Jak podkreśla w rozmowie z Naczelną Redakcją Gospodarczą dyrektor PwC Tomasz Pabiański, intensywne działania podjęte przez rząd powinny sprawić, wg. szacunków jego instytucji, że luka powinna w tym roku znacząco się zmniejszyć i osiągnąć poziom 2 proc. PKB. Rok temu było to 2,9 proc. PKB.
W tym roku szansa na zmniejszenie luki o 13 mld zł
Tomasz Barańczak, partner PwC, dział prawno-podatkowy wylicza, że luka vat-owska w 2016 r. z 52 mld zł zmniejsza się w tym roku, według szacunków PwC, o 13 mld zł do poziomy 39 mld zł.
Luka powstaje dzięki oszustwom, wyłudzeniom, bankructwom, ale też pomyłkom
Tomasz Pabiański tłumaczy, że luka w VAT bierze się nie tylko z wyłudzeń, oszustw związanych z tzw. karuzelami vatowskimi, ale też pomyłek w kalkulacji VAT, upadku przedsiębiorstw.
Lukę nie jest łatwo obliczyć
− Dlatego szacunki luki są niezwykle trudne, ponieważ opierają się o dane makro z gospodarki – przede wszystkim wielkość PKB oraz o poziom konsumpcji i poziom inwestycji, dodaje Maciej Kacymirow, radca podatkowy z Greenberg Trauring Warszaw.
I podaje przykład, że o ile obliczenia o luce w VAT w 2016 r. dokonane przez PwC wynoszą 52 mld zł, to resort finansów szacował ją na ponad 37 mld zł.
− Stąd jej dokładną wielkość poznamy za rok, dwa lata, mówi Maciej Kacymirow.
Tyle, że jak podkreśla dyrektor Pabiański, luka vatowska kształtuje się w Polsce powyżej średniej europejskiej.
Coraz więcej skutecznych narzędzi stosowanych w walce z luką
Tomasz Barańczak chwali skuteczność narzędzi wprowadzonych do walki z ubytkiem podatków. I wymienia Jednolity Plik Kontrolny, dzięki którym aparat skarbowy posiada bardzo dużo danych od sprzedawców, może wychwycić zjawisko pustych faktur.
Zwraca uwagę, że na pewno aparat skarbowy czeka jeszcze dużo pracy, związanej chociażby z analizą tak dużego pakietu danych z JPK.
Luki nie da się całkowicie wyeliminować, ale trzeba ją ograniczać
− Luka będzie mniejsza, ale w praktyce nie jest możliwe, aby spadła do zera, mówi dyrektor PwC.
Podkreśla, że luka jest obecna w każdym kraju gdzie obowiązuje VAT, jako że składa się na nią szereg czynników i wyłudzenia są tylko jednym z nich.
− Stąd priorytetem rządu powinno być zmniejszenie tej luki chociażby do poziomu z 2007 r., kiedy wynosiła zaledwie 0,6 proc. PKB, mówi dyr. Pabiański.
Wpływy z podatków będą jeszcze wyższe?
Prognoza firmy doradczej PwC, powstała w oparciu o dane z wpływu podatku VAT w pierwszych 6 miesiącach 2017 r. i przewiduje, że dochody z VAT wzrosną o około 19 proc. w ujęciu rocznym i wyniosą nieco ponad 150 mld zł.
Tymczasem, jak mówi Janusz Szewczak, poseł PiS, wyliczenia PwC są zaniżone, a budżet na koniec roku pozytywnie zaskoczy.
Jak wylicza, resort finansów spodziewa się wzrostu dochodów z podatku VAT o 27 mld zł do 150 mld w całym roku, a może nawet przekroczyć te kwotę.
− A przypomnijmy, te wielkości wynosiły podczas wcześniejszych rządów ok. 120 mld zł.
To dopiero początek uszczelniania systemu
Jak dodaje, to jest dopiero początek uszczelniania całego systemu, w którym znacząco ograniczono zwroty VAT, które często były wyłudzeniami.
Śledztwa wobec 2,1 tys. osób, podejrzanych o wyłudzenie ponad 14 mld zł
Dzisiaj mamy śledztwa w tych sprawach w stosunku do ponad 2,1 tys. osób, które to osoby wyłudziły, według szacunków, ok. 14 mld zł.
Rzeczywiste efekty uszczelniania systemu poznamy pod koniec roku?
Efekty działań rządu, zmierzające do uszczelnienia sytemu VAT, będzie można ocenić dopiero na koniec roku - uważa senator PO, Kazimierz Kleina.
− Wyniki na dzisiaj nie są do końca pewne, bo budżet musi zwracać VAT, ale jeśli potwierdzą się te dane, to na pewno będzie to powód do radości, mówi Kleina.
I dodaje, że w ostatnich latach luka się zmniejszała, ale nie jest to szybki proces.
− W ubiegłym roku można już mówić o rzeczywistych kwotach, to w zasadzie zwiększenie wpływów z VAT nie było większe niż wynikające ze wzrostu PKB, a w poprzednich latach, o których mówi się, że luka była ogromna, to trzeba pamiętać, że była wtedy deflacja, a więc ceny spadały, co jest bardzo ważną rzeczą z punktu widzenia konsumenta, mówi poseł PO.
Wzrost gospodarczy nie jest jedyną przyczyną wzrostu przychodów z VAT
Wg posła PiS, Janusza Szewczaka, sam wzrost gospodarczy czy wyższa inflacja jest jednak niewystarczającym wyjaśnieniem wzrostu dochodów budżetowych z VAT.
