Leopold Tyrmand - przyjaciel Andrzeja Miłosza i ojciec chrzestny jego jedynego dziecka - w swoim słynnym "Dzienniku 1954" w ten sposób opisał reżysera: "Andrzej ma twarz Wikinga i jest z Wilna, z rodziny literacko-szlacheckiej, uprawiał astrologię, ma dyplom kapitana jachtowej żeglugi, para się dziennikarstwem i filmem, zmienia łatwo przekonania, za każdym razem wierząc z zapałem, że tym razem ma nieodpartą rację".
Puchacz, skoki ze spadochronem i "Orka na ugorze"
Andrzej Miłosz urodził się 19 września 1917 roku w Rżewie nad Wołgą (Rosja) jako drugi syn inżyniera budowy dróg i mostów Aleksandra i Weroniki z Kunatów. Kilka lat wcześniej przyszedł na świat starszy brat Andrzeja, Czesław - jeden z najwybitniejszych poetów polskich XX wieku i laureat literackiej Nagrody Nobla.
01:04 rozmowa z andrzejem miłoszem___pz 33290_tr_0-0_18307592a8a9645a[00].mp3 "Czesław jest człowiekiem bardzo skromnym. Kiedy dostał Nagrodę Nobla, ukrył się w domu, wyłączył telefon i nie chciał przyjmować dziennikarzy". Andrzej Miłosz opowiada o swoim starszym bracie, a także o jego rodzinie. (PR, 12.1980)
Zobacz także:
Wczesne dzieciństwo Andrzej Miłosz spędził w rodzinnym majątku matki w Szetejniach. Od 1921 roku natomiast wraz z rodziną mieszkał w Wilnie w kamienicy przy ulicy Podgórnej 5.
- Pamiętam, że w domu naszym na piecu mieszkał Puchacz, czyli sowa Czesława. I mama bardzo się gniewała i była mu przeciwna, bo Puchacz w dzień spał, a w nocy latał i pohukiwał. Dlatego też później został on ulokowany gdzie indziej, w jakichś lepszych warunkach – wspominał ze śmiechem Andrzej Miłosz w audycji Barbary Grębeckiej "Rodzinny album Miłoszów".
19:24 rodzinny album miłoszów___2984_04_i_tr_0-0_10020736a8a918ab[00].mp3 Andrzej i Grażyna Miłoszowie opowiadają, jak wyglądały lata dzieciństwa i młodości braci Miłoszów, a także wspominają genealogię rodu. Reportaż Barbary Grębeckiej "Rodzinny album Miłoszów". (PR, 23.08.2004)
W Wilnie Miłosz spędził pięć lat – w 1926 roku przeprowadził się wraz z rodzicami do Suwałk. Tam uczęszczał do Gimnazjum Męskiego imienia Karola Brzostowskiego. Po uzyskaniu matury w 1937 roku wyjechał do Warszawy, gdzie rozpoczął studia w Szkole Głównej Handlowej i w Szkole Nauk Politycznych. Jednocześnie zadebiutował również jako publicysta i reportażysta na łamach prasy – od 1938 do 1939 roku na przykład współpracował z pismem społeczno-politycznym "Orka na ugorze".
Jak podaje Agnieszka Kosińska, pisarka i wieloletnia sekretarka Czesława Miłosza, w biogramie poświęconym Andrzejowi Miłoszowi, w młodości reżyser chętnie uprawiał sport – żeglował, latał szybowcem, a nawet skakał ze spadochronem.
Przeczytaj również: "Przygoda z Miłoszem dużo mnie kosztowała"
"Sprawiedliwy wśród Narodów Świata"
Gdy wybuchła II wojna światowa, Andrzej Miłosz znalazł się w Wilnie, gdzie zaangażował się w działalność konspiracyjną - był żołnierzem Związku Walki Zbrojnej (ZWZ), a następnie Armii Krajowej (AK).
Pamięci Polaków Ratujących Żydów - zobacz serwis historyczny
Jak podaje oficjalna strona Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN, Miłosz zajmował się nie tylko organizacją pierwszych szlaków kurierskich na Wileńszczyźnie, lecz także ratowaniem Żydów z wileńskiego getta. Pomógł na przykład Sewerynowi Trossowi i jego żonie – wraz z bratem wydostał małżeństwo z getta, załatwił im fałszywe dokumenty, a także kryjówkę w Warszawie. Za swoją odwagę Andrzej i Czesław Miłosz otrzymali 25 lipca 1989 roku tytuły "Sprawiedliwych wśród Narodów Świata".
W 1945 roku reportażysta wraz z rodzicami i babcią Józefą Kunatową zamieszkał na Pomorzu we wsi Drewnica położonej na obszarze Żuław Wiślanych. Początkowo zamierzał poświęcić się prowadzeniu gospodarstwa rolnego, jednak wkrótce zrezygnował z tego pomysłu. Powrócił więc do Warszawy i podjął przerwane przez wojnę studia.
W 1947 zaczął pracować w Polskim Radiu - zajmował się między innymi pisaniem słuchowisk.
Reportaże, genealogia i kinematografia
Pod koniec lat 50. Andrzej Miłosz zaczął tworzyć swoje pierwsze filmy dokumentalne. W 1959 roku wraz z Ryszardem Dziułko i Jerzym Bednarczykiem zrealizował obraz "Nad Tybrem", natomiast cztery lata później z Romualdem Staszkiewiczem wyreżyserował "Topniki. Z tajemnic gwary mazurskiej". W 1965 roku stworzył także dokument "Ludzie z Nordu".
"Andrzej jest kimś w rodzaju zwariowanego Kmicica, trochę literat, trochę filmowiec. Cały warszawski Trakt Królewski trzęsie się jego pomysłami i plotkuje na jego temat" - napisał Piotr Kuncewicz we wstępie do wspomnień Hanny Miłosz-Williams opublikowanych pod tytułem "Piegowate szczęście".
Najważniejszy okres w twórczości Andrzeja Miłosza przypadł na ostatnie dwadzieścia lat jego życia, kiedy spędzał wiele czasu z bratem oraz z jego znajomymi. Zaowocowało to powstaniem dwóch dokumentów poświęconych sylwetce słynnego poety – mowa tu o filmie "Czesław Miłosz w oczach przyjaciół", który ukazał się w 1991 roku, a także o produkcji "Wilno Miłosza" z 2000 roku.
Reżyser gromadził również pamiątki, zdjęcia i dokumenty dotyczące rodziny Miłoszów, a także rodów z nimi powiązanych – Kunatów i Syruciów. W ten sposób narodziło się Archiwum Rodziny Miłoszów, które obecnie znajduje się w Bibliotece Narodowej w Warszawie.
Miłosz jest też autorem trzech przewodników turystycznych. Wraz z żoną Grażyną z domu Strumiłło napisał i wydał książki - "Uśmiech bez parandży. Z reporterskich wędrówek po radzieckiej Azji Środkowej", "Kaukaz" oraz "Kaukaz i Zakaukazie".
Andrzej Miłosz zmarł 21 września 2002 roku po długiej chorobie. Został pochowany na Cmentarzu Powązkowskim w Warszawie.
jb
Podczas pracy korzystałam z biogramu Andrzeja Miłosza autorstwa Agnieszki Kosińskiej, który został opublikowany na jej stronie internetowej kosinskamiloszwkrakowie.com, z "Dziennika 1954" Leopolda Tyrmanda oraz z "Piegowatego szczęścia" Piotra Kuncewicza.