Przepisy Unii Europejskiej nie wprowadzają jednolitych warunków nabywania prawa do świadczeń emerytalno-rentowych, lecz pozostawiają tę kwestię wewnętrznym regulacjom poszczególnych państw członkowskich.
Tak więc rodzaje świadczeń emerytalno-rentowych oraz warunki ich nabycia każde państwo członkowskie określa samodzielnie (np. wiek uprawniający do emerytury lub renty, staż wymagany do nabycia prawa do emerytury lub renty).
Co gwarantuje koordynacja zabezpieczeń społecznych?
Z uwagi na to, że Unia Europejska zachowała istnienie wewnętrznych systemów zabezpieczenia społecznego poszczególnych państw członkowskich, niektóre osoby podejmujące pracę w określonych państwach mogłyby ‒ w przypadku braku wspólnotowych przepisów koordynujących różne krajowe systemy zabezpieczenia społecznego ‒ nie uzyskać żadnych uprawnień do świadczeń ze względu na niespełnienie w żadnym z państw, w których wykonywały pracę, warunku posiadania stażu wymaganego do nabycia prawa do świadczeń.
Ponadto, w niektórych państwach członkowskich uprawnienia do świadczeń emerytalno-rentowych mogą zależeć od faktu zamieszkania w danym państwie, czy też od posiadania obywatelstwa tego państwa, co ograniczałoby uprawnienia emerytalno-rentowe pracowników lub osób prowadzących działalność na własny rachunek, migrujących z innych państw.
W celu realizacji zasady swobodnego przepływu osób w obrębie Unii Europejskiej, konieczne stało się zagwarantowanie osobom, które podejmują pracę w różnych państwach członkowskich, że nie będą ponosiły z tego powodu negatywnych konsekwencji w sferze uprawnień do świadczeń emerytalno-rentowych. Temu służyć ma koordynacja systemów zabezpieczenia społecznego państw członkowskich.
Ważne!
Systemy zabezpieczenia społecznego, w tym systemy emerytalno-rentowe, obowiązujące w poszczególnych państwach członkowskich, podlegają koordynacji w celu wyeliminowania kolizji krajowych ustawodawstw, zarówno w sferze świadczeń z ubezpieczeń społecznych, jak i w sferze opłacania składek na ubezpieczenia.
Które kraje współpracują w ramach koordynacji?
Wspólnotowe przepisy prawne, stanowiące podstawę koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego, obowiązują na terytoriach:
• państw członkowskich Unii Europejskiej (UE),
• państw Europejskiego Obszaru Gospodarczego (EOG), niebędących państwami członkowskimi Unii Europejskiej (na podstawie umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym),
• Szwajcarii (na podstawie Umowy między Wspólnotą Europejską i jej państwami członkowskimi z jednej strony a Konfederacją Szwajcarską z drugiej strony w sprawie swobodnego przepływu osób, która od 1.04.2006 r. ma zastosowanie w stosunku do Polski).
Jakie umowy obowiązują z innymi państwami?
Andrzej Szybkie, wicedyrektor w Departamencie Rent Zagranicznych ZUS przypomina, że koordynacja świadczeń długoterminowych, takich jak emerytury i renty dotyczy nie tylko krajów UE.
‒ Koordynacją są również objęte kraje, z którymi Polska ma podpisane umowy o zabezpieczeniu społecznym. To są takie międzynarodowe, międzypaństwowe umowy, które regulują kwestie socjalne, przyznawania świadczeń, ale również tego, gdzie należy płacić składkę ‒ wylicza ekspert ZUS.
Takie umowy Polska ma podpisane np. z Kanadą, USA, Australią, krajami byłej Jugosławii, Mołdawią czy Ukrainą. Dotyczą one pracowników, także tych pracujących w oparciu o umowy cywilno-prane oraz osób prowadzących działalności na własny rachunek.
‒ Umowy o zabezpieczeniu społecznym stanowią, gdzie należy płacić składki. Dopiero wtedy, gdy takie rozstrzygnięcie zapadnie, które wynika z umowy ‒ przechodzimy na grunt ustawodawstwa krajowego i wtedy stosujemy te zasady, które wynikają z prawa krajowego. Także gdyby okazało się, że obywatel polski podejmuje pracę w Kanadzie, to stosując podstawową zasadę, która wynika z umowy, w państwie zatrudnienia jego sytuacja będzie podlegać ocenie tych przepisów, które mają zastosowanie w Kanadzie ‒ podkreśla Andrzej Szybkie.
Lata stażowe można sumować
A to oznacza, że taka osoba będzie ubezpieczona w systemie kanadyjskim, a w przyszłości będzie mogła korzystać z przewidzianych tam świadczeń. Co więcej, jak dodaje ekspert ZUS, umowy o zabezpieczeniu społecznym przewidują także mechanizm sumowania okresów stażu.
‒ Także osoba, która ubiegałaby się o emeryturę w Polsce i miałaby zbyt krótki okres składkowy i nieskładkowy do tego, żeby uzyskać prawo do tej emerytury, a osoba ta pracowałaby np. w Stanach Zjednoczonych i była tam ubezpieczona, to może skorzystać z tego stażu, żeby uzupełnić sobie ten polski staż dla celów przyznania świadczenia. Wysokość świadczeń będzie wyliczana proporcjonalnie do polskiego okresu, czyli będzie jak gdyby odzwierciedlać ten staż, który był przebyty w polskim okresie ‒ tłumaczy ekspert.
