Diabetofon – codziennie dla diabetyków i ich bliskich
Paweł Bączek (portal PolskieRadio24.pl): 14 listopada obchodzimy Światowy Dzień Cukrzycy w rocznicę urodzin odkrywcy insuliny Fredericka Bantinga. Został on ustanowiony przez Międzynarodową Federację Diabetologiczną w 1991 r. Czy mogłaby Pani przybliżyć temat cukrzycy? Czy jest to choroba cywilizacyjna?
Alicja Szewczyk (Konsultant Krajowy w dziedzinie pielęgniarstwa diabetologicznego): Cukrzyca jest chorobą o różnej etiologii, patogenezie, epidemiologii. Rozpoznanie cukrzycy wynika z defektu produkcji lub działania insuliny wydzielanej przez komórki beta trzustki. Cukrzyca uważana jest za chorobę cywilizacyjną, bo jej rozwój związany jest z trybem życia, dietą, aktywnością fizyczną i postępem cywilizacyjnym. Cukrzyca, chociaż jest chorobą niezakaźną, została uznana przez ONZ za epidemię ze względu na szybkie rozprzestrzenianie się. W XXI w. nastąpił gwałtowny wzrost zachorowalności na cukrzycę. Według szacunków WHO odpowiada ona - wraz z chorobami nowotworowymi, chorobami układu oddechowego oraz układu krwionośnego - za 82 proc. zgonów z powodu chorób niezakaźnych na świecie. Choroba ta wpływa na codzienne funkcjonowanie pacjenta oraz jego najbliższych. Wyróżnia się kilka jej podtypów, których wspólną cechą jest utrzymujący się stan hiperglikemii. Przyczyny rozwoju choroby oraz charakterystyczne cechy różnią się jednak w zależności od typu cukrzycy. Jest to aspekt niezwykle ważny, gdyż oprócz rozpoznania oraz wdrożenia odpowiedniej terapii, kluczowym elementem powodzenia leczenia jest świadoma postawa pacjenta, rozumiejącego charakter zdiagnozowanego u niego schorzenia.
Cukrzyca to schorzenie, które wymaga od pacjenta nie tylko regularnych konsultacji z zespołem terapeutycznym, lecz także prowadzenia systematycznej samokontroli. Pacjenci powinni nauczyć się tak kontrolować na co dzień poziom glikemii, aby w razie jej wahania, móc od razu zareagować, a w przypadku wątpliwości skontaktować się ze swoim lekarzem lub osobami odpowiedzialnymi za edukację - pielęgniarkami, dietetykami, edukatorami. Cukrzyca wymaga starannej kontroli i dokładnego monitorowania, gdyż niedostatecznie "zaopiekowana", może szybko doprowadzić do powikłań groźnych dla zdrowia, a nawet do utraty życia. Niektóre z powikłań mogą pojawić się błyskawicznie, z minuty na minutę, inne rozwijają się dłużej. Kompleksowe leczenie cukrzycy pozwala uzyskać doskonałe wyrównanie glikemii, pozwalając pacjentom na prowadzenie normalnego życia: aktywność fizyczną, zawodową, realizację pasji i hobby.
LEO x Diabetes - sprawdź, co wiesz o cukrzycy
Czy cukrzyca zwiększa ryzyko groźnych następstw w przypadku zakażenia się koronawirusem? Czy chorzy na cukrzycę powinni obawiać się tego wirusa?
Trwająca już kolejne miesiące epidemia COVID-19 powoduje liczne perturbacje w funkcjonowaniu systemu ochrony zdrowia, który działa w specjalnym trybie, nastawionym w maksymalnym stopniu na leczenie osób zarażonych. Jak zwracają uwagę oficjalne stanowiska różnych lekarskich i pielęgniarskich towarzystw naukowych, zagrożenie koronawirusem wywołuje uzasadnione obawy pacjentów, zwłaszcza tych wymagających stałej opieki specjalistów. Obawy te są spowodowane ryzykiem zarażenia się, ponieważ w ich sytuacji jest to szczególnie niebezpieczne. Z tego powodu pacjent może nawet starać się unikać kontaktów z placówkami ochrony zdrowia. Także do Rzecznika Praw Pacjenta docierają informacje, że pacjenci sami odmawiają leczenia lub też nie stawiają się na wyznaczone wizyty.
