"Kanał" – Srebrna Palma na 10. Festiwalu Filmowym w Cannes

Najsłynniejszym i najważniejszym festiwalem filmowym na świecie jest od zawsze Festiwal w Cannes (Francja). Odbywa się on od 1946 roku. Podczas jego 10. edycji jedno z największych wyróżnień otrzymał polski film "Kanał" Andrzeja Wajdy. Była to nagroda specjalna jury tzw. Srebrna Palma. Nagrodę tę otrzymał też ex aequo film Ingmara Bergmana "Siódma pieczęć". Festiwal rozpoczął się 2 maja i zakończył 17 maja 1957 roku. Dla polskiej kinematografii było to wielkie i znaczące osiągnięcie, tym bardziej, że film Wajdy nie miał najwyższych notowań w kraju.

Rok 1957 był znaczący dla polskiego kina. Powstały dwa wielkie filmy wojenne - "Kanał" Andrzeja Wajdy i "Eroica" Andrzeja Munka. Scenariusze do nich napisał Jerzy Stefan Stawiński, w oparciu o własne opowiadania. "Kanał", realizowany w 1956 roku, miał swoją premierę 20 kwietnia 1957. "Eroica" natomiast realizowana w 1957 pierwszy raz pokazana była 4 stycznia 1958. Zarówno jeden jak i drugi film są jednymi z najważniejszych dzieł słynnej "polskiej szkoły filmowej" - obraz Wajdy uznawany jest jednak za początek tej szkoły.

"Kanał" w pierwszym okresie był nawet piętnowany przez rodzimą krytykę i widzów, a to z uwagi na sposób przedstawienia powstańców warszawskich, którzy do dzisiaj stanowią pewną "świętość" w polskiej historii II Wojny Światowej, w specyficznie antyheroicznym tonie. Wajda postawił na prawdziwość scen, na brud kanałów i przemieszany z bohaterstwem brud postaw. Dopiero przyjęcie filmu w Cannes pokazało, że ten sam film może być podziwiany i oklaskiwany znacznie bardziej za granicą niż w Polsce. Jeden z dzienników francuskich "Le Figaro" napisał, że "film Wajdy dosłownie odbiera oddech' Dla Francuzów "Kanał" był przykładem jak "tragizm poszczególnych postaci, bohaterów tego filmu, czyni z nich nieśmiertelnych bohaterów polskiej historii".

Rok po odwilży w kraju pojawiły się filmy o tematyce, która wcześniej była z musu traktowana jak "na cenzurowanym".. i w przenośni i dosłownie. W latach powojennych, kiedy w kraju swoją władzę umacniała partia komunistyczna, pod dyktando Związku Radzieckiego, nie wolno było jawnie, a tym bardziej gloryfikując, opowiadać historii losów przedstawicieli Armii Krajowej.

Dla władz ZSRR, a co za tym idzie i polskich, była to organizacja o charakterze zbrodniczym. Tym bardziej film mówiący o Powstaniu Warszawskim, o jego tragicznym końcu, kiedy to powstańcy, ranni i wycieńczeni, próbowali przedostać się kanałami do walczących jeszcze dzielnic Stolicy, stawał się potwierdzeniem największego poświęcenia, najwspanialszego bohaterstwa.

Na 10. Festiwalu w Cannes był to jeden z najmocniejszych filmów – opowiadana w nim historia była konfrontowana z całkiem niedawnymi wydarzeniami i doświadczeniami wojennymi uczestników... raptem było to niewiele ponad 10 lat po wojnie. W zestawieniu filmów trudno jednak znaleźć więcej niż kilka tak znaczących filmów. Wszystkie były dość dobre i wizualnie i warsztatowo, wszystkie odpowiednio dobrane, z przesłaniem, ale jak można porównywać np. "Wieczór kawalerski" Delberta Manna czy "Funny Face" Stanleya Donena z tak trudnym wizualnie "Kanałem".

Tamtą edycję festiwalu wygrał amerykański film "Przyjacielska perswazja" Williama Wylera, z Gary Cooperem w roli głównej. Film opowiada historię jednej rodziny w okresie wojny secesyjnej. Wizualnie i w wymowie był znacznie łatwiejszy w odbiorze, ale trudno mówić, że gorszy lub lepszy od innych.

Na szczególną uwagę zasługują trzy inne filmy z tej edycji festiwalu: "Czterdziesty pierwszy" Grigorija Czuchraja, "Siódma pieczęć" Bergmana i "Noce Cabirii" Federico Felliniego. Ten pierwszy radziecki film otrzymał nagrodę specjalną jury, a decyzja ta była jednogłośna – jury pozostawało, podobnie jak w przypadku "Kanału", pod dużym wrażeniem tego wojennego filmu.

Wielu krytyków jednak oceniało, że "Kanał" był na tym festiwalu filmem o najsilniejszym oddziaływaniu. Zachęcamy do obejrzenia go raz jeszcze, bo opowiada bardzo trudne prawdy o naszych polskich bohaterach.

PP