"Grzybek", romantyzm i "Król elfów". 227. rocznica urodzin Franza Schuberta

Uczeń Salieriego, wielbiciel Goethego 

Przyszedł na świat w miasteczku Himmelpfortgrund, które obecnie jest jedną z dzielnic Wiednia. Kontakt z muzyką miał już od najmłodszych lat - ojciec Franz Theodor Schubert uczył go gry na skrzypcach, a starszy brat Ignaz na fortepianie. Tajniki harmonii oraz gry na organach poznał natomiast dzięki miejscowemu organiście Michaelowi Holzerowi.

Przełom w jego artystycznej edukacji przyszedł jednak w 1808 roku. Młody Schubert otrzymał wówczas stypendium, które zapewniło mu miejsce w nadwornym chórze chłopięcym, a także umożliwiło podjęcie nauki w szkole pijarskiej w Wiedniu. Tam kształcił się pod okiem kompozytora Antonia Salieriego, będącego wówczas u szczytu sławy. Już wtedy Schubert zaczął tworzyć swoje pierwsze kompozycje - w 1813 roku ukończył I Symfonię D-dur, a następnie operę "Des Teufels Lustschloss" (niem. "Pałac rozkoszy diabła").

Z nauki ostatecznie zrezygnował w 1814 roku i przez kolejne cztery lata pracował jako asystent w szkole zarządzanej przez swojego ojca. Wówczas po raz pierwszy zetknął się z twórczością poety, prekursora romantyzmu Johanna Wolfganga Goethego, którego dzieła znacząco wpłynęły na artystyczny rozwój kompozytora. "Faust" zainspirował młodego Schuberta do napisania w 1814 roku słynnej pieśni "Małgorzata przy kołowrotku", której data powstania jest uważana przez niektórych badaczy za symboliczny początek romantyzmu w muzyce. 

"Pstrąg", "Karzeł" i "Król elfów"

Pieśń była zresztą gatunkiem, który kompozytor najbardziej sobie upodobał. Stworzył ich ponad sześćset, w tym między innymi "Króla elfów" (1815 rok, alternatywna nazwa: "Król olch"), "Polną różyczkę" (1815) oraz "Pstrąga" (1817). Schubert - inspirując się tradycyjnymi, ludowymi pieśniami austriackimi - układał melodie do fragmentów dzieł takich poetów jak Goethe, Heinrich Heine czy Friedrich Schiller. W swoich utworach najchętniej odwoływał się do tematyki związanej z naturą, fantastyką i baśniowością. W "Pstrągu" - posługując się wierszem niemieckiego poety Christiana F.D. Schubarta - pokazał losy żyjącej w potoku ryby. W "Królu elfów" natomiast - korzystając z tekstu ballady Goethego - przedstawił ojca, który pędzi konno przez las wieczorową porą, aby uratować życie swojemu choremu synowi. Dziecka nie udaje się jednak w porę dowieźć do domu - zostaje bowiem zabrane przez nadprzyrodzoną istotę, czyli tytułowego króla elfów.

Schubert dużą wagę przykładał do wiernego oddania klimatu panującego w pieśni - w "Małgorzacie" można usłyszeć akompaniament fortepianowy imitujący pracę kołowrotka, w "Królu olch" tętent koni, a w "Pstrągu" chlupot wody.

Kompozytor tworzył także liczne utwory fortepianowe (w tym Fantazję C-dur "Wędrowiec" z 1822 roku), msze (między innymi Mszę Nr 2 G-dur z 1815 roku i "Niemiecką Mszę za zmarłych" z 1818 roku), a także symfonie, z których warto wymienić chociażby IV Symfonię c-moll "Tragiczną" (1816), IX Symfonię C-dur "Wielką" (1821) i VIII Symfonię h-moll "Niedokończoną" (1822).

Schubertiady 

W 1818 roku Franz Schubert porzucił pracę nauczyciela i całkowicie poświęcił się muzyce. Pozbawiony stałego źródła dochodu był wspierany finansowo przez swoich licznych przyjaciół m.in. pisarza Franza Grillparzera, kompozytora Franza Lachnera i śpiewaka Johanna Michaela Vogla, który był zresztą pierwszym wykonawcą utworów Schuberta. Co ciekawe, z powodu niskiego wzrostu i korpulentnej figury bliscy często nazywali kompozytora "Grzybkiem" (niem. "Schwammerl"). 

Od lat 20. XIX wieku popularnym wydarzeniem artystycznym na mapie Wiednia były tak zwane Schubertiady, czyli spotkania towarzyskie organizowane w domach bogatych kupców i urzędników państwowych, podczas których wykonywano utwory kompozytora. I chociaż dzieła Schuberta były już wówczas znane w mieście, to jednak - z powodu braku odpowiednich koneksji - muzyk nie otrzymywał wielu propozycji koncertów. 

Franz Schubert zmarł 19 listopada 1828 roku. Międzynarodową sławę i uznanie uzyskał dopiero w latach 80. XIX wieku, gdy jego utwory po raz pierwszy ukazały się w druku. Twórczość muzyka inspirowała takich kompozytorów jak Johannes Brahms i Anton Bruckner.

jb