Kryteria otrzymania emerytury ‒ np. Belgia
Jeden ze słuchaczy przez kilkanaście lat pracował legalnie w Belgii. Obecnie od jakiegoś czasu mieszka w Polsce. I chce teraz ubiegać się o emeryturę belgijską.
Jak odpowiada Andrzej Szybkie, jest to możliwe. Słuchacz musi jednak spełniać warunki niezbędne do uzyskania belgijskiej emerytury.
‒ Nieposiadanie obywatelstwa nie stanowi przeszkody, ponieważ na zasadzie równego traktowania, tak samo jak pracownicy belgijscy, jak ubezpieczeni w Belgii, muszą być traktowani obywatele polscy. Tutaj jest kwestia spełnienia tych warunków. Gdyby istniały warunki związane ze stażem, to można się posiłkować stażem polskim. Takie potwierdzenie stażu dokonywane jest przez ZUS, na formularzu E205. I wtedy będzie możliwe zsumowanie okresów i przyznanie świadczenia.
Warunki, o których wspominał ekspert, dotyczą m.in. wieku emerytalnego, którego osiągnięcie jest wymagane, w tym przypadku ‒ przez belgijskie prawo.
Ważne!
Do podstawowych zasad wspólnotowej koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego w zakresie emerytur i rent należą:
• zasada równego traktowania;
• zasada sumowania okresów ubezpieczenia lub zamieszkania;
• zasada zachowania praw nabytych;
• zasada uznawania zdarzeń objętych ochroną, które wystąpiły na terytorium jednego państwa członkowskiego, tak jakby zaszły one pod rządami państwa zobowiązanego do udzielania świadczeń.
Zagraniczne świadczenia: niezbędne formalności
Wnioskodawca zamieszkały na terytorium Polski, posiadający okresy ubezpieczenia przebyte w Polsce jako pracownik lub osoba prowadząca pozarolniczą działalność na własny rachunek oraz okresy ubezpieczenia lub zamieszkania przebyte w innych państwach członkowskich, powinien złożyć wniosek o emeryturę lub rentę we właściwej w jego przypadku, jednej z jednostek Zakładu Ubezpieczeń Społecznych.
Możliwe jest również złożenie wniosku w oddziale ZUS właściwym dla miejsca zamieszkania wnioskodawcy, który przekaże wniosek do rozpatrzenia właściwej jednostce organizacyjnej ZUS.
W celu uzyskania szczegółowych informacji w indywidualnych sprawach osób zainteresowanych przekazywaniem polskiej emerytury lub renty do państwa zamieszkania świadczeniobiorcy, pytania należy kierować do jednostek organizacyjnych ZUS realizujących rozporządzenia 1408/71 i 574/72.
Błażej Prośniewski, mb
Dyżur telefoniczny dla słuchaczy Jedynki eksperta ZUS dotyczył rent i emerytur z zagranicy. Słuchacze pytali m.in. o sytuacje związane z pracą w Chinach, Anglii, czy też w Stanach Zjednoczonych. Na pytania odpowiadała Aneta Pochylska z Departamentu Rent Zagranicznych Zakładu Ubezpieczeń Społecznych.
- Moja córka pracuje w Szanghaju. Czy po powrocie do Polski będzie się to liczyć do emerytury?
Chiny są tzw. państwem nieumownym – Polska nie zawarła z Republiką Chińską umowy w dziedzinie zabezpieczenia społecznego. W związku z tym w przyszłości chińskie świadczenie emerytalno-rentowe córka będzie nabywała niezależnie od obowiązujących w naszym kraju. Polska nie będzie uwzględniała okresów przebytych na terenie Chin.
- Moja siostra pracowała w Stanach Zjednoczonych, dzisiaj mieszka w Polsce i otrzymuje emeryturę z USA, jednak nie jest ona transferowana na konto bankowe w Polsce. Co zrobić, żeby to zmienić?
Oczywiście taka możliwość istnieje odkąd została podpisana umowa polsko-amerykańska w dziedzinie zabezpieczenia społecznego. Wniosek o transfer amerykańskiego świadczenia do Polski, powinno się złożyć bezpośrednio w Social Security Administration – czyli w odpowiedniku ZUS, który to świadczenie wypłaca na terenie USA. Jest też możliwość złożenia takiego wniosku w Biurze Świadczeń Federalnych przy Ambasadzie Stanów Zjednoczonych, przy ul. Pięknej w Warszawie.
- Czy siostra będzie otrzymywała pieniądze w dolarach czy złotówkach?
Pieniądze są przekazywane na konto w Polsce w walucie, w której zostało ustalone świadczenie. Jeżeli ma ktoś na terenie polski konto walutowe, wówczas te środki będą mogły być przekazywane w dolarach amerykańskich.
Więcej pytań i odpowiedzi eksperta w materiale dźwiękowym.
Oprac. Dominik Olędzki
Podstawa prawna:
Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 883/2004 z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego (Dz.U. UE L 200 z 07.06.2004 r. ).
Audycja powstała przy współpracy z Zakładem Ubezpieczeń Społecznych.