Może się jednak zdarzyć, że stan zdrowia pacjenta wymaga zwrócenia się o pomoc do specjalisty. Taka sytuacja może nastąpić także w związku z zagrożeniem koronawirusem, kiedy np. zakażenie spowoduje zaburzenia kontroli cukrzycy (u osób z niedostateczną kontrolą choroby i wahaniami glikemii ryzyko powikłań cukrzycowych jest większe, podobnie jak innych zakażeń wirusowych - red.). Pacjent, chcąc uniknąć kontaktów z pracownikami ochrony zdrowia, może skorzystać z porady telefonicznej. W takiej sytuacji przed zespołami ochrony zdrowia stoją duże wyzwania w zakresie organizacji i dostępu do wizyt w poradni diabetologicznej oraz dostępności porad lub też monitorowania stanu zdrowia przez rozwiązania telemedyczne, a także dostępu do rzetelnych źródeł informacji zdrowotnej dla chorych w miejscu leczenia. Pacjenci przewlekle chorujący muszą zaś podjąć wyzwanie i skorzystać z nowych form poradnictwa specjalistycznego.
Fundacja "MY Pacjenci" przeprowadziła interesujące badanie zatytułowane "Pacjent w pandemii". Pokazuje ono, że przewlekle chorzy odczuwają wpływ pandemii na dostęp do leczenia specjalistycznego. Próbuje ustalić, jak odnajdujemy się w zamrożonym systemie ochrony zdrowia, czy - jednym słowem - "daje się leczyć coś innego niż COVID-19". Ogólne wnioski są jednoznaczne: przewlekle chorzy odczuwają skutki zamrożenia systemu ochrony zdrowia. Dodajmy, że są to najczęściej pacjenci z nadciśnieniem (23,9 proc.) i cukrzycą (19,3 proc.).
Czy czeka nas przełom w leczeniu cukrzycy? Polscy naukowcy bliscy sukcesu
W podsumowaniu badania sformułowano sugestie respondentów, jak można im pomóc. Sytuację osób chorych przewlekle może poprawić przywrócenie dostępu do niezbędnych konsultacji i wizyt lekarskich, lepsza dostępność badań diagnostycznych i planowanych zabiegów, wznowienie przyjęć do szpitali i przychodni dla tych, którzy potrzebują fachowego podania leków.
Pani jako Konsultant Krajowy w dziedzinie pielęgniarstwa diabetologicznego zajmuje się tematem cukrzycy w trochę innych aspektach. Mogłaby Pani przybliżyć tę dziedzinę?
Pielęgniarstwo diabetologiczne to dziedzina pielęgniarstwa ciągle "na dorobku". Opieka diabetologiczna wymaga od pielęgniarki posiadania szczególnych kwalifikacji, umożliwiających taką pracę z pacjentem z cukrzycą, aby efekt terapii był możliwie dobry, czyli jakość życia z cukrzycą była lepsza. Właściwa opieka pozwala ograniczyć cierpienie, ból i inne objawy somatyczne, psychiczne i socjalne w przebiegu ostrych lub przewlekłych, postępujących, zagrażających życiu powikłań cukrzycy. Pielęgniarce potrzebna jest wiedza z różnych dziedzin medycyny i pielęgniarstwa (m.in. pediatrii, chorób wewnętrznych, neurologii, psychiatrii, geriatrii, chirurgii, nefrologii, okulistyki, dermatologii), a także znajomość zagadnień filozoficznych, psychospołecznych, dydaktycznych, menadżerskich.
