olszewski był członkiem Szarych Szeregów.

Tekst artykułu został przygotowany jeszcze przed XX Zjazdem Komunistycznej Partii Związku Radzieckiego, na którym I sekretarz Nikita Chruszczow wygłosił referat potępiający kult jednostki i ujawniający zbrodnie okresu stalinowskiego.

Problemy z publikacją

Dziennikarze długo zastanawiali się nad tym, jak zgłosić temat przełożonym. Postanowili wykorzystać moment, kiedy jeden z redaktorów opublikował artykuł nawołujący młodzież do angażowania się w ideały socjalizmu.

- Wtedy spróbowaliśmy to napisać. Okazało się, że nie ma kłopotów z cenzurą, są tylko w redakcji - dodał Jan Olszewski. - Pierwszy opór był na poziomie działu krajowego, którego kierownikiem był Jerzy Urban. Prowadziłem z nim długą dyskusję, by opublikować ten tekst. Uderzająca była ignorancja. On miał wyobrażenie na temat akowskiej konspiracji jak z partyjnych czytanek.

Jakie jeszcze przeszkody z publikacją napotkali autorzy artykułu? Dowiedz się tego ze wspomnień Jana Olszewskiego.

Reakcje na artykuł

- Na ówczesne warunki ten tekst stawiał sprawę naprawdę jednoznacznie. Uważałem, że nie można było rezygnować ze sprawy. To rzeczywiście był jeden z najbardziej nabrzmiałych moralnie, psychologicznie, politycznie, problemów w Polsce - stwierdził po latach Jan Olszewski. - To wyzwoliło coś, co wisiało w powietrzu i było nieuniknione, tylko nam się udało to zrobić pierwszym. Okazało się wtedy, że natychmiast ukazały się inne teksty na ten temat. Miernikiem wagi tematy były listy do naszej redakcji i do innych pism.

Jak temat Armii Krajowej poruszyły inne gazety i prasa emigracyjna? Posłuchaj relacji Jana Olszewskiego z 15 czerwca 2011 roku.

- W rezultacie tego artykułu, to było już po XX zjeździe, zaczęli zgłaszać się do redakcji ludzie wychodzący z więzień, którzy opowiadali swoje historie. To były rzeczy, które, dopóki do mnie nie dotarły, nie mieściły się w głowie. Mieliśmy do czynienia z systemem absolutnie zbrodniczym - skomentował Jan Olszewski.

Historia tygodnika "Po prostu"

Pierwszy numer gazety ukazał się w 1947 roku. Była oficjalnym organem prasowym Związku Młodzieży Polskiej. W rękach władz pismo było narzędziem służącym do ideologicznej indoktrynacji studentów. W 1955 roku gazeta zmieniła swój charakter. Na jej łamach zaczęto poruszać problemy dotyczące codziennych problemów życia studenckiego. Redakcja nie bała się sięgać po trudne tematy, o których nie pisano w PRL, jak np. prowadzenie kursów marksizmu-leninizmu na uczelniach wyższych czy wzrost przestępczości wśród młodzieży.

W 1956 roku, po trudnych latach stalinizmu, początkowo mało znany tytuł prasowy, zaczął rozchodzić się w setkach tysięcy egzemplarzy. Pismo znalazło czytelników z różnych grup społecznych.

seb