Przeciwwaga dla NATO
Utworzenie Układu Warszawskiego było odpowiedzią Moskwy na Układy Paryskie z 23 maja 1954 roku, które umożliwiały utworzenie armii RFN oraz przystąpienie tego państwa do NATO. Miał być przeciwwagą dla NATO, któremu przypisywano charakter ofensywny.
05:09 układ warszawski___2268_01_i_tr_0-0_popr.mp3 Na czym polegał Układ Warszawski? (PR,14.05.2001)
Dokument powołujący do życia Układ o Przyjaźni, Współpracy i Pomocy Wzajemnej, zwany Układem Warszawskim został podpisany 14 maja 1955 roku w Warszawie. Zawarto go na 20 lat, a następnie przedłużano co dekadę. Pierwszym dowódcą tej organizacji, grupującej armie ośmiu krajów bloku komunistycznego, był radziecki marszałek Iwan Koniew.
Ciałem politycznym UW był Doradczy Komitet Polityczny. W jego skład wchodzili: premierzy rządów państw członkowskich, ministrowie spraw zagranicznych i ministrowie Obrony Narodowej oraz przywódcy partii politycznych. Zadaniem komitetu było wypracowanie jednolitych poglądów w zakresie wspólnej strategii wobec zagrożeń polityczno-militarnych. Najważniejszy organ wojskowy stanowił Komitet Ministrów Obrony.
Internacjonalizm w wydaniu siłowym
Układ Warszawski skompromitował się brutalną ingerencją w sprawy wewnętrzne krajów członkowskich - w Czechosłowacji i na Węgrzech. Po wypowiedzeniu przez węgierski rząd Imre Nagya 1 listopada 1956 członkostwa w Układzie Warszawskim armia radziecka wkroczyła do tego kraju. Z kolei interwencję kilku państw UW w Czechosłowacji w sierpniu 1968 roku uzasadniano "doktryną Breżniewa", zgodnie z którą "suwerenność poszczególnych państw socjalistycznych nie może być przeciwstawna interesom międzynarodowego socjalizmu".
Najlepszą obroną jest atak
Ujawnione po rozpadzie bloku wschodniego dokumenty pokazały "defensywny" charakter Układu, którego plany "obronne" zakładały atak na Europę Zachodnią. Wojsku Polskiemu wyznaczono zadanie opanowania duńskich cieśnin na Bałtyku. Część tych planów ujawnił NATO płk Ryszard Kukliński.
W Układzie Warszawskim broń jądrową posiadała tylko Armia Radziecka. W chwili powstania Układu dysponowała ona 200 bombami jądrowymi; w tym czasie NATO miało 3067 takich ładunków. Broń jądrowa była rozmieszczona na terenie kilku państw Układu Warszawskiego.
Według raportu CIA ujawnionego w 1996 roku ładunki znajdowały się na terytorium NRD, Polski, Czechosłowacji, Węgier i Rumunii. W 1990 roku siły zbrojne Układu Warszawskiego liczyły 3 573 100 ludzi, w tym 347 000 żołnierzy Wojska Polskiego, które było najliczniejszą, po Armii Czerwonej, siłą paktu. Dla porównania połączone siły zbrojne członków NATO liczyły w 1991 roku 5 174 010 żołnierzy.
Likwidacja Układu Warszawskiego
31 marca 1991 roku na podstawie protokołu podpisanego w lutym w Budapeszcie rozwiązane zostały wojskowe struktury Układu Warszawskiego, całkowicie podporządkowanego Związkowi Radzieckiemu.
Likwidacja Układu Warszawskiego wynikała ze zmian ustrojowych w krajach Europy Wschodniej. Na szczycie w Bukareszcie w 1989 roku zdecydowano o odejściu od doktryny Breżniewa. Po przemianach w latach 1989-1990 państwa członkowskie postanowiły, że stacjonujące w krajach Układu wojska radzieckie powinny opuścić terytorium tych państw. 31 marca 1991 roku zaprzestano współpracy wojskowej w ramach Układu, a 1 lipca 1991 roku w Pradze rozwiązano struktury polityczne. Oznaczało to ostateczną likwidację Układu Warszawskiego.
Układ Warszawski był wojskową organizacją państw Europy Wschodniej, która przez 35 lat gwarantowała radziecką dominację w tej części kontynentu. Był to sojusz polityczno-wojskowy o charakterze ofensywnym, całkowicie podporządkowany ZSRS.
im/PAP