Stanisław Mazur - matematyk i polityk

W kawiarni "Szkocka" we Lwowie

Stanisław Mazur urodził się w 1905 roku i był jednym z młodszych bywalców lwowskiej kawiarni "Szkocka". To właśnie tam, a nie w gabinetach czy w bibliotekach, toczył się główny nurt naukowego życia matematyków Uniwersytetu Jana Kazimierza.

W kawiarni "Szkocka" spotykali się zawsze przy tym samym marmurowym stoliku naukowcy i studenci skupieni wokół niezwykłego geniusza - samouka Stefana Banacha. Żeby nie pisali na blacie, dostawali od kelnera  zeszyt, w którym notowali problemy matematyczne, zatytułowany następnie "Księga szkocka". Choć rozważali przy kawie i koniaku, to tematy były jak najbardziej poważne. W tej rozrywkowej atmosferze powstały podwaliny lwowskiej szkoły matematycznej, która skupiała się przede wszystkim na analizie funkcjonalnej. Atmosfera Lwowa czasów przedwojennych sprzyjała wybuchowi kreatywności.  

- W dwudziestoleciu międzywojennym był duży entuzjazm z powodu odzyskania niepodległości - mówił profesor Jacek Miękisz w audycji Doroty Truszczak w Polskim Radiu. - To były czasy pionierskie. Znalazło się dużo entuzjastów matematyki, którzy studiowali bądź w Polsce, bądź na czołowych uniwersytetach w Europie. Dzięki temu ludzie zaczęli się zajmować tym, co według nich jest najważniejsze, czyli myśleniem - dodawał. 

Matematyczna nowoczesność

Stanisław Mazur do 1926 roku studiował matematykę we Lwowie i w ówczesnej mekce matematycznego świata - Getyndze, a w 1932 roku - choć nie skończył studiów - obronił pracę doktorską, którą nadzorował Stefan Banach. Szybko wspinał się po szczeblach kariery naukowej, jeszcze przed doktoratem został asystentem profesora Hugona Steinhausa. 

Stanisław Mazur zajmował się między innymi topologią, teorią liczb, algebrą, rachunkiem wariacyjnym czy przestrzeniami Banacha. Stworzył wiele teorii, które pozwoliły rozwinąć nowoczesną matematykę. Dzięki współpracy z innymi matematykami powstały: twierdzenie Mazura-Ulama czy Gra Banacha-Mazura będąca grą nieskończoną. 

Zaangażowanie polityczne

Stanisław Mazur był ideowym komunistą jeszcze przed wojną. Kiedy więc do Lwowa we wrześniu 1939 roku wkroczyli Sowieci, zachował stanowisko profesora nadzwyczajnego i bez większych problemów funkcjonował w nowej rzeczywistości. Współpracował nawet z Akademią Nauk Ukrainy w Kijowe od 1940 roku. Pełnił też niektóre funkcje publiczne nowo tworzonej pod nadzorem ZSRR administracji ukraińskiej. Natomiast kiedy Lwów zajęli Niemcy, Mazur nie mogąc pracować na uniwersytecie, został sprzedawcą.

Dzięki swoim sympatiom politycznym przetrwał wojnę, a po jej zakończeniu przeprowadził się do Polski centralnej. Na uniwersytetach w Łodzi, a potem w Warszawie kontynuował karierę naukową jako profesor w Instytucie Matematycznym Uniwersytetu Warszawskiego oraz Polskiej Akademii Nauk, był członkiem Polskiej Akademii Umiejętności i PAN.

Od 1946 roku był posłem na Sejm i aktywnym członkiem Komitetu Centralnego PZPR. 

Problem matematyczny z gęsią

"Księga szkocka" została przechowana przez Stefana Banacha i jego żonę Łucję i po wojnie skopiowana, by 193 problemy w niej zapisane mogły ujrzeć światło dzienne. Jeden z 24 problemów wpisanych do zeszytu przez Stanisława Mazura znalazł rozwiązanie w 1972 roku.

- Profesor Mazur wyznaczył za rozwiązanie tego problemu oryginalną nagrodę - żywą gęś - opowiadał w audycji Polskiego Radia Witold Szolginia. - To niełatwe zadanie czekało na swoje rozwiązanie aż 36 lat. Dokonał tego młody, szwedzki matematyk doktor Per Enflo, odbierając należną mu nagrodę z rąk samego jej fundatora, profesora Stanisława Mazura - wspominał.  

Z tego wydarzenia zachowało się zdjęcie pamiątkowe, przedstawiające uradowanego Enflo i poważnego Mazura wręczającego koszyk z dużą gęsią. 

az