Nowe narzędzia w walce z luką VAT
Podkreśla, że wprowadzane nowe systemy teleinformatyczne, monitoringu ciężarówek, podzielonej płatności, umożliwiają śledzenie transakcji, śledzenie tras przewozowych i ładunków.
Odmieniona Krajowa Administracja Skarbowa
Dodaje, że Krajowa Administracja Skarbowa po wielkich przemianach zaczyna przynosić efekty.
− Teraz nie jest tak, że jedna służba nie wie co robi druga, obie wchodzą sobie w paradę i nie były w stanie zablokować przestępstw, mówi Janusz Szewczak.
I dopowiada, że liczy się postawa etyczna, prawna i moralna rządzących, która wzmacnia walki z patologiami podatkowymi.
Odwrócony VAT na elektronikę wprowadził rząd PO-PSL
Senator Kleina przypomina, że pierwsze próby mające uszczelnić system podatkowy podjął rząd PO-PSL, wprowadzając tzw. odwrócony VAT na pręty stalowe i elektronikę.
− Każde działanie zmierzające do zwiększenia wpływów podatkowych jest dobre, jednak trzeba też pamiętać, że może on negatywnie odbić się na uczciwych przedsiębiorcach - mówi Kleina.
I daje przykład małych przedsiębiorców budowlanych, którym często dopiero po pół roku zwraca się VAT.
− Oni w praktyce kredytują państwo, mówi poseł.
I dodaje, że ta sytuacja wywołuje presję inflacyjną - podatku odwróconego nie płacą mali przedsiębiorcy budowlani, którzy są podwykonawcami dla dużych firm, stąd podnoszą ceny, a to przyspiesza inflację.
− Inflacja oczywiście z punktu widzenia budżetu jest pozytywna, gdyż zwiększa wpływy budżetowe. Stąd ocena walki z luką VAT wymaga czasu, mówi poseł PO.
Według szacunków PwC luka VAT w Polsce w 2016 r. wyniosła 2,9% PKB, czyli ok. 52 mld zł
Luka VAT nie tylko w Polsce
Luka spowodowana wyłudzeniami VAT to nie tylko polski problem. Dotyka on również wiele państw unijnych.
Unia dostrzega problem i zaleca współpracę między państwami
Zdaniem przedstawicieli Unii Europejskiej, wyłudzenia tego podatku, np. poprzez słynne karuzele VAT-owskie są dla budżetów wielu państw UE problemem podstawowym, i dlatego należy działać w sposób skoordynowany, by wpływy z tego podatku odpowiadały skali obrotów gospodarczych i konsumpcji w danym kraju.
Komisja Europejska zaleca współpracę wszystkich członków UE, zwłaszcza służb fiskalnych, gdyż działania na własną rękę, choć wskazane, przynoszą niewystarczające efekty. Do tego podatek ten jest dość łatwo wyłudzić, czemu sprzyja jego wielostopniowość, co skwapliwie wykorzystują np. zorganizowane grupy przestępcze.
Wyłudzeniom sprzyjają różne stawki VAT w poszczególnych krajach
Wyłudzeniom sprzyja również system wewnątrzunijnych rozliczeń np. różne stawki VAT na kolejnych etapach obrotu towarami, gdzie często jedną transakcję można potraktować jako kilka odrębnych, by płacenia podatku uniknąć lub go zminimalizować.
Szacuje się, choć dane te nie są precyzyjne, że podatek ten stanowi około 40 proc. dochodów budżetowych.
Najlepiej z luką radzą sobie Wielka Brytania i Holandia, najgorzej – Rumunia, Grecja, Słowacja, Włochy
Do tej pory VAT-owska luka była w Polsce na tle innych państw unijnych duża. Teraz to się zmienia. Z danych unijnych wynika, że najlepiej ze ściągalnością tego podatku radzą sobie Holandia i Wielka Brytania (dane jeszcze sprzed Brexitu). Gorzej jest w takich krajach jak Rumunia, Słowacja, Grecja, Włochy czy Litwa, choć i tam zabrano się ostro za uszczelnienie tego podatku.
Jednocześnie zauważono, że luki tej nie da się prosto wyjaśnić np. liczbą stawek VAT, czy systemem podatkowym w danym kraju.
Firmy-słupy, podrabiane i lewe faktury, niezarejestrowany obrót w szarej strefie, drobny i wielki przemyt, ustawione bankructwa firm, handel bez faktur, zorganizowana, jak i drobna przestępczość – to wszystko razem składa się na gigantyczne w skali państw uszczuplenia VAT-u.
Jak Unia chce uszczelnić VAT
Unijne propozycje zahamowania odpływu miliardów euro z tytułu niezapłaconego podatku od wartości dodanej sprowadzają się m.in. do opodatkowania towaru w kraju dostawy (chodzi o wyeliminowanie stawki 0 sprzyjającej oszustwom), jak również wprowadzeniu mechanizmu odwrotnego obciążenia (Polska już to realizuje), tak by transakcję rozliczał nabywca, nie zaś ten, kto towar dostarcza.
Unia propozycji zmniejszenia luki w VAT szykuje znacznie więcej i przy okazji stale apeluje do swych członków o większą współpracę organów podatkowych w walce z jego wyłudzaniem.
Naczelna Redakcja Gospodarcza Polskiego Radia: Jarosław Krawędkowski, Dominik Olędzki, Błażej Prośniewski, Adam Kaliński