Przymusowe sowieckie obywatelstwo dla 13 milionów Polaków

29 listopada 1939 roku dekret Prezydium Rady Najwyższej Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich przyznał sowieckie obywatelstwo wszystkim obywatelom II Rzeczpospolitej, którzy byli zameldowani na terenach zajętych przez Armię Czerwoną po 17 września 1939 roku. Obejmowały 51 proc. powierzchni II Rzeczpospolitej, zamieszkane przez około 13 mln osób.

Kłopotliwe dokumenty

Nadanie sowieckiego obywatelstwa było przymusowe. W ślad za nim Sowieci przyznali swoje paszporty.

– Była jednak duża grupa uchodźców z Polski centralnej, w przeważającej mierze Żydów, którzy dostali wybór. Większość z nich nie przyjęła sowieckiego obywatelstwa i w następstwie zostali wysłani do Kazachstanu lub Syberii oraz poddani niezwykle dotkliwym represjom. Oficjalnie nazywano to "karą administracyjną" – opowiadał prof. Rafał Wnuk w audycji Olgi Branieckiej z cyklu "Tajna historia Polski".

– Paradoksem było to, że część polskich Żydów, wywiezionych w głąb ZSRR, przeżyła dzięki temu wojnę. Ci, których zostali, znaleźli się później pod okupacją niemiecką i zginęli podczas Holokaustu. Historia uśmiechnęła się wyjątkowo krzywo – powiedział prof. Rafał Wnuk.

Okupacja sowiecka

Ziemie polskie zajęte przez Związek Sowiecki we wrześniu 1939 roku formalnie nie były okupowane – ponieważ wojna nie została wypowiedziana – lecz anektowane.

– Zgodnie z prawem międzynarodowym okupant musi przestrzegać podstawowych praw ludności i zostawić podstawową strukturę organizacyjną – wyjaśniał prof. Rafał Wnuk w audycji Olgi Barańskiej.

Stan taki ułatwiło też przeprowadzenie represji przez sowiecki aparat terroru, bowiem Polacy znaleźli się bezpośrednio pod jurysdykcją Związku Sowieckiego. Historycy szacują, że w latach 1940-1941 aż milion Polaków mogło zostać deportowanych wgłąb ZSRR, przede wszystkim do Kazachstanu.

Zobacz serwis specjalny Polskiego Radia o wrześniu 1939 roku na stronie Wrzesień1939.polskieradio.pl.

sa