Jak opowiada Małgorzata Imiołek z Muzeum Wsi Kieleckiej, w tygodniu przed Wielkanocą nie tylko sprzątano domostwa i przygotowywano świąteczne potrawy. Obowiązywały wówczas różne zwyczaje sięgające jeszcze czasów przedchrześcijańskich. Zwyczaje te miały związek z końcem zimy i nadejściem wiosny, a także z magicznym znaczeniem wody i ognia.
W Wielki Czwartek odbywał się pogrzeb Judasza. Zwyczaj ten łączył chrześcijańskie zapisy z przedchrześcijańskim zwyczajem topienia Marzanny. Kukłę Judasza wieszano, ciągano po wsi, topiono ją lub palono.
Paleniem Judasza nazywano również palenie wielkich ognisk z nocy z Wielkiego Czwartku na Wielki Piątek. Tej samej nocy powszechnie obmywano się w rzekach i strumieniac - rytuał ten chronić miał od chorób, szczególnie od czyraków i krost. Imiołek: - Według tradycji ludowej czyniono to na pamiątkę przejścia Chrystusa przez rzekę Cedron, ale wiadomo, że zwyczaj ten korzeniami musiał sięgać wcześniej, bo te rytualne obmywania odbywały się we wszystkich kulturach, od czasów starożytnych.
Wielki Piątek był pożegnaniem postu, który wszystkich "udręczył". Młodzi ludzie organizowali wówczas pogrzeb żuru. Była to zabawa, w której żur symbolizował ciężki czas umartwiania i postne jedzenie. W garnku zbierano różne śmieci, m.in. główki od śledzi. Naczynie to wieszano na drzewie i potem rozbijano publiczne. Post można było również wygonić kołatkami. Młodzi ludzie biegali z nimi po wsi, hałasowali, wyganiając w ten sposób post, a czasem nawet - jak wierzono - diabła.
Nie wszystkie zwyczaje zniknęły. W Wielki Piątek powszechnym zwyczajem od XVII wieku jest w Polsce organizowanie Grobów Pańskich w kościołach. W tradycji ludowej i staropolskiej przy grobach stała straż; na Kielecczyźnie byli to mężczyźni w charakterystycznym odzieniu przypominającym mundury. Także i dzisiaj w całej Polsce przy Grobach Pańskich można spotkać między innymi harcerzy i strażaków w galowych mundurach.
(ew/pap)