Pielęgniarki są edukatorami z racji swojego zawodowego przygotowania (edukacja zdrowotna jest jednym z najważniejszych ich zawodowych zadań). Dodatkowo wyszkolone w zakresie edukacji diabetologicznej mają wiedzę, dzięki której pacjent uczy się kontrolować swoją chorobę. W pielęgniarstwie diabetologicznym i pielęgnowaniu podejście do pacjenta jest w wysokim stopniu zindywidualizowane. Pielęgnowanie zindywidualizowane to takie, które jest dostosowane do oczekiwań i wymagań pacjenta oraz warunków, w jakich opieka jest świadczona (szpital, dom pacjenta, zakład pielęgnacyjno-opiekuńczy, poradnia specjalistyczna, dom pomocy społecznej, sanatoria, zakłady rehabilitacji leczniczej). Za punkt wyjścia do wszystkich działań przyjmuje się rozpoznanie stanu biopsychospołecznego, które jest ujęte w formie diagnozy pielęgniarskiej.
Znaczącą grupę czynników, które wpływają na rozwój diabetologii w pielęgniarstwie, stanowią czynniki społeczno-kulturowe. Zaliczymy tu przede wszystkim zmianę wzorów zachowań i wartości, czyli styl życia jednostki. Obserwuje się zatem potrzebę intensywnego rozwoju pielęgniarstwa rodzinnego, ukierunkowanego na promocję zdrowia i edukację terapeutyczną w cukrzycy. Edukacja diabetologiczna to także szerokie działania profilaktyczne już w leczeniu cukrzycy.
Czy możemy zatem powiedzieć, że działania profilaktyczne - szczególnie w przypadku cukrzycy - mogą przynieść wymierne korzyści dla społeczeństwa?
Tak, można tu wymienić m.in.: poprawę stanu zdrowia ludności, poprawę zdrowotnej świadomości populacji, zmniejszenie liczby osób z trwałym inwalidztwem bądź z powikłaniami chorób, zmniejszenie liczby zgonów i zachorowań, zmniejszenie absencji chorobowej, obniżenie kosztów leczenia czy zwiększenie wykrywalności chorób we wczesnej fazie rozwoju. Działania profilaktyczne mają również duże znaczenie w diagnozowaniu tzw. stanów przedcukrzycowych poprzez ukazanie społeczeństwu, że zaburzenia gospodarki węglowodanowej to zagrożenie dla zdrowia oraz życia człowieka już od najwcześniejszych etapów rozwoju choroby, zmotywowanie osób z rozpoznanym stanem przedcukrzycowym do podjęcia działań, które zmniejszą możliwość rozwoju cukrzycy i chorób sercowo-naczyniowych. Edukacja diabetologiczna odpowiada zatem za skuteczność i bezpieczeństwo prowadzenia terapii chorych z cukrzycą, pozostaje centralnym elementem opieki.
Cukrzyca to przewlekła choroba metaboliczna, wynikająca z zaburzonego wydzielania lub działania insuliny (opr. Maria Samczuk, Adam Ziemienowicz/PAP)
Międzynarodowa Federacja Diabetologiczna (IDF) ustaliła hasło tegorocznego Światowego Dnia Cukrzycy. Tematem przewodnim jest: "Cukrzyca i pielęgniarki" celem zwiększenia świadomości faktu, jak ogromną rolę w opiece nad pacjentem diabetologicznym odgrywają pielęgniarki, zaś hasło tegorocznego Światowego Dnia Cukrzycy brzmi: "Pielęgniarki Twoim wsparciem w leczeniu cukrzycy".
Według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) pielęgniarki stanowią ok. 60 proc. personelu medycznego - są one często pierwszymi, a czasami jedynymi osobami z personelu medycznego, z którymi pacjent ma do czynienia. Pielęgniarki odgrywają ważną rolę we wczesnym diagnozowaniu cukrzycy i zapewnianiu szybkiej interwencji, zapewnianiu przeszkolenia diabetologicznego i wsparcia psychologicznego, zwracaniu uwagi na czynniki ryzyka cukrzycy typu 2 celem jej zapobiegania.
Czy rozwój medycyny, który obserwujemy, pomaga nam lepiej "zająć się" tą chorobą?
Aby pokonać epidemię cukrzycy, schorzenie to musi być traktowane jako wyzwanie interdyscyplinarne, łączące wiedzę i doświadczenia z zakresu nie tylko diabetologii. Za fundament sukcesu w rozwoju medycyny i zahamowaniu epidemii cukrzycy uznać należy przede wszystkim zorganizowanie szeroko zakrojonych działań edukacyjnych i wprowadzenie opieki koordynowanej.
Jak wiemy, podstawą leczenia u osób z cukrzycą jest zdrowe odżywianie. Czym się ono charakteryzuje?
Odżywianie w leczeniu cukrzycy odgrywa zasadniczą rolę i jest długotrwałym elementem terapii. Zalecenia dietetyczne są ściśle związane z zasadami zdrowego żywienia, które dotyczą także osób zdrowych. To zdecydowanie ułatwia wspólne prowadzenie kuchni czy przygotowywanie posiłków razem z innymi członkami rodziny.
Odpowiednia, indywidualnie dobrana dieta ma fundamentalne znaczenie, a jej elementy powinny stanowić podstawową część procesu leczniczego. "Dieta jest dla zdrowia jak ruch, którego nie zastąpi żaden lek, natomiast może on zastąpić wiele leków" - to ogólne sformułowanie dotyczące zasad zachowania zdrowia niezwykle trafnie brzmi w kontekście leczenia cukrzycy. Wprowadzenie w życie "zasady 7U" profesora Stanisława Bergera może pomóc w terapii żywieniowej:
- Urozmaicenie - każda grupa żywności powinna znaleźć się możliwie w każdym posiłku.
- Umiarkowanie - jedzenie według potrzeb fizjologicznych organizmu i utrzymywanie optymalnej masy ciała.
- Uregulowanie - stała częstotliwość, wielkość i jakość posiłków.
- Umiejętność przyrządzania potraw takimi metodami, które gwarantują zachowanie wartości odżywczej surowców i zapewnienie ich jakości sensorycznej.
- Unikanie nadmiaru: tłuszczu, cukru, soli, alkoholu, ponieważ ich nadmiar może być dla organizmu szkodliwy.
- Uprawianie sportu: ćwiczyć należy systematycznie, niezależnie od wieku i pogody.
- Uśmiechnij się - z uśmiechem łatwiej żyć! Ta prosta zasada pozwala zdecydowanie łatwiej iść przez życie w "towarzystwie" choroby.
Jakie ma Pani rady dla osób, które jeszcze nie chorują na cukrzycę, ale ze względu na prowadzony tryb życia, mogą na nią zapaść?
Statystyki podają, że na świecie co 5 sekund diagnozuje się cukrzycę u kolejnej osoby, a co 10 sekund ktoś umiera z powodu powikłań tej choroby.
Cukrzyca może dotknąć każdego. Wiele osób nie zdaje sobie sprawy z tego, że już choruje bądź jest w grupie ryzyka zachorowania na cukrzycę typu 2. Warto też zwrócić uwagę, że cukrzyca często rozwija się w ukryciu.
Dlatego też, gdy po wypełnieniu kwestionariusza Findrisc "Ocena ryzyka wystąpienia cukrzycy typu 2" okaże się, że jesteś w grupie ryzyka, niezwłocznie zapisz się na wizytę do lekarza podstawowej opieki zdrowotnej (POZ) w swoim miejscu zamieszkania. Zespoły podstawowej opieki zdrowotnej powinny kompetentnie rozpoznawać cukrzycę, przeprowadzając przewidzianą w takiej sytuacji diagnostykę i w razie potwierdzenia podejrzeń kierować chorego do lekarzy specjalistów zajmujących się cukrzycą - diabetologów. Opieka diabetologa i współpraca z zespołem terapeutycznym pozwoli normalnie żyć i uchroni przed wieloma powikłaniami.
Chorzy na cukrzycę typu 2 stanowią w Polsce 90 proc. pacjentów z cukrzycą. Ci chorzy - inaczej niż chorzy na cukrzycę typu 1 - nie muszą się leczyć u diabetologa. Zazwyczaj opiekują się nimi lekarze rodzinni. Jest tak nie tylko dlatego, że tych pacjentów jest tak wielu. Najczęściej po prostu nie ma takiej potrzeby, ponieważ z opieką nad pacjentami z cukrzycą typu 2 poradzi sobie lekarz rodzinny i pielęgniarka rodzinna. Jednak, gdy niezbędna będzie konsultacja specjalisty diabetologa, lekarz rodzinny da choremu stosowne skierowanie.
Rozumiem, że oprócz leczenia pacjenta równie istotne jest przygotowanie takiej osoby do życia z cukrzycą?
To prawda, żeby leczenie na poziomie podstawowej opieki zdrowotnej było skuteczne, bardzo ważne jest przygotowanie pacjenta do życia z cukrzycą, czyli tzw. edukacja terapeutyczna. Obejmuje ona wiele szczegółowych zaleceń, które dotyczą wszystkich pacjentów z cukrzycą. Do pielęgniarki wyspecjalizowanej w opiece diabetologicznej należy wyjaśnienie pacjentowi, co musi robić i jak zmodyfikować styl swojego życia, żeby nie dopuścić do postępu choroby i powikłań, jakie ona powoduje.
Wykrycie cukrzycy nie jest możliwe bez odpowiednich badań. Objawy podobne do tych, jakie występują w cukrzycy, mogą towarzyszyć innym schorzeniom, np. chudnięcie - nowotworom lub nadczynności tarczycy, nadmierne pragnienie i wielomocz - moczówce lub niewydolności nerek, świąd skóry - chorobom wątroby. Cukrzyca ma wiele przyczyn i lekarz będzie się starać je ustalić. Może być związana z chorobami trzustki, towarzyszyć problemom endokrynologicznym, pojawić się w akromegalii (czyli chorobie spowodowanej nadmiernym wydzielaniem hormonu wzrostu przez przysadkę mózgową), zespole Cushinga (chorobie związanej z podwyższonym stężeniem steroidów w surowicy krwi) czy nadczynności tarczycy. Przyczyną bywa zakażenie wirusem cytomegalii wywołującym np. zapalenie trzustki. Zupełnie innym problemem jest cukrzyca ciężarnych. Nawet jeśli mija po porodzie, w przyszłości może powrócić. Dlatego kobieta, która miała cukrzycę w czasie ciąży, powinna być objęta opieką specjalisty diabetologa.
Cukrzyca ma ścisły związek z rozwojem cywilizacyjnym, dlatego mimo postępów medycyny, zachorowań przybywa. W związku z tym nie można zapominać o znaczeniu profilaktyki. Składa się na nią aktywność fizyczna, kontrola poziomu stresu i stosowanie się do zaleceń zdrowego odżywiania. Zdrowy tryb życia może nas uchronić przed zachorowaniem nie tylko na cukrzycę. Im wcześniej cukrzyca zostanie wykryta, tym łatwiej poddaje się leczeniu i jest mniejszym obciążeniem dla pacjenta. Co bardzo ważne - można skutecznie zapobiec poważnym powikłaniom tej choroby.
Dziękuję za rozmowę.
Rozmawiał: Paweł Bączek (portal PolskieRadio24.pl)
Plik do pobrania: KWESTIONARIUSZ.pdf
Mgr Alicja Szewczyk jest Konsultantem Krajowym w dziedzinie pielęgniarstwa diabetologicznego, ma tytuł specjalisty w dziedzinie pielęgniarstwa diabetologicznego oraz pielęgniarstwa pediatrycznego, jest przewodniczącą Zarządu Stowarzyszenia Polskiej Federacji Edukacji w Diabetologii, pracuje w Klinice Diabetologii i Endokrynologii w Poradni Diabetologicznej Instytutu "Pomnik-Centrum Zdrowia Dziecka" w Warszawie.