Choć o Karcie zrobiło się głośno nieco później, za datę jej powstania uważa się początek roku 1977, czyli moment publikacji manifestu organizacji i towarzyszącego mu apelu "O obowiązku obrony przed bezprawiem" autorstwa filozofa Jana Patoczki. Deklarację Karty 77 przygotowano w grudniu 1976, a ogłoszono 6 stycznia 1977 z podpisami 242 sygnatariuszy i datą 1 stycznia 1977 roku.
Obywatelska inicjatywa elity intelektualnej
Impulsem do powołania Karty było między innymi wpisanie do czechosłowackiego dziennika ustaw w październiku 1976 r. Aktu Końcowego Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie oraz represje wobec rockowego zespołu “The Plastic People of the Universe”. Postępowanie sądowe i późniejsze represje wobec artystów pokazały, że władze nie zamierzają dotrzymywać zobowiązań, pod którymi podpisały się na międzynarodowej konferencji w Helsinkach w 1975 r.
W działalność organizacji zaangażowali się m.in, minister spraw zagranicznych z czasów Praskiej wiosny Jiri Hajek, filozof Jan Patoczka, historyk Milan Hubl, poeta Jaroslav Seifert, dramaturg Vaclav Havel (późniejszy prezydent).
Główne założenia
Karta nawoływała do dialogu, a nie walki z systemem. Nie podejmowała działalności politycznej, jedynie ukazywała obłudę władz: międzynarodowe zobowiązania, które nie przystawały do sytuacji w kraju. Przede wszystkim zwracała uwagę na konkretne przypadki łamania praw człowieka, dokumentowała je i proponowała różne rozwiązania demokratyczne.
Powstanie Karty uświadomiło władzy, że łamanie praw obywatelskich, ograniczanie wolności słowa oraz niesprawiedliwość czyniona w majestacie prawa przestały być działaniami, które ukryć można przed opinią publiczną oraz zagranicą.
Reakcja partii komunistycznej
Czeska partia komunistyczna za wszelka cenę starała się utrzymać monopol władzy, a także w pełni kontrolować społeczeństwo. Działalność Karty była niebezpiecznym nadwyrężeniem tego stanu.
Komunistyczne władze z jednej strony zdecydowały się przemilczeć ogłoszenie manifestu opozycji, z drugiej zaś rozpoczęły masową akcję zbierania podpisów ludzi kultury i życia publicznego pod tzw. Antykartą, czyli aktem poparcia dotychczasowej działalności reżimu.
Środowisko Karty zostało poddane różnym represjom, które miały na celu zniechęcenie do prowadzenia dalszej działalności opozycyjnej. O Karcie 77 – nigdy z nazwy i bez cytowania jej treści – informowano jako o inicjatywie izolowanej i wywrotowej. Jej sygnatariuszy oficjalne media nazywały "sługusami i agentami imperializmu" czy "zaprzedańcami i syjonistami".
Do 1989 roku tekst Karty 77 nie przedostał się do czechosłowackich środków masowego przekazu, choć planowano dostarczyć kopie dokumentu m.in. do agencji prasowej CzTK. Manifest dotarł do Czechosłowacji za pośrednictwem zachodnich mediów i wydawnictw podziemnych, przede wszystkim zaś dzięki Radiu Wolna Europa.
Represje wobec sygnatariuszy
W chwili kiedy opracowywano tekst deklaracji kartę podpisało 242 osoby. Natomiast do listopada 1989 roku lista sygnatariuszy wzrosła do 1898 osób. Większość z nich za swe poparcie padła ofiarą szykan i represji, 25 osób pod naciskiem władz publicznie odwołało swe podpisy.
Najwyższą cenę zapłacił Jan Patoczka, jeden z pierwszych rzeczników organizacji, który zmarł w marcu 1977 r. po serii milicyjnych przesłuchań. Pogrzeb wybitnego filozofa stał się wielką manifestacją antykomunistyczną.
Przez cały okres działalności Karty funkcję rzecznika pełniło 26 osób i wszyscy oni byli więzieni. Co roku wybierano trzech rzeczników. Do najbardziej prominentnych – obok Havla i Patoczki – należeli: dziennikarz i późniejszy szef MSZ Jirzi Dienstbier, duszpasterz opozycji i obecny praski biskup pomocniczy Vaclav Maly, obrończyni praw człowieka i aktualna szefowa Komitetu Helsińskiego w Czechach Anna Szabatova czy były minister obrony Alexandr Vondra.
Działalność Karty 77
Mimo represji Karta prowadziła działalność do 1989 r. Wydała ponad 500 dokumentów w odpowiedzi na różne wydarzenia polityczne i społeczne, wspierała także inne inicjatywy opozycyjne. Realny wpływ na politykę zyskała dopiero po aksamitnej rewolucji. Większość jej czołowych sygnatariuszy weszło do Forum Obywatelskiego i pierwszego po 1946 roku niekomunistycznego rządu Czechosłowacji.
Karta 77 – w przeciwieństwie do powołanej trzy lata później polskiej "Solidarności" – była ruchem elitarnym i chociaż cieszyła się dużą sympatią społeczeństwa, to nie udało się jej zdobyć silnej pozycji politycznej. Oficjalnie zakończyła działalność w 1992 r. na zjeździe wszystkich jej rzeczników.
pap/mk