Powstanie Kościuszkowskie i III rozbiór Polski

Źródło: Polskie Radio/YouTube

Tymczasem zwolennicy obalonej Konstytucji 3 Maja, znalazłszy się na emigracji w Lipsku i Dreźnie, przygotowywali odwet przeciwko Rosji i Prusom. Powstanie, którym była Insurekcja Kościuszkowska. Jak zapisali w akcie insurekcji ogłoszonym przez Tadeusza Kościuszkę 24 marca 1794 roku w Krakowie - "dla ugruntowania wolności i niepodległości Rzeczypospolitej".

- Powstanie Kościuszkowskie było skutkiem działania króla Stanisława Augusta Poniatowskiego. Odpowiedź na kapitulację, jakiej dopuścił się król z chwilą przystąpienia do Targowicy - mówi w audycji "Historia żywa" historyk, publicysta, nauczyciel akademicki, sowietolog, autor "Dziejów Polski" prof. Andrzej Nowak. - Chęć nie tyle pomszczenia czy odwetu, ale odwojowania tego, co zostało stracone w 1792 roku - dodaje.  

Czytaj więcej: Król przystępuje do Targowicy

- To powstanie nie wybuchło z dnia na dzień, czy w wyniku jakiegoś impulsu, ale jako przygotowywana od kilkunastu miesięcy próba wznowienia walki o niepodległość - mówi prof. Nowak. 

Symbolem powstańczego zrywu w ramach Insurekcji Kościuszkowskiej, który ogarnął niemal całą Rzeczpospolitą i przez którego szeregi w ciągu ośmiu miesięcy przewinęło się blisko 150 tys. ludzi, jest nie tylko jego naczelnik - Tadeusz Kościuszko, ale także: chłop Bartos Głowacki, Żyd Berek Joselewicz i szewc warszawski Jan Kiliński. Jest też kwietniowa victoria Polaków pod Racławicami, ale i październikowa klęska Kościuszki pod Maciejowicami, czy listopadowa rzeź ludności Pragi, przedmieść Warszawy dokonana przez rosyjskie oddziały Aleksandra Suworowa.

- Jeszcze do końca lata 1794 roku wydawało się, że los powstania nie jest przesądzony - zaznacza rozmówca Doroty Truszczak i dodaje, że momentem zwrotnym była bitwa pod Maciejowicami. - Powstanie utraciło swojego dowódcę i utraciło zarazem zdolność inicjatywy strategicznej wraz z decydującą przegraną głównych sił, którymi dowodził Kościuszko - dodaje.

Finałem tej polskiej rewolucji, brutalnie stłumionej przez wojska zaborców, był III rozbiór Polski 16 listopada 1794 roku, do którego dołączyła też Austria. Rzeczpospolita przestała istnieć.

- Rozbiór był nie do odwrócenia, ponieważ nie było zainteresowanych mocarstw, które by się przeciwstawiły temu bezprzykładnemu aktowi przemocy przez trzy mocarstwa na istniejącym do tej pory państwie - mówi prof. Andrzej Nowak. 

Jak zaznacza historyk, kluczowa decyzja pozostawała w rękach króla Stanisława Augusta Poniatowskiego. - Po dokonanym rozbiorze (...) król załamuje się psychicznie i podpisuje ten jeden akt, którego żaden historyk nie może usprawiedliwić, żaden obrońca Stanisława Augusta Poniatowskiego, czyli akt abdykacji. Nie było już Sejmu i tylko król miał w swoim ręku uprawomocnienie aktu rozbiorów. Akt abdykacji 25 listopada jest jedynym niewybaczalnym posunięciem króla Stanisława Augusta Poniatowskiego. Wraz z abdykacją, królestwo polskie przestawało istnieć - podkreśla. 

Czytaj także:

• Od rządów rosyjskiego ambasadora po targowicę i wojnę 1792 roku
• Król Staś i caryca Katarzyna II. Co doprowadziło do porwania senatorów?

***

kh