32 lata temu, 9 marca 1992 roku, zmarł Menachem Begin - działacz syjonistyczny, izraelski polityk, w latach 1977-1983 premier Izraela. Laureat Pokojowej Nagrody Nobla w 1978 roku.
Student Uniwersytetu Warszawskiego
Menachem Begin dorastał w okresie dwudziestolecia międzywojennego w Brześciu nad Bugiem. Od najmłodszych lat działał w organizacjach związanych z ruchem syjonistycznym – najpierw skautowym Ha-Szomer Ha-Cair, a jako młody chłopak wstąpił w szeregi nacjonalistycznego Bejtaru. Studiował prawo na Uniwersytecie Warszawskim, które ukończył w 1935 roku.
Dzięki charyzmie szybko zdobył przywództwo w polskim Bejtarze i w 1938 roku stanął na jego czele. Organizacja współpracowała wówczas z Wojskiem Polskim – bojówki Bejtaru były szkolone przez polskich żołnierzy do prowadzenia zbrojnej walki o niepodległość Izraela w Palestynie.
W 1938 roku został nawet delegatem Bejtaru na światowy kongres partii, zorganizowanym w Warszawie. W jej ramach pomagał w organizacji emigracji do Palestyny. Begin był przedstawicielem tzw. syjonizmu rewizjonistycznego, który postulował natychmiastowe utworzenie państwa żydowskiego w Palestynie oraz nie wykluczał użycia przemocy do zrealizowania tego celu.
W armii Andersa
– Po wybuchu wojny znalazł się na terytorium Wilna. Syjoniści rewizjonistyczni przygotowywali konspirację nie tylko w Warszawie (gdzie założyli Żydowski Związek Wojskowy - przyp. red.), ale Begin założył również Żydowskie Centrum w Wilnie, które próbowało tworzyć konspirację na ternie okupacji sowieckiej – mówił w 2018 roku dr Piotr Gontarczyk w audycji Piotra Gursztyna z cyklu "Klub Trójki".
Po zajęciu Wilna przez Związek Sowiecki w 1940 roku, Menachem Begin został aresztowany przez NKWD i trafił do łagru. Wyszedł na wolność na w 1942 roku mocy porozumień układu Sikorski-Majski i dostał się do Polskich Sił Zbrojnych w ZSRR, tworzonych pod wodzą generała Władysława Andersa.
– Begin podobnie jak kilkuset innych bejtarowców trafił do Armii Andersa. Za cichą zgodą dowództwa zostali później w Palestynie i przystąpili do walki zbrojnej o Izrael – mówił dr Piotr Gontarczyk.
43:25 2018_04_18 21_09_15_PR3_Klub_Trojki Betar.mp3 O organizacji Bejtar, której przywódcą był Menachem Begin, opowiada historyk dr Piotr Gontarczyk w audycji Piotra Gursztyna z cyklu "Klub Trójki". (PR, 18.04.2018)
Menachem Begin przed opuszczeniem szeregów Wojska Polskiego uzyskał zwolnienie z przysięgi. W Palestynie stanął na czele konspiracyjnej organizacji Irgun Cwaj Leumi. Po II wojnie światowej prowadziła terrorystyczną działalność wymierzoną w Brytyjczyków, którzy sprawowali kontrolę nad terenem przyszłego państwa izraelskiego w ramach przyznanego im po I wojnie światowej Mandatu Palestyny.
Premier Izraela
Irgun pod komendą Menachema Begina wziął udział w wojnie o niepodległość Izraela z arabską koalicją w latach 1948-1949. Po ugruntowaniu państwa został politykiem i wszedł w skład parlamentu izraelskiego i stanął na czele syjonistycznej partii Herut.
Przez wiele lat był opozycyjnym politykiem, znanym z zaangażowania w demonstracjach. W 1952 roku protestował przeciwko negocjacjom z Niemcami w sprawie odszkodowań za Holokaust.
Objął władzę dopiero w latach 70., kiedy stworzył Likud - blok prawicowych partii, który w 1977 roku zwyciężył wybory w Izraelu.
– Dojście do władzy sił konserwatywnych i prawicowych wywołało spore zaskoczenie za granicą, zwłaszcza w Stanach Zjednoczonych. W krajach arabskich reakcja była zdecydowanie negatywna – komentowało wówczas Polskiego Radio.
03:34 TZS 110407 Menachem Begin premierem Izraela.mp3 Menachem Begin obejmuje stanowisko premiera Izraela - audycja Michała Nogasia z cyklu "Tym żył świat". (PR, 07.04.2011)
Posłuchaj archiwalnych wypowiedzi Menachema Begina.
02:28 7 dni w kraju i na świecie___2_ sadat w izraelu - pobyt prezydenta egiptu anwara sadata w___15146_tr_5-5_9859467287044c9[00].mp3 – Rząd Izraela proponuje by ta wizyta była początkiem dialogu – mówił Menachem Begin po wizycie prezydenta Egiptu Anwara Sadata w Izraelu. Fragment audycji "7 dni w kraju i na świecie". (PR, 27.11.1977)
01:13 7 dni w kraju i na świecie___5_ cicha dyplomacja - sytuacja na bliskim wschodzie, możliwo___14079_tr_3-3_986120928705d81[00].mp3 – Chcemy pokoju, ale w atmosferze upokarzających nas ataków prasy egipskiej było to niemożliwe – komentował premier Menachem Begin sytuację polityczną na Bliskim Wschodzie. Fragment audycji "7 dni w kraju i na świecie". (PR, 29.01.1979)
01:40 7 dni w kraju i na świecie___8_ trudna misja - walki w bejrucie (korespondencja radia bry___14818_tr_5-5_985490528706d11[00].mp3 – Rakiety muszą być usunięte z Libanu – Menachem Begin komentował obecność wojska Syrii w Libanie. Fragment audycji "7 dni w kraju na świecie". (PR, 24.05.1981)
Menachem Begin doprowadził do oficjalnego uznania Jerozolimy za stolicę Izraela. Jako szef rządu był znany z twardego stanowiska wobec palestyńskich ugrupowań niepodległościowych oraz popierania żydowskiego osadnictwa na terenach zamieszkiwanych przez większość arabską. Jednak potrafił dojść do porozumienia z przeciwnikami Izraela.
Jego największym osiągnięciem było wynegocjowanie porozumienia pokojowego z Egiptem podczas rozmów w amerykańskim Camp David. Został za nie uhonorowany w 1978 roku pokojową Nagrodą Nobla wraz z egipskim prezydentem Anwarem Sadatem.
Odszedł z polityki w 1983 roku z powodu problemów zdrowotnych. Na emeryturze poświęcił się pisaniu wspomnień ze swojego bogatego życia.
sa