Światowa Organizacja Zdrowia szacuje, że z powodu zmian klimatu w latach 2030-2050 każdego roku umrze przedwcześnie ponad 250 tys. osób. Liczba ta może być jednak zaniżona, gdyż szacunki nie uwzględniły szkód gospodarczych związanych z upałami, powodziami oraz z niedoborem wody. Istotną rolę w ocenie ryzyka zdrowotnego odgrywają interakcje między zmianą klimatu a innymi trendami mającymi wpływ na zdrowie publiczne, takimi jak poziom ubóstwa, migracje, gęstości zaludnienia i zmiany demograficzne.
Pomimo tego, iż mechanizm zdrowotnego wpływu zmian klimatu nie jest w pełni poznany, wyniki badań naukowych wskazują na coraz większy zbiór interakcji i powiązań pomiędzy definiowanymi zagrożeniami klimatycznymi i potencjalnymi skutkami zdrowotnymi.
Pośrednio i bezpośrednio
Projekt ustawy dot. surowszych kar za przestępstwa środowiskowe. Ozdoba: musimy zastosować efekt mrożący
Wpływ zmian klimatu na zdrowie człowieka ma charakter zarówno bezpośredni, jak i pośredni. W przypadku oddziaływań bezpośrednich przeważnie mówimy o skutkach wywołanych przez pojedyncze zagrożenia klimatyczne związane z występowaniem i intensywnością zjawisk pogodowych, często klasyfikowanych jako ekstremalne, tj. odbiegające intensywnością i częstością występowania od obserwowanych przeciętnie w ostatnich kilkudziesięciu latach.
Pojawianie się tych zagrożeń jest mocno zróżnicowane w skali globu. W przypadku kontynentu europejskiego do zjawisk ekstremalnych zaliczane są silne wiatry, tornada i huragany oraz intensywne opady gradu i krótkotrwałe deszcze nawalne. W wyniku tych zjawisk co roku obserwuje się około 1000 potwierdzonych przypadków uszkodzeń ciała i blisko 300 ofiar śmiertelnych.
Zdecydowana większość skutków zdrowotnych dotyczy jednak pośredniego oddziaływania zmian klimatu obserwowanego w wyniku występowania złożonych procesów środowiskowych, gospodarczych i społecznych. Do najczęściej diagnozowanych skutków pośrednich zalicza się choroby wektorowe i wodozależne. Ponadto dużym problemem stają się konsekwencje zdrowotne, ekonomiczne oraz psychiczne związane z utratą mienia, a także poczucia bezpieczeństwa, czy z ograniczonym dostępem do żywności oraz wody przeznaczonej do spożycia.
Cztery główne zagrożenia w Europie
Obecnie w Europie zidentyfikowano cztery główne zdrowotne zagrożenia klimatyczne, najczęściej analizowane odrębnie. Są to:
- Fale upałów – istnieje udowodniony naukowo ścisły związek między wysokimi i niskimi temperaturami a wzrostem zachorowań i zgonów. Temperatury wiążą się z istotnym wzrostem zwiększonego ryzyka występowania bądź nasilenia się objawów chorób sercowo-naczyniowych i układu oddechowego. Ocenia się, że ryzyko zdrowotne związane z upałami jest większe w okresie wiosennym, gdy pojawiają się one, zanim populacja zaaklimatyzuje się do temperatur letnich.
- Choroby wektorowe – szacowana liczba zgonów w skali globu z powodu chorób wektorowych, związanych z występowaniem gatunków przenoszących wirusy i bakterie, wynosi każdego roku 600 tys. Głównym czynnikiem im sprzyjającym jest wydłużenie okresu wegetacyjnego oraz wzrost temperatur minimalnych, co ma bezpośredni wpływ na warunki przeżywalności i rozwoju wektorów. Zwielokrotnienie ryzyka zachorowań na choroby przenoszone przez kleszcze potwierdzone jest m.in. wzrostem zapadalności na boreliozę, babeszjozę oraz pojawieniem się przypadków gorączki plamistej. Kleszcze są też wektorem zakażenia wirusowego, jakim jest kleszczowe zapalenie mózgu. Niemniej jednak za dominującą większość czynników wirusowych wywołujących zakażenia u ludzi w Europie odpowiedzialne są komary.
- Choroby przenoszone przez wodę i żywność – w tym przypadku czynnikiem ryzyka zdrowotnego jest zanieczyszczenie zasobów wody przeznaczonej do spożycia oraz wzrost temperatury akwenów zapewniających dogodne warunki do rozwoju bakterii. Przykładem są pałeczki Legionella, powszechnie występujące w ciepłych wodach stojących zbiorników słodkowodnych, gdzie dochodzi do przejściowego podwyższenia temperatury.
- Powodzie i inne ekstremalne zjawiska pogodowe – skutki diagnozowane w pierwszej fazie, czyli w momencie katastrofy, mające charakter bezpośredni – zgony, urazy, problemy oddechowe czy kardiologiczne. Drugą fazę negatywnego oddziaływania stanowią skutki pośrednie obserwowane po jakimś czasie i związane są m.in. z pogorszeniem warunków życia oraz chorobami zakaźnymi i zatruciami. Często pomijanymi skutkami są również choroby związane z długotrwałym stresem i dolegliwościami psychicznymi.
Zdrowotny wymiar społeczny
Ze względu na tendencje demograficzne (głównie starzenie się społeczeństw i generalny wzrost liczby ludności na Ziemi) oraz urbanizacyjne (gromadzenie się osób w miastach, znaczne ingerencje w ekosystemy), a także coraz częściej zauważalne migracje ludności w obliczu zmieniającego się klimatu – liczba osób narażonych na zagrożenia klimatyczne stale rośnie. Taki stan rzeczy powoduje potrzebę planowania odpowiednich działań adaptacyjnych, w tym ukierunkowanych na ochronę zdrowia publicznego.
Działania adaptacyjne podejmowane w celu obniżenia ryzyka zdrowotnego człowieka nie są jednoznaczne i powinny być rozpatrywane wielowątkowo oraz wielowymiarowo. Przykładowo, zwiększenie obszarów zielonej i błękitnej infrastruktury – na przykład tworzenie małej retencji czy obszarów zieleni w miastach – z jednej strony zmniejsza ryzyko zdrowotne związane z upałami oraz występowaniem deszczy nawalnych powodujących lokalne podtopienia, z drugiej zaś znacznie podnosi ryzyko występowania wektorów i narażenia ludzi na przenoszone przez nie patogeny.
Wpływ zmian klimatu na zdrowie nie jest równomiernie rozłożony. Badania naukowe wskazują na grupy szczególnie wrażliwe ze względu na nierówności społeczno-ekonomiczne, różnice w zakresie norm kulturowych czy czynniki fizjologiczne. Do grup najbardziej wrażliwych zalicza się dzieci, osoby starsze oraz osoby z istniejącymi problemami zdrowotnymi, w tym niepełnosprawnych. Zmianami klimatu dotknięte mogą być szczególnie osoby bezdomne, biedne i zmarginalizowane społecznie.
PolskieRadio24.pl, TOGETAIR